Nasursurok ti Agtalek iti Dios

KAS INSALAYSAY NI ELLA TOOM

AGNANAED idi ti pamiliami iti asideg ti bassit nga ili ti Otepää, iti makin-abagatan a deppaar ti Estonia nga agarup 60 a kilometro manipud iti beddeng ti Russia. Idi Oktubre 1944, sumagmamano la a bulan kalpasan a nagturposak iti haiskul, dandani idin agpatingga ti Gubat Sangalubongan II. Bayat a dagiti buyot ti Alemania ket pinagsanud dagiti buyot ti Russia idiay Estonia, naglemmengkami nga agkakaarruba iti kabakiran agraman dagiti tarakenmi nga animal.

Iti las-ud ti dua a bulan, kasla nakaas-asideg ti pagtinnagan dagiti bomba iti paglemlemmenganmi, ta mariknami a kasla addakami iti tengnga ti paggugubatan. Nagtugawkami a sangsangkamaysa tapno basaenmi dagiti paset ti Biblia, nangruna ti Un-unnoy. Daydi ti damo a panagbasak iti Biblia. Maysa nga aldaw, simmang-atak iti nangato a turod, nagparintumengak, ken kastoy ti inkararagko, “Inton agpatingga ti gubat, ikarik a makimisaakon a Dinomingo.”

Idi kua, nagpalauden ti paggugubatan. Kamaudiananna, idi simmuko ti Alemania idi Mayo 1945, nagpatinggan ti Gubat Sangalubongan II ditoy Europa. Kabayatanna, tinungpalko ti karik iti Dios ket linawasen a nakimisaak. Ngem manmano la a babbaket ti makimismisa. Mababainak ta addaak sadiay. No adda dumagas nga agpasiar iti balaymi, ilemmengko ti Biblia iti sirok ti lamisaan.

Di nagbayag, nakastrekak kas maestra iti eskuelaan iti lugarmi. Agturturay idin dagiti Komunista, isu nga adu ti mamati nga awan ti Dios. Ngem nagkedkedak a makitimpuyog iti Partido Komunista. Makumikomak kadagiti aktibidad iti kagimongan, kas iti panangorganisar iti pasala agpaay kadagiti ubbing.

Naam-ammok Dagiti Saksi

Kasapulan idi ti naisangsangayan a kawes dagiti ubbing, isu nga idi Abril 1945, nakipagkitaak ken Emilie Sannamees, a nalaing a mannait. Diak ammo a maysa gayam kadagiti Saksi ni Jehova. Sinaludsodna, “Ania ti makunam iti kasasaad ti lubong?” Tangay maang-angay idi ti komperensia idiay San Francisco, E.U.A., kinunak, “Asidegen nga agpatingga daytoy a gobierno, ket siguradok a maang-angay dayta a komperensia ti kappia tapno agpatinggan dayta.”

Imbaga ni Emilie a ti komperensia ti kappia awan ti ipaayna a manayon a gunggona, ngem kiniddawna nga ipakitana kaniak manipud iti Biblia no apay a kasta. Diak idi sisasagana nga umimdeng iti daytoy nasingpet nga agkabannuag a babai, isu a dinamagna, “Kayatmo kadi a maammuan no sadino ti inranta ti Dios a pagnaedan idi da Adan ken Eva?” Tangay diak makasungbat, basta kinunana, “Damagem ken tatangmo.”

Dinamagko ken Tatang idi nakaawidakon. Dina masungbatan ket imbagana a saanmi a seriosuen ti agadal iti Biblia; basta mamatikami laeng. Idi nagsubliak tapno alaek dagiti kawes, dinakamatko a saan nga ammo ni Tatang ti sungbat ti saludsodna. Inruarda ken manangna dagiti Bibliada ket binasada kaniak dagiti pammilin ti Dios kada Adan ken Eva maipapan iti panangaywan iti pagtaenganda a minuyongan ken ti naragsak koma a panagbiagda idiay iti agnanayon. Impakitada kaniak manipud iti Biblia a panggep ti Dios a maaddaan da Adan ken Eva iti annak ken palawaenda ti Paraiso a pagtaenganda. Nagustuak ti Nainkasuratan a pammaneknek!—Genesis 1:28; 2:8, 9, 15; Salmo 37:29; Isaias 45:18; Apocalipsis 21:3, 4.

Ti Damo a Pannakigimongko

Tangay adda tabunuak iti dayta a kalgaw idiay Tartu a tallo a bulan a kurso para kadagiti maestra, inted kaniak ni Emilie ti adres ti maysa a Saksi iti dayta a siudad. Inikkannak met iti libro a Creation. Nagustuak ti nalawag a pannakaiparang dagiti kangrunaan a kinapudno iti Biblia. Isu nga idi Agosto 4, 1945, napanak iti dayta nga adres nga intedna kaniak.

Idi awan ti nangilukat iti ridaw, nagtuktokak manen iti nakapigpigsa ta uray la a nangngeg ti kaarruba isu a linuktanna ti ridawna ken intedna kaniak ti sabali nga adres—56 Salme Street. Nagdamagak iti maysa a babai nga aguk-ukis iti patatas iti maysa a puesto a pagtrabahuan, “Adda aya maar-aramid a narelihiosuan a gimong ditoy?” Nakapungtot a nangpapanaw kaniak, ket imbagana a dinak pastreken. Gapu ta impilitko, pinaulinak met laeng tapno makikadua iti maysa a grupo nga agad-adal iti Biblia. Di nagbayag, naginanakami tapno mangaldaw, saak nagrubuat nga agawid. Ngem pinaregtadak ti dadduma nga agtalinaed.

Bayat ti panagpaliiwko idi iti pangngaldaw, nakitak ti dua nga agtutubo a lallaki a nabessag ken nakuttong, a nakatugaw iti asideg ti tawa. Naammuak idi agangay a bayat ti gubat, nasurok a makatawen a nagnaedda iti nadumaduma a paglemlemmenganda tapno saanda a matiliw.a Bayat ti sesion kamalmanna, inusar ni Friedrich Altpere ti sao nga “Armagedon” iti palawagna. Tangay diak ammo dayta a termino, dinamagko dayta kenkuana kalpasanna, ket impakitana kaniak iti Biblia. (Apocalipsis 16:16) Idi nakitana a nasdaawak, nasdaaw met ta kabbaro kaniak dayta a termino.

Nangrugin a naawatak a nayurnos dayta a gimong para laeng kadagidiay mapagtalkan a Saksi. Kalpasanna, naammuak a dayta ti damo a gimongda kalpasan ti gubat! Sipud idin ken nagtultuloy, naipasagepsep kaniak a masapul nga agtalekak iti Dios. (Proverbio 3:5, 6) Makatawen kalpasanna, idi Agosto 1946, idi agtawenakon iti 20, nabautisaranak kas simbolo iti dedikasionko iti pudno a Dios a ni Jehova.

Panangsaranget iti Ibubusor ti Pamilia

Impilit ti gobierno a maisuro idiay eskuelaan nga awan Dios, isu a dayta ti nangsuot iti nasanay iti Biblia a konsiensiak. Kayatko idi a baliwan ti propesionko. Idi dinakamatko daytoy ken Nanang, inungtannak, ket pinarutna ti dadduma a buokko. Inkeddengko ti pumanaw idiay balay. Ngem pinaregtanak ni Tatang nga agpakumbabaak, sana imbaga a tulongannak.

Kimmadua metten ken Nanang uray ni adingko nga Ants iti panangbusorda kaniak. Ngem maysa nga aldaw nagkiddaw kaniak iti literatura. Binasana ket nagustuanna unay. Nakapungtot ni Nanang. Inranud payen ni Ants idiay eskuelaan ti maipapan iti Dios ngem idi naidadanes, insardengnan ti makitimpuyog kadagiti Saksi. Di nagbayag, nasugatan ti ulona idi naaksidente gapu iti ibabatokna. Nakaidda iti langkapi, paralisado, ngem nasiglat latta ti panunotna. Dinamagna, “Pakawanennak pay ngata ni Jehova? Wen,” kinunak. Sumagmamano la nga aldaw, natay ni Ants. Agtawen laeng idi iti 17.

Idi Setiembre 1947, simmardengak iti kinamaestrak. Kaguranak latta ni Nanang. Idi impurruakna amin a badok iti ruar ti balay, pimmanawak ket pinadagusdak dagiti agkabsat a Sannamees. Naparegtaak kadagiti pammalagipda a pulos a di baybay-an ni Jehova dagiti adipenna.

Dagiti Pakasuotan Idiay Estonia Kalpasan ti Gubat

Nakipagtrabahoak kadagiti agkabsat a Sannamees nga agdait para kadagiti pamilia dagiti mannalon. Masansan nga iranudmi dagiti kinapudno ti Biblia kadakuada. Nakaragragsak daydi a tiempo, ta saan la nga agdait ti nasursurok no di ket nagbalinak pay a nasigsigo iti Nakristianuan a ministerio. Mainayon iti panagdait, nakagun-odak met iti trabaho nga agisuro iti matematika. Nupay kasta, idi 1948, rinugianen dagiti autoridad nga arestuen dagiti Saksi.

Iti simmaganad a tawen, idi Oktubre, nairana nga agtartrabahoak iti talon idi napakaammuanak a napan dagiti agtuturay iti pagtaengan dagiti Sannamees tapno arestuendak. Idi nagkamangak iti talon ni Kabsat Hugo Susi, naammuak a kaar-arestoda laeng kenkuana. Maysa a babai nga indaitak idi ti nangawis kaniak a makipagnaedak kenkuana. Kalpasanna, immakarak iti agsasabali a talon tapno agdait ken itultuloy ti panangasabak.

Idi mangrugin ti tiempo ti lam-ek, nasalamaannak ti Soviet State Security Committee (KGB) idiay Tartu, iti pagtaengan ni Linda Mettig a maysa a naregta nga agtutubo a Saksi nga inauna la bassit ngem siak. Inarestodak ken impandak iti presinto tapno mapalutpot. Gapu ta pinilitdak nga aguksob a mulmulagatan dagiti agtutubo a polis, nabainanak. Ngem idi nakapagkararagakon ken Jehova, timmalna ken timmalingenngen ti riknak.

Simmaganad, imbaluddak iti bassit a selda, nga uray la a diak makaidda. Iruardak laeng no palutpotendak. Kinuna dagiti opisial: “Dimi kidkiddawen nga ilibakmo nga adda Dios. Basta isardengmon ti minamaag a panangasabam! Maaddaankanto iti napintas a masakbayan.” Sadak binutbuteng: “Kayatmo kadi ti agbiag? Wenno kayatmo kadi ti matay a kadua ti Diosmo kadagiti talon iti Siberia?”

Diak nakaturog iti tallo nga aldaw, iti nagbabaetan dagiti maulit-ulit a panangpalutpotda. Nakatulong kaniak nga agibtur ti panangmennamennak kadagiti prinsipio ti Biblia. Kamaudiananna, inawisnak ti maysa a managpalutpot tapno pirmaak ti maysa a dokumento a mangibagbaga nga isardengkon ti mangasaba. “Namin-adun a pinampanunotko dayta,” kinunak, “nupay kasta, kaykayatko laengen ti agbiag a sibabalud a saan a nadadael ti relasionko iti Dios ngem ti mawayawayaan ken mapukawko ti anamongna.” Gapu iti dayta, impukkaw ti managpalutpot: “Maag! Arestuendakayo amin ket ipandakayo idiay Siberia!”

Di Ninamnama a Pannakawayawaya

Nakaskasdaaw ta sakbay la unay ti tengnga ti rabii, dagiti managpalutpot imbagada kaniak nga alaekon dagiti gargaretko ket pumanawakon. Tangay ammok a sarunuendak, diak napan iti balay dagiti padak a Kristiano agsipud ta mabalin a maliputanda. Bayat a magmagnaak iti kalsada, agpayso nga adda tallo a lallaki a sumarsaruno kaniak. Babaen iti panangikararagko ken Jehova nga isurona ti papanak, nagsikkoak iti nasipnget a kalsada ket nagdardarasak a napan iti hardin. Nagiddaak iti daga ket ginaburak ti bagik kadagiti bulong. Nangngegko ti arimpadek ti pannagna dagiti lallaki, ken nakitak ti silaw dagiti lenteda.

Kalpasan ti sumagmamano nga oras, kumkumterakon gapu iti lamiis. Kamaudiananna, nagnaak iti nabato a kalsada ngem inawitko dagiti sapatosko tapno saan a kumarasakas ti pannagnak. Nagtalawak iti siudad, a tinaraigidko ti pasayak a nangbayabay iti haywey. No adda sumungsungad a lugan, agiddaak. Alas singko ti bigat idi nakadanonak iti pagtaengan da Jüri ken Meeta Toomel, iti asideg ti Tartu.

Dagus a pinapudot ni Meeta ti sauna tapno maimenganak. Kabigatanna, napanak idiay Tartu ket nakipagkitaak ken Linda Mettig. Pinaregtanak ni Linda, “Rugiantan ti mangasaba ket idanonta ti naimbag a damag iti intero nga Estonia.” Kalpasan a binaliwak ti langak agraman ti baro nga estilo ti buokko, sa nagkoloreteak bassit ken nagantiparra, rinugianmin ti nangasaba. Kadagiti simmaganad a bulan, nawatiwat ti winanasmi babaen iti bisikleta. Iti dalanmi, pinaregtami dagiti kapammatianmi nga agnanaed kadagiti talon.

Nangorganisar dagiti Saksi iti maysa a kombension a maangay iti Hulio 24, 1950, iti dakkel a kamarin ti maysa a mayad-adalan iti Biblia iti asideg ti Otepää. Idi naammuanmi a natakuatan ti KGB ti naiplano a taripnong, napakdaaranmin ti kaaduan kadagiti Saksi nga agturturong iti pagtataripnongan. Nayurnos ti sabali a lugar iti simmaganad nga aldaw, ket agarup 115 ti timmabuno. Nagawid ti tunggal maysa a nakaragragsak ken ad-adda a determinado nga agtalinaed a nasungdo iti sidong ti adu a pakasuotan.b

Kalpasanna, intultuloymi ken Linda ti nangasaba ken nangparegta kadagiti kapammatianmi. Iti arinunos dayta a tawen, nakipagapitkami iti patatas ken inranudmi ti mensahe ti Pagarian kadagiti padami a trabahador. Simmardeng pay ti makintalon ken dimngeg kadakami iti maysa nga oras, sana kinuna, “Naisangsangayan dayta a damag!”

Nagsublikami ken Linda idiay Tartu. Sadiay a naammuanmi nga ad-adu pay a Saksi ti naaresto, agraman ti nanang ni Linda. Naareston ti kaaduan kadagiti gagayyemmi, agraman ti agkabsat a Sannamees. Tangay ammomi a sapsapulennakami ti KGB, nangalakami iti dua a bisikleta ket intultuloymi ti nangasaba iti ruar ti Tartu. Maysa a rabii, nasarakannak ti KGB iti pagtaengan ni Alma Vardja, maysa a nabiit pay a nabautisaran a Saksi. Idi sinukimatna ti pasaportek, kinuna ti maysa kadakuada: “Ella! Nabayagen a ti la nangbirbirokanmi kenka!” Disiembre 27, 1950 idi.

Naibalud sa Naipan iti Siberia

Idi nayempakemin ken Alma ti sumagmamano a gargaretmi, nangankami pay. Nasdaaw dagiti ahente ti KGB ket kinunada, “Saankay man la nga agsangit. Agtugtugawkayo laeng dita a mangmangan.” Simmungbatkami, “Mapankami iti baro a destinomimi, ket dimi ammo no kaanonto ti sumaganad a pannanganmi.” Nangitugotak iti ules a nangalaak idi agangay kadagiti inaramidko a medias ken guantes. Kalpasan ti adu a bulan a pannakaibalud idi Agosto 1951, naidestieroak a kadua ti dadduma a Saksi idiay Estonia.c

Manipud Estonia, pinaglugandakami iti tren tapno mapankami idiay Leningrad (St. Petersburg itan), Russia. Manipud sadiay, napankami iti nagdakes ti pakasaritaanna a kampo a pagtrabahuan idiay Vorkuta, Komi, iti ngatuen ti Arctic Circle. Tallokami a Saksi iti grupomi. Inadalko ti Ruso idiay eskuelaan ket sinanayko ti agsao iti dayta sipud idi naarestoak. Isu a makapagsaoak a naimbag iti Ruso idi simmangpetkami kadagiti kampo.

Idiay Vorkuta, naam-ammok ti maysa nga agtutubo a babai a taga-Ukraine a nagbalin a Saksi idi adda iti kampo konsentrasion dagiti Nazi idiay Poland. Idi 1945, isu ken 14 pay a Saksi ti nailugan iti barko a panggep a palneden dagiti Aleman iti Baltic Sea. Nupay kasta, sitatalged a nakadanon ti barko idiay Denmark. Kalpasanna, idi nagawid idiay Russia, naaresto gapu iti panangasabana ket naipan idiay Vorkuta, a sadiay a nagbalin a gubuayan ti pammaregta kadakami.

Naam-ammomi met ti dua a babbai a nangdamag iti pagsasao nga Ukranio, “Siasino dagiti Saksi ni Jehova ditoy?” Dagus a nabigbigmi a kapammatianmi ida! Pinaregta ken inaywanandakami. Kinuna ti dadduma a balud a kasla man la adda pamiliami nga agur-uray apaman a sumangpetkami.

Nayakarak Kadagiti Kampo iti Mordovia

Idi Disiembre 1951, nakita iti eksamenasion ti doktor nga adda sakitko iti thyroid, isu a nayakarak iti 1,500 a kilometro iti abagatan a laud nga agturong iti dakkel a pagbaludan ti Mordovia nga agarup 400 a kilometro iti abagatan a daya ti Moscow. Bayat dagiti simmaganad a tawen a kaaddak sadiay, naam-ammok dagiti Aleman, Hungario, Polako, ken Ukranio a Saksi kadagiti nakaibaludak a kampo ti babbai. Naam-ammok met ni Maimu, maysa a taga-Estonia a balud gapu iti politika.

Bayat ti kaaddak idiay Estonia, naganak ni Maimu, ket maysa a naasi a guardia ti nangited iti anakna iti nanang ni Maimu. Iti pagbaludan ti Mordovia, inyadalanmi iti Biblia ni Maimu, ket pinatina ti nasursurona. Nakapagsurat ken nanangna, a namati met kadagiti kinapudno iti Biblia ket insurona dayta iti balasitang ni Maimu a ni Karin. Innem a tawen kalpasanna, nawayawayaan ni Maimu ket nakaduanan ti anakna. Idi dimmakkel ni Karin, nakiasawa iti padana a Saksi. Agkaduada a nagserbi iti napalabas a 11 a tawen iti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova idiay Tallinn, Estonia.

Maysa a kampo a pagbaludan iti uneg dagiti nagdadakkel a pasdek ti Mordovia ti addaan iti naawagan iti tangkal. Bassit dayta a kuartel a maguguardiaan a siiinget iti uneg ti napaderan a kampo. Siak ken ti innem pay a Saksi ti naibalud iti dayta a kampo gapu iti Nakristianuan nga aramidmi. Ngem uray idi addakami sadiay, nagaramidkami kadagiti nagbabassit a naisurat a kopia iti artikulo ti Pagwanawanan sa impuslitmi nga inted iti dadduma pay nga adda kadagiti asideg a kampo. Ti panangabut iti bareta a sabon ti maysa a pamay-anmi, seksekanmi iti artikulo sa serraanmi met laeng ti sabon.

Bayat dagiti tawen a kaaddak kadagiti kampo idiay Mordovia, nasurok a sangapulo a tattao ti natulongak a dumasig iti Dios tapno agserbida kenkuana. Kamaudiananna, idi Mayo 4, 1956, napakaammuanak iti, “Siwayawayakan nga agawid ken mamati iti Diosmo a ni Jehova.” Iti dayta a bulan, nagbiaheakon nga agawid idiay Estonia.

Nakaawidak Kalpasan ti Dandani 50 a Tawen

Awan trabahok, kuartak, ken pagtaengak. Ngem dua nga aldaw kalpasan a nakaawidak, naam-ammok ti maysa a babai a naginteres kadagiti pannursuro ti Biblia. Mayatda nga agassawa a makidagusak kadakuada iti maysa ti kuartona nga apartment-da. Gimmatangak iti de lana babaen iti inutangko a kuarta ket nagaramidak kadagiti sueter nga inlakok iti tiendaan. Kalpasanna, adda nangitukon kaniak iti trabaho idiay Tartu Cancer Hospital. Sadiay a nagtrabahoak iti nadumaduma iti simmaganad a pito a tawen. Kabayatanna, nagawid met ni Lembit Toom manipud iti pannakaidestierona idiay Siberia, ket idi Nobiembre 1957 nagkasarkamin.

Kanayon a sipsiputandakami ti KGB, ket kanayon a riribukendakami, ta maiparit pay la ti panangasabami. Ngem impamuspusanmi nga iranud ti pammatimi. Insalaysay ni Lembit daytoy a paset ti biagna iti Pebrero 22, 1999, a ruar ti Agriingkayo! Idi arinunos ti dekada 1950 ken iti intero a dekada 1960 ken 1970, nagtultuloy a nagawid dagiti naidestiero a Saksi. Idi arinunos ti dekada 1980, addan nasurok a 700 a Saksi ditoy Estonia. Idi 1991, nagbalinen a legal dagiti Nakristianuan nga aramidmi, ket sipud idin, immadun agingga iti nasurok nga 4,100 dagiti Saksi ditoy Estonia!

Nasurok nga 60 a tawenen sipud idi damo a timmabunoak iti nalimed a gimong dagiti Saksi idiay Estonia kalpasan ti Gubat Sangalubongan II. Sipud idin, determinadoak a mangipangag iti pammagbaga ti Biblia: “Agtalekka ken Jehova ket aramidem ti naimbag.” Naammuak a ti panangaramid iti daytoy ket agbanag iti panangawatmo kadagiti “kiddaw ta pusom.”—Salmo 37:3, 4.

[Footnotes]

[Blurb iti panid 23]

“Rugiantan ti mangasaba ken idanonta ti naimbag a damag iti intero nga Estonia.”​—Linda Mettig

[Ladawan iti panid 24]

Siak ken ti siam pay a Saksi iti pagbaludan ti Mordovia

[Ladawan iti panid 24]

Dakami ken Lembit a lakayko