Ti Gaita—Natunton iti Nagkauna a Tiempo
BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY BRITANIA
TI PAGAAMMOTAYO ita a Gaita idiay Scottish Highland—a mapatpatokar idiay Britania, Canada, Estados Unidos, ken dadduma pay nga Ingles ti pagsasaoda a pagilian—ket nganngani 300 a tawen ti kabayagnan. Ngem matuntontayo ti namunganayan ti instrumento rinibu a tawenen ti napalabas iti nagkauna a siudad ti Ur, ti nagtaengan ni Abraham, ken kasta met iti nagkauna nga Egipto. Kadagita a lugar, adda dagiti nasarakan a simple a reed pipe a minatmatan dagiti eskolar kas nangrugian ti moderno a gaita. Ngem saan nga ammo no kaano ken no siasino ti nanginayon iti gaita.
Iti libro ti Biblia a Daniel, a naisurat nasurok a 500 a tawen sakbay a nayanak ni Jesu-Kristo, espesipiko a nadakamat ti innem nga instrumento ti musika idiay Babilonia. (Daniel 3:5, 10, 15) Nairaman iti daytoy a rekord ti Aramaiko a sao a sum·pon·yahʹ, a naipatarus a “gaita” iti adu a patarus ti Biblia.
Nupay ditay masigurado no ania ti kita daytoy nagkauna nga instrumento ti Babilonia, mabalin a kapadpadana ti maysa kadagiti gaita a masarakan pay laeng ita idiay Oriente. Ipakita ti rekord nga idiay Persia (Iran), India, ken China, nadumaduma ti nausar a gaita, dadduma kadagitoy ti adda pay laeng.
Nadumaduma a Gaita iti Sangalubongan
Bayat ti panagturayna idi umuna a siglo K.P., inkari ni Romano nga Emperador Nero a no agtultuloy ti panagtakemna, tokarenna nga “agsasaruno ti water-organ, plauta, ken gaita,” insurat ni Romano a historiador Suetonius. Agarup 50 a tawen sakbay a naipasngay ni Nero idi 37 K.P., maysa a daniw ti mannaniw a ni Virgil ti nangdakamat iti “gaita a nakasaysayaat ti unina.”
Idi nagkauna a tiempo, ti Alemania, España, Francia, Ireland, Italia, ken Poland ket addaan amin iti gaita, a kas kadagiti pagilian ti Balkan ken Scandinavia. Kasano a nakagteng ti gaita idiay Britania? Pagaammo nga idi agarup 500 K.K.P., dagiti immakar a Celt inyegda ti maysa a kita ti gaita iti pagilian ken adu a rehion idiay Inglatera, kas iti Scotland, ti nabayagen nga addaan iti nadumaduma a kita ti gaita. Ibaga pay ketdi ti The Oxford Companion to Music a “ti gaita ket nalatak idiay Inglatera sumagmamano a siglo a nasaksakbay ngem iti Scotland.”
Ti bunggoy dagiti Romano a soldado addaanda kadagiti tumutokar iti gaita, ngem awan ti makasigurado no inrugi dagiti Romano ti gaita kalpasan ti panangparmekda iti British Isles idi 43 K.P. wenno pinadur-asda laengen ti addan sadiay.
No bumisitakayo idiay Scotland ita ket makangngegkayo iti uni ti gaita ti Highland nga umaw-aweng kadagiti purok, umanamongkayo a nakallalagip dayta a kapadasan.
[Kahon/Ladawan iti panid 24, 25]
Rinibu a tumutokar iti gaita ken tamborero, a nadeskribir kas “ti kadakkelan pay laeng a pipe band,” ti nagparada iti nalatak a Princess Street ti Edinburgh idi Agosto 2000 tapno agur-orda iti kuarta agpaay kadagiti addaan iti kanser (naipakita iti ngato). Tapno makaduada dagiti tumutokar iti gaita ti Scotland, nagdaliasat dagiti agtoktokar iti gaita saan laeng a manipud idiay Europa, Canada, ken ti Estados Unidos no di ket uray idiay Hong Kong ken iti isla ti Guam idiay Pacifico.
Kadagiti gaita a naaramid idiay Scotland, ti gaita ti Scottish Highland ti kapintasan nga adda pay la ita. Dagitoy iramanna dagiti gaita ti Scottish Lowland ken babassit a gaita ti Scotland. Ti gaita idiay Northumbria ti kakaisuna a nabatbati nga instrumento ti Inglatera. Ti naalumamay a tonona ket umarngi iti kombinasion ti clarinet ken oboe. Saan a kas iti gaita ti Highland, tunggal maysa kadagitoy a tallo a kadakdakamat a gaita ket addaan iti babassit a yubuyoban, a pespesen ti agtoktokar tapno maanginan ti bag, imbes a puyotan dayta ti agtoktokar.
Iti The Bagpipe—The History of a Musical Instrument, inrekord ti autor a ni Francis Collinson nga idi tawen 1746, indeklara ti pangukoman ti Inglatera daytoy a desision: “Ti maysa a rehimiento ti [Scottish] Highland saanto pulos nga agmartsa nga awanan iti piper,” ket “ngarud ti gaita, iti panangmatmat ti linteg, ket maysa nga instrumento iti gubat.” Yantangay awan ti puli a nakigubat nga awanan iti piper, daytoy ti naisangsangayan a mangisalumina iti gaita ti Scottish Highland a kas ti kakaisuna nga instrumento iti musika a “naiparit” kas igam iti gubat.
[Credit Line]
Colin Dickson
[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 25]
Ti Gaita ti Scottish Highland
Ti blowstick: Addaan daytoy iti balbula iti murdong a mangpastrek laeng ti angin. Naisilpo daytoy iti bag babaen ti pagisulbongan a kayo a naigalut iti bag. Daytoy ti pagpuyotan ti tumutokar iti gaita tapno bumsog ti bag. No pespesenna ti bag, rummuar ti angin iti chanter ken iti drone
Reed: Ti kasayaatan ket naaramid iti runo nga Arundo Donax, a naimula idiay Francia, Italia, ken España para iti daytoy a panggep
Ti chanter: Maysa a pipe iti musika, a ti samiweng mapataud babaen ti pito nga abut a talmegan dagiti ramay ken maysa nga abut iti likud a talmegan ti tangan. Mapataud ti uni babaen ti doble a reed. Ti angin a mapan iti chanter ti gaita ket aggapu iti bag nga igpilan ti tumutokar iti gaita
Ti bass drone: Umasping kadagiti dua a tenor drone ngem dua nga octave ti tonona iti baba ti chanter
Pangsuporta: Kaaduan kadagitoy ket marfil, ngipen ti balyena, wenno tulang, ngem maus-usar met itan ti plastik
Dagiti tenor drone: Adda dua. Maysa a pipe ti mangdayyeg iti maysa, ket mapagtunos ti unida, a maysa nga octave a nababbaba ngem ti chanter
Ti bag: Gagangay a naaramid daytoy iti lalat ti animal, a kaaduanna nakalupkopan iti material a tartan
Dagiti nausar a kayo: Iti nagkauna a tiempo, dagiti napusyaw ti kolorna a kayo—kaaduanna a boxwood—ti nausar ken napintaan iti nangisit. Idi agangay, kaykayatda nga usaren ti kayo a cocus (Brya ebenus), a nadagsen ken natangken a kayo manipud West Indies, ngem adda pay dagiti sabali kas iti nangisit a kayo idiay Africa, maysa a kita ti Dalbergia melanoxylon
[Dagiti Ladawan]
Drone reed
Chanter reed
[Ladawan iti panid 23]
Taga Scotland a tumutokar iti gaita a nakakawes iti suot ti Highland
[Ladawan iti panid 24]
Ti pagsursuruan a chanter: Ti tumutokar iti gaita sursuruenna ti agtokar iti daytoy, maysa a naisina nga instrumento