Panangbirok iti Mouflon
Nagitugotkami kadagiti mapa ken kamera sa nakakallugong ken nakasapatoskami iti nalagda a limmugan iti lugan a naandur iti amin a kita ti dalan. Nasapakami a nagbiahe iti daydi nga aldaw ti primavera. Mapankami iti Kabakiran ti Pafo iti ngatuen ti kabambantayan ti Troodos iti isla ti Chipre (Cyprus), bareng no makasarakkami iti naatap a mouflon. Ania daytoy nga animal?
DAGITI mouflon ket atap a kita ti karnero. Masarakan dagiti kabagianda iti intero a rehion ti Mediteraneo. Ti mouflon a katutubo iti Chipre ti paginteresanmi unay ta kombinasion kano daytoy ti kinapintas ti ugsa ken ti kinasiglat ti kalding. Pinanaganan dayta dagiti zoologo iti Ovis gmelini ophion, idinto ta dagiti taga-Chipre awaganda dayta iti agrinó. Masarakan laeng dayta kadagiti nasulinek a paset ti kabambantayan.
Simiasikami iti haywey sa limmasatkami iti sakaanan dagiti turod ken napintas a tanap. Adda dagiti bario iti bakras dagiti turod, ken naintar dagiti muymuyong iti igid ti tanap. Ngem di nagbayag, lasonglasongen ti dalan ket iti dadduma a disso, nakaig-igid unayen ti luganmi iti rangkis. Kamaudiananna, nakadanonkami met laengen iti papananmi—iti estasion dagiti montero. Addakamin iti tengnga ti Kabakiran ti Pafo a mangim-imatang iti 60,000 nga ektaria a kasalengan ken nagadu a puon ti sedro. Nagorderkami iti kape ken nakisaritakami iti montero a ni Andreas, a nakauniporme iti berde. Magagaran unay nga agestoria maipapan kadagiti mouflon.
Sigun kenkuana, ti mouflon ti kadakkelan nga atap a mamalia iti Chipre. Iti napalabas, nagadu ti agdakdakiwas iti daytoy nga isla. Adu a mosaik dagiti Griego ken Romano ti nangiladawan iti daytoy atap a karnero. Kadagiti met naputar a sursurat idi Edad Media, nadeskribir no kasano a tinagiragsak dagiti natan-ok a tattao ti naganup iti dayta iti Kabakiran ti Pafo.
Bayat nga intundanakami ni Andreas iti maysa a nabakudan a lugar, ad-adu pay ti naestoriana maipapan iti pakasaritaan ti mouflon. Kas pagarigan, naammuanmi a rimmasayen daytoy nga animal idi nangrugi a nausar ti riple a paganup. Sa la nasalakniban daytoy nga animal idi 1938, idi nabaliwan dagiti linteg ditoy Chipre maipapan iti panaganup. Nagtitinnulong dagiti montero ken polis tapno makontrol ti panaganup. Makatawen kalpasanna, naiwaragawag a saanen a mabalin a paganupan ti kabakiran. Gapu kadagitoy a panagbalbaliw, agraman dagiti kanayonan a pamuspusan a naaramid sipud iti dekada 1960, immadu manen dagiti mouflon.
Damo a Pannakakitami
Sinurotmi ni Andreas iti maysa a naaladan a kulongan sakam simmirip kadagiti babassit ken dadakkel a kaykayo. Insenias kadakami ni Andreas nga agulimekkami ken impannakami iti asideg a bakras. Sadiay a nakitami ti tallo a nataenganen a kabaian ken dua a kappasngay nga agar-arab iti mainaran a karuotan. Dagiti nataengan ket agarup tallo a pie ti katayagda ken napusyaw a kayumanggi ti marisda sa napuspusyaw iti tianda.
Iti daytoy a tiempo ti tawen, nawadwad dagiti balang a mula a kanenda isu didakam nadlaw dagiti nataengan ta makumikomda a mangmangan kadagiti babassit ken dadakkel a kayo. Nupay kasta, nagsardeng dagiti urbon nga aggagabbo sa medio inasitgandakami. Naragsakankami! Ngem naklaatda uray iti panaglitek laeng dagiti kamerami ket pagammuan ta naglemmengen ti intero a pangen iti kakaykaywan.
Gapu ta naragsakankami iti nakitami, inkeddengmi ti magna nga agdakiwas iti kabakiran bareng no makakitakami kadagiti mouflon iti sigud a pagnanaedanda. Insingasing ni Andreas a padasenmi iti parbangon ta no dadduma, situtured a mapan dagitoy nga animal iti igid ti kabakiran tapno agsapul iti taraonda. Tangay planomi ti agpatnag nga agkampo iti tanap, nalabit ti bantay a tumannawag iti tanap ti nasayaat a pagbirokanmi kadakuada. Naammuanmi a dagiti mouflon ket masansan a mapan kadagiti nangatngato a bakras kabayatan dagiti nabarbara a bulan, ngem no tiempo ti lam-ek, a naabbungotan iti niebe dagiti bantay, agsapulda iti taraonda a mula iti nababbaba a disso ken no dadduma, rummuarda pay iti kabakiran.
Iti otonio ti panagasawada. No tiempo ti lam-ek, umakar dagiti mouflon kas maysa a pangen a buklen ti 10 agingga iti 20. Mangrugi ti panagpasngay dagiti kabaian no Abril wenno Mayo, kalpasanna, masinasina dagiti pangen iti babbabassit a grupo, kas iti nakitami itay iti naaladan a lugar. Masansan nga agbukbukod a mangan dagiti nataengan a kalakian.
Ti Kalakian iti Gagangay a Pagnanaedanna!
Nasapa pay iti kabigatanna, naglugankami manen ken nagparada iti tay-ak. Kalpasanna, sinang-atmi ti kabakiran sakbay a tumangkayag ti init. Awan pay ar-arimekmek iti kabakiran, ket maang-angepan ti kakaykaywan. Bayat a simmardengkami a mangtagiragsak iti natalna a kasasaad, nakitami ti maysa a nangayed ken nabaneg a kalakian. Burboran ngem naguroten ti kaaduan a burborna. Napuskol ti nangisit a burbor ti karabukobna. Sipapangas a minulenglengannakami kadagiti nangisit a kurimatmatna ken sinaysay-upna ti pay-udmi. Agarup 40 a sentimetro ti kaatiddog ti tunggal maysa kadagiti napuskol ken kurbado a sarana! Dakdakkel ngem kadagiti kabaian a nakitami iti napalabas nga aldaw ken agarup 35 a kilo ti kadagsenna.
Saankami a nagkutkuti ken dandani saankami a nagang-anges. Nupay kasta, kasla nasay-up daytoy nasiput a parsua ti pay-udmi isu a nagtungtung-ed sana pinaspasan ti pimmanaw. Talaga a nasdaawkami kadagiti nakita ken nasursuromi iti dua nga aldaw. Ad-adda met nga apresiarenmi itan ti Namarsua a nangikuna: “Kukuak ti tunggal atap nga animal iti bakir, dagiti animal iti rabaw ti sangaribu a bantay.”—Salmo 50:10.
[Ladawan iti panid 24, 25]
Maysa a mouflon iti Chipre (likud) ken mouflon iti Europa
[Picture Credit Lines iti panid 25]
Makinngato a kannawan: Oxford Scientific/photolibrary/Niall Benvie; European Mouflon: Oxford Scientific/photolibrary