Panangpadakkel iti Annak nga Addaan Kadagiti Naisangsangayan a Kasapulan

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY FINLAND

Ni Markus (kannigid) nga agtawen iti 20 ket saan a makapangan, makainum, wenno dina madigus ti bagina no awan ti tumulong kenkuana. Saan unay a makaturog ken nasken a maasikaso iti agpatnag. Gapu ta nalaka a maaksidente, kanayon a masapulna ti insigida a panangasikaso. Ngem ni Markus ket ay-ayaten unay ti dadakkelna. Magusgustuanda ti kinaalumamay, kinasingpet, ken kinadungngona. Pagpannakkelda ti anakda iti laksid dagiti depektona.

PATTAPATTAEN ti World Health Organization nga adda depekto ti isip ti agingga iti 3 a porsiento iti populasion ti daga. Ti adda depektona nga isip ti mabalin nga epekto dagiti natawid a sakit, pannakadangran kabayatan ti pannakaipasngay, impeksion ti utek kabayatan ti kinaubing, ken kurang a sustansia ti taraon, agraman ti pannakaapektar iti droga, arak, wenno kemikal. Saan pay a naammuan ti makagapu iti kaaduan kadagitoy a kasasaad. Ania ti kasasaad ti nagannak dagiti addaan kadagiti naisangsangayan a kasapulan? Kasano a maparegta dagiti kasta a nagannak?

No Maipakaammo ti Nakalkaldaang a Damag

Mangrugi ti parikut no maammuan ti nagannak nga adda depekto ti isip ti anakda. Malagip ni Sirkka: “Idi naammuanmi ken lakayko nga adda Down syndrome ti anakmi, kas man la nagtupak ti langit kadakami.” Kastoy ti imbaga ni Anne a nanang ni Markus: “Idi naibaga kaniak nga addanto depekto ti isipna, pinampanunotko no kasanonto ti panangmatmat ti dadduma kenkuana. Ngem idi agangay, saankon a pinampanunot dayta ket impangpangrunak dagiti kasapulanna ken no ania ti maitulongko kenkuana.” Kasta met laeng ti inaramid ni Irmgard. “Idi impakaammo kadakami dagiti doktor ti depekto ti balasangmi a ni Eunike,” kinunana, “ti laeng napanunotko idin ket no kasano a matulongak ti ubing pay nga anakko.” Kalpasan ti kasta a dayagnosis, ania ngay dagiti mabalin a pagpilian ti nagannak a kas kada Sirkka, Anne, ken Irmgard?

Kastoy ti imbalakad ti U.S. National Dissemination Center for Children With Disabilities: “Maysa kadagiti umuna a maaramidam ket agsirarakka iti impormasion maipapan iti depekto ti anakmo, maipapan kadagiti serbisio a magun-odan, ken maipapan kadagiti espesipiko a banag a maaramidam tapno tumanor ti isip ken pammagi ti anakmo agingga iti mabalin.” No iyaplikarmo daytoy nga impormasion, mariknam nga adda panggep ken serbi ti panangaywanmo iti anakmo. Kaasping unay dayta ti panangisuratmo iti mapa ti kaadayon dagiti nadaliasatmo, nga isuratmo ti kawatiwaten ti nadaliasatmo ken dagiti nadanonmon a naisangsangayan a lugar.

Panangnamnama

Agpapan pay kadagiti pakarigatan, adda namnama ti makapadanag a kasasaad ti anakmo nga adda depekto ti isipna. Kasano?

Umuna, maliwliwa ti nagannak no maammuanda a saan nga agsagsagaba ti kaaduan kadagita nga ubbing. Kastoy ti insurat ni Dr. Robert Isaacson iti librona a The Retarded Child: “Kaaduan kadagitoy nga ubbing ket posible nga agbalin a naragsak, magustuanda ti makilangen iti sabsabali, matagiragsakda ti musika, dadduma nga isport, naimas a taraon, ken gagayyem.” Nupay mabalin a bassit ti magapuananda ken manmano a makilangenda iti lubong ngem kadagiti normal nga ubbing, masansan a mariknada a naragragsakda iti simple a kasasaadda ngem iti narikrikut a kasasaad ti normal nga ubbing.

Maikadua, mabalin nga ipagpannakkel ti nagannak dagiti gapuanan nga inkagumaan ti annakda. Tunggal baro a nasursuroda ket kayarigan ti nangato a turod a nasang-atda, ket anian a ragsak dagiti nagannak agraman ti anak no makitada ti buya ti aglawlaw bayat ti kaaddada iti tapaw. Kasta met ti kayarigan dagiti nagapuanan ti anak. Kas pagarigan, agsagsagaba ni Bryan iti tuberous sclerosis, maysa a kita ti sakit a mangpataud iti adu a di nakaro a bukol iti utek ken dadduma pay a paset ti bagina. Pasaray agkidar met dagiti epekto dayta a sakit ken adda met depekto ti isipna. Nupay nalaing, saan a makasao ken dina unay makontrol dagiti imana. Ngem in-inut a nasursurona ti uminum iti kagudua a tasa a dinan maibelleng dayta. Idi nasursuronan a pagtunosen a naimbag ti isip ken bagina, kabaelanen ni Bryan ti uminum a bukbukodna iti gatas a paboritona nga inumen.

Ti nagannak ni Bryan ibilangda daytoy a gapuanan ti anakda kas sabali manen a bassit a balligi agpapan pay kadagiti depektona. “Ibilangmi ti anakmi kas nammek iti kabakiran,” kinuna ti nanangna a ni Laurie. “Nupay saan a dumakkel ti nammek kas iti kapartak ti dadduma a kayo, nakapatpateg ti tarikayo a magun-odan iti dayta. Umasping iti dayta, nabannayat ti itatanor ti ubbing nga addaan iti depekto. Ngem kadagiti nagannakda, kasda la napapateg a babassit a kayo nga oak ken teak.”

Maikatlo, adu a nagannak ti mangipateg iti kinadungngo ti anakda. Kastoy ti kinuna ni Irmgard: “Kayat ni Eunike ti nasapa a maturog ket kanayon a bisongenna ti tunggal miembro ti pamiliana sakbay a maturog. No maturog sakbay a makaawidkami, agsurat iti ababa tapno agpadispensar a dinakamin nauray sana inayon nga ay-ayatennakami ken segseggaanna nga agkikitakaminto kabigatanna.”

Saan a makasao ni Markus, ngem ikagkagumaanna a sursuruen ti sumagmamano a sasao babaen ti panagsenias tapno ibagana iti dadakkelna nga ay-ayatenna ida. Dagiti nagannak ni Tia, maysa nga ubing nga adda depekto ti itatanorna, kastoy ti inyebkasda a riknada: “Pinaragsakna unay ti biagmi babaen iti kinamanagayat, kinalailo, kinadungngo agraman dagiti arakup ken bisongna.” Nabatad nga amin a kasta nga ubbing kasapulanda ti nagannak a mangipakita iti nabuslon nga ayat ken dungngo kadakuada—iti sasao man ken aramid.

Maikapat, mapnek unay dagiti Kristiano a nagannak no iyebkas ti anakda ti panamatina iti Dios. Kasta ti inaramid ni Juha. Idi pumpon ni tatangna, napagsiddaawna ti amin idi kiniddawna no mabalin nga agkararag. Iti ababa a kararagna, inyebkas ni Juha ti panamatina nga adda iti lagip ti Dios ni tatangna ket mapagungar inton ikeddeng ti Dios dayta. Kalpasanna, kiniddawna iti Dios a tulongan ida a sangapamiliaan sana sinaggaysa ti naganda.

Ti panagtalek ni Eunike iti Dios ti mangparparagsak met iti nagannak kenkuana. Saan a maawatan ni Eunike ti amin a maad-adalna. Kas pagarigan, ammona ti adu a karakter iti Biblia, ngem dina mapagkokonektar dagitoy iti pampanunotenna. Kas man la paset dayta ti maysa a puzzle ngem dina mabukel ti intero a ladawan. Nupay kasta, maawatanna ti kapanunotan nga addanto aldaw nga ikkaten ti Mannakabalin a Dios ti amin a parikut ditoy daga. Segseggaan ni Eunike ti agbiag iti inkari ti Dios a baro a lubong, a sadiay agbalinton a perpekto ti panunotna.

Panangtulong Kadakuada nga Agtignay a Bukbukodda

Dagiti ubbing nga adda depekto ti isipda saanda nga ubing lattan a kanayon—dumakkelda kas nataengan nga addaan depekto iti isip. Nasayaat ngarud no tulongan dagiti nagannak ti annakda nga addaan kadagiti naisangsangayan a kasapulan tapno dida kanayon nga agpannuray iti sabsabali no nesesita. Kastoy ti kuna ni Anne a nanang ni Markus: “Nalaklaka ken nabibiitmi nga aramiden ti amin agpaay ken Markus. Ngem inkagumaanmi a tulongan tapno makaaramid kadagiti banag nga agpaay a pagimbaganna.” Kastoy pay ti innayon ti nanang ni Eunike: “Nagadu ti nakaay-ayat a saguday ni Eunike, ngem sulpeng no dadduma. Tapno mapaaramidmi iti dina kayat nga aramiden, masapul a palagipanmi iti tarigagayna a mangay-ayo kadakami. Ket uray no immannugoten a mangaramid iti ipapaaramidmi, masapul a paregtaenmi latta agingga a mairingpasna dayta.”

Ni Laurie a nanang ni Bryan, kanayon nga agpanunot kadagiti wagas tapno agbalin a naragragsak ti biag ni Bryan. Iti napalabas a tallo a tawen, ni Laurie ken ni lakayna insuroda ni Bryan nga ag-type. Maragragsakan unay itan ni Bryan no makaipatulod kadagiti e-mail kadagiti gagayyem ken pamiliana. Ngem kasapulanna ti maysa a mangbadang iti pungngupunguanna bayat nga ag-type. Tultulongan ti dadakkelna a rumang-ay agingga a ti laengen sikona ti masapul a mabadangan. Ammoda a dagidiay sumagmamano a pulgada manipud iti pungngupunguanna agingga iti sikona ti mangiparangarang iti nagdakkel a nagrang-ayanna tapno saan a kanayon nga agpannuray lattan iti sabsabali.

Nupay kasta, saan koma nga aglablabes ti namnamaen ti nagannak wenno nalabes ti panangparegtada iti anakda a rumang-ay. Nadumaduma ti kabaelan ti tunggal anak. Kastoy ti isingasing ti libro a The Special Child: “Ti nasayaat a pagannurotan ket ikagumaam ti agtalinaed a balanse no paregtaem nga agpannuray iti bagina ken ipaaymo iti umdas a tulong tapno saanka a maupay.”

Ti Kangrunaan a Gubuayan ti Tulong

Dakkel nga anus ken panagibtur ti kasapulan ti amin a nagannak dagiti ubbing nga adda pisikal a depektoda. No agtutupatop dagiti parikut, maldaang no dadduma ti adu a nagannak. Masansan nga adda dakes nga ibunga ti pannakabannog. Mabalin nga agsangit ken ay-ayenda ti bagida. Ania ti maaramidan?

Dagiti nagannak mabalinda ti agpatulong iti Dios, daydiay “Managdengngeg iti kararag.” (Salmo 65:2) Isu ti mangmangted iti bileg, namnama, ken pigsa nga agibtur. (1 Cronicas 29:12; Salmo 27:14) Liwliwaenna dagiti panagladingittayo ken kayatnatay nga ‘agrag-o iti namnama’ nga ipapaay ti Biblia. (Roma 12:12; 15:4, 5; 2 Corinto 1:3, 4) Dagiti nadiosan a nagannak makapagtalekda nga iti masanguanan, ‘makakitanton dagiti bulsek, makangngegton dagiti tuleng, makapagnanton dagiti pilay, ket makaikkiston dagiti umel gapu iti ragsak,’ isu a ti ipatpategda nga anak matagiragsaknanto metten ti perpekto a kinasalun-at ti isip ken bagi.—Isaias 35:5, 6; Salmo 103:2, 3.

TI MAARAMIDAN TI NAGANNAK

◼ Adalenyo ken ammuenyo ti maipapan iti pisikal a depekto ti anakyo.

◼ Ikagumaanyo a taginayonen ti positibo a kababalin.

◼ Tulonganyo ti anakyo nga agpannuray iti bagina no la ketdi ta kabaelanna.

◼ Kiddawenyo iti Dios a pabilgennakayo, ikkannakayo iti namnama ken papigsaenna ti pakinakemyo.

TI MAARAMIDAN TI SABSABALI

◼ Makisaritakayo a sipapasnek ken sigun iti tawen ti ubing.

◼ Makisaritakayo kadagiti nagannak maipapan iti anakda ken komendaranyo ida.

◼ Makipagriknakayo kadakuada ken ikabilanganyo ti riknada.

◼ Makipasetkayo kadagiti aramid a kadua ti nagannak ken pamilia ti ubbing nga addaan kadagiti naisangsangayan a kasapulan.

[Kahon/Ladawan iti panid 26]

No Kasano a Makatulong Dagiti Dadduma

No kasano nga apresiaren dagiti agbuybuya ti kinaandur dagiti tumataray iti maysa a lumba, mabalin a pagsiddaawam ti kinaandur ti nagannak a mangay-aywan iti anakda nga addaan depekto—24 nga oras iti kada aldaw, 7 nga aldaw iti makalawas. Dagiti agbuybuya iti igid ti pagtarayan dagiti tumataray gagangay a mangitukonda kadagiti naibotelia a danum tapno makaandur dagitoy a makisalip. Makaipaayka met aya iti makapabang-ar a tulong kadagiti nagannak nga inggat’ tungpal biagda a mangay-aywan iti anakda nga addaan iti naisangsangayan a kasapulan?

Maaramidam daytoy no makisaritaka iti anakda. Mabalin nga alusiisenka iti damo, ta mabalin a manmano a sumungbat wenno saan a pulos a sumungbat ti ubing. Ngem laglagipem nga adu a kakasta nga annak kaay-ayoda ti dumngeg ken mabalin a pampanunotenda ti ibagbagam. Iti dadduma a kasasaad, agut-utobda ngem saanmo la ngamin a madlaw dayta ken saan nga ipasimudaag ti rupada ti aniaman a nasged a riknada.a

Kastoy ti isingasing ti neurologo ti ubbing a ni Dr. Annikki Koistinen no kasano ti nalaklaka a pannakisaritam: “Iti damo, nalabit makisaritaka maipapan iti pamilia wenno pagpalpaliwaanda. Ibagaymo ti pannakisaritam iti aktual nga edadda, saan a kas man la makisarsaritaka iti ub-ubing ngem isu. Maysa laeng a suheto ti pakisaritaam ken agusarka iti ababa a sasao. Ikkam ida iti panawen nga agpanunot maipapan iti ibagbagam.”

Kasapulan met dagiti nagannak ti pannakisaritam. Ad-adda a makipagriknaka kadakuada no maawatam dagiti emosional a parikut a sarsarangtenda. Kas pagarigan, ni Anne a nanang ni Markus kayatna a maam-ammo a naimbag ti dungdungnguenna nga anak. Maladingitan ta dina makasarita ti anakna ken saan met a mailawlawag iti anakna ti pampanunotenna. Madanagan met ni Anne a mabalin a matay nga umun-una ngem iti anakna isu a maulilanton ti anakna.

Kasano man kapasnek ti nagannak iti panangaywanda iti anakda nga addaan iti depekto iti isip, masansan a mariknada nga ad-adu pay koma ti maaramidanda. Ni Laurie a nanang ni Bryan, babalawenna ti bagina iti tunggal panagkamalina a mangaywan iti anakna. Makonsiensia met a saannan a maas-asikaso a naimbag ti dadduma pay nga annakna. Ti panaginteres ken panagraemtayo kadagita a nagannak ken iti riknada ti mangipakita a padpadayawan ken tultulongantayo ida agraman ti annakda. Maipapan iti daytoy, kastoy ti kuna ni Irmgard: “Kaay-ayok ti makisarita maipapan iti anakko. Agbalinak a napasig kadagidiay situtulok a makipagrikna kadagiti naragsak ken naladingit a paset ti biagmi ken ni Eunike.”

Adda met dadduma pay a wagas—dadakkel ken babassit—a mabalinmo ti tumulong. Nalabit mabalinmo nga awisen iti pagtaengam ti nagannak ken ti anakda wenno kiddawem a makikaduada kadagiti aktibidad ti pamiliam. Mabalin met a kaduaem ti ubing iti sumagmamano nga oras bayat nga agin-inana dagiti nagannakna.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 26]

Ti panangipakita iti napasnek a pannakaseknan ti mangpadayaw kadagiti nagannak ken iti anak

[Ladawan iti panid 27]

Kas ken Eunike, dagiti ubbing nga adda depekto ti panunotda kanayon a kasapulanda ti panangdungngo bayat nga agmatmataenganda

[Ladawan iti panid 28]

Natulongan ni Laurie ti anakna a ni Bryan nga ag-type, isu a naparegtana ni Bryan nga agpannuray iti bagina