Panangsukisok Kadagiti Gameng ti Oaxaca

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY MEXICO

SIGUN iti National Institute of Anthropology and History ti Mexico, nainagananen ti nasurok nga 4,000 a nadumaduma a disso a nakabakaben dagiti arkeologo iti intero nga abagatan a daya ti estado ti Oaxaca ditoy Mexico. Manipud kadagitoy a disso, nakabakab dagiti arkeologo dagiti agkakapateg a relikia, nga adu kadagitoy ti mabuya idiay Museum of Oaxacan Cultures. Kaduaendakami nga agpasiar iti daytoy makapainteres unay a museo.

Ti Museum of Oaxacan Culturesa ket adda iti dati a kombento ti Santo Domingo de Guzmán, iti siudad ti Oaxaca, 430 a kilometro iti abagatan a daya ti Mexico City. Kadagiti 14 a siled a pagbuyaan sadiay, makitatayo dagiti alahas, eskultura, seramika, ken dadduma pay nga agkakapateg a produkto ti arte.

Iti umuna a siled a pagbuyaan, makitatayo ti adu a tirad ti pana. Maipagarup a dagita ti kakaisuna a nabatbati nga ebidensia ti kaadda dagiti mangnganup a grupo nga agalla-alla idi idiay Oaxaca rinibu a tawenen ti napalabas. No umakartayo iti maikadua a siled, maammuantayo ti pakasaritaan ti Monte Albán. Daytat’ siudad iti tapaw ti maysa a turod iti makintengnga a tanap ti Oaxaca. Naawagan dayta a “ti kaunaan a dakkel a siudad kadagiti kontinente ti America.” Nalawag a rimmang-ay ti Monte Albán nanipud 300 agingga iti 900 K.P. Nupay kasta, mabalin nga idi maikawalo a siglo K.K.P. ti damo a pannakaibangonna.

Ipalgak dagiti nagsayaat ti pannakasaluadda a rebbek ti Monte Albán a dagiti umilina idi ket aduan iti pannakaammo iti astronomia, panagpanday kadagiti balitok a banag, ken panagsurat babaen kadagiti ladawan a maawagan hieroglyph. Mabalin pay laeng a buyaen dagiti nakabakab a gamengna. Kas pagarigan, nagadu dagiti piramid a nalaka a madlaw iti aglawlawda a tanap. Nainaganan metten dagiti dadakkel a plasa, dalan iti uneg ti daga, nalawa a disso para iti nainaig ritual a panagay-ayam iti bola a maawagan ollama, ken ti 170 a nalmeng a tanem.

Idi Enero 9, 1932, natakuatan ti arkeologo a ni Dr. Alfonso Caso ti Tomb 7. Tanem dayta ti maysa nga Indian. Adda sadiay ti tultulang ti maysa a natan-ok a tao, agraman ti nagdakkel a lakasa ti kinabaknang. Karaman kadagiti banag a masarakan iti daytoy a tanem ket dagiti alahas a balitok, pirak, ken gambang, agraman ti jade, turkesa, bato a kristal, perlas, ken korales. Mabuya ti adu kadagitoy a banag, agraman dagiti naaramid iti balitok nga agtimbang iti dandani uppat a kilo no mapagtitipon.

Malaksid kadagiti sumilapsilap nga alahas ken agkakapateg a bato, aglaon ti Tomb 7 kadagiti nagpipintas a damili ken nakitikit a tulang. Ti maysa a naisangsangayan a banag ket ti makaay-ayo ken namaris a karamba a naadornuan kadagiti ladawan. Idi narbek ti Monte Albán, nagpatingga ti panagsurat babaen ti panagkitikit kadagiti monumento, isu a nairugi ti panagsurat dagiti Indian, nangruna kadagiti codex, wenno libro nga insurat ti ima.

Idi 900 K.P., nabaybay-an ti amin a dadakkel a siudad kadagiti kontinente ti America sakbay ti panawen ni Columbus, agraman ti Monte Albán. Iti simmaganad nga 600 a tawen, nagturay dagiti mannakigubat ken partido militar. Kadagiti amin a grupo nga agnanaed idiay Oaxaca kabayatan dayta a panawen, nalabit a dagiti umili nga Indian ti nakaibati iti kadakkelan a tawid. Kuna ti The Encyclopedia Americana: “Eksperto nga artesano ken artist dagiti umili nga Indian, a paglainganda ti agaramid kadagiti alahas ken libro a dandani bin-ig a buklen dagiti ladawan.”

Sapay koma ta makapagsublitayo tapno marepasotayo dagiti impormasion maipapan ti panangikagumaan ti Mexico a makagun-od iti wayawaya manipud iti España. Kabayatanna, umaykayo ken sukisokentayo dagiti gameng ti kadaanan a Mexico. Maragsakankayto ta inaramidyo dayta!

[Footnote]

[Ladawan iti panid 24, 25]

Rimmang-ay ti Monte Albán nanipud 300 agingga iti 900 K.P.

Baba: Pektoral ken dadduma pay a banag manipud iti Tomb 7 agraman dagiti karamba iti isu met la a periodo ti panawen

[Credit Line]

Amin a retrato: Reproducción Autorizada por el Instituto Nacional de Antropología e Historia CONACULTA-INAH-MEX