Pasiarenyo ti Nagdakkel a Mekong
TI Karayan Mekong agayus a lumasat iti innem a pagilian iti Asia. Supsuportaranna ti agarup 100 a milion a tattao iti dandani 100 a katutubo ken nadumaduma a puli. Iti tinawen, 1.3 a milion a tonelada a lames ti makalap iti karayan—mamimpat nga ad-adu ngem iti makalapan iti Makin-amianan a Baybay! Gapu iti 4,350 a kilometro nga agusna, dayta ti kaatiddogan a karayan iti Makin-abagatan a Daya nga Asia. Ken gapu ta lumasat iti adu a pagilian, adu ti nagan ti karayan. Ti Mekong ti kalatakan—a dayta ti pangababaan ti Thai a nagan a Mae Nam Khong.
Manipud iti tapaw iti kabambantayan ti Himalaya, napegges ti panagayus ti Mekong kadagitoy sa agdissuor kadagiti nauneg a rangkis. Inton makapanawen iti China, a sadiay maawagan dayta iti Lancang, dandani kagudua ti kaatiddog ti karayan ti nasaknapanna sa agdissuor iti 4,500 a metro. Ti makimbaba a kagudua ti Mekong agdissuor laeng iti 500 a metro, isu a nataltalinaayen ti panagayus ti karayan. Apaman a nakapanaw iti China, ti karayan agbalin a beddeng ti Myanmar ken Laos ken dayta ti kaaduan a beddeng ti Laos ken Thailand. Mabingay dayta idiay Cambodia sa agayus a sumrek iti Vietnam ken agsanga nga agayus iti baybay ti Abagatan a China.
Idi arinunos ti dekada 1860, pinadas dagiti Pranses ti mangbirok iti paglayagan a dalan nga agpasurong iti Mekong tapno sumrek iti China. Ngem, naupayda idi nakasarakda kadagiti nakapegpegges nga agus iti asideg ti ili ti Kratie, iti Cambodia, ken dagiti agsasaruno a nakaam-amak a dissuor a naawagan iti Dissuor ti Khone, iti makin-abagatan a Laos. Ad-adu pay a danum ti agdissuor iti Dissuor ti Khone ngem ti aniaman a sabali a dissuor iti lubong, ta mamindua pay ti kaaduna ngem iti Dissuor ti Niagara, nga adda iti nagbaetan ti Canada ken ti Estados Unidos.
Karayan ti Biag
Napateg ti Mekong iti ekonomia ti Makin-abagatan a Daya nga Asia. Ti Vientiane, a kabesera ti Laos, ken ti Phnom Penh, a kabesera ti Cambodia, agpadada a puerto a siudad iti igid ti karayan. Iti panagayusna nga agpababa, ti Mekong ti pagbibiagan ti Vietnam. Sadiay a mabingay iti pito a pagayusan a mangporma iti delta (natiptipon a lan-ak ken bagiing iti sungaban ti karayan) a 25,000 kilometro kuadrado, ken addaan iti 3,200 kilometro a pagayusan ti danum. Daytoy a nagadu a danum palayasanna dagiti kinelleng ken kataltalonan ken ipaayanna met dagitoy kadagiti lan-ak, isu a dagiti mannalon makamulada iti pagay iti mamitlo iti makatawen. Kinapudnona, ti Vietnam ti sumaruno iti Thailand a kadakkelan nga aglaklako iti daytoy a nalatak a taraon.
Adda mapattapatta a 1,200 a kita ti lames nga agbibiag iti Mekong, ket dadduma kadagitoy ti adda kadagiti pupokan, agraman dagiti pasayan. Naisangsangayan ti kinalatak ti trey riel a maysa a kita ti lames ditoy. Ti ngamin naganna ti nagtaudan ti riel nga awag iti kuarta ti Cambodia. Ti Mekong ti pagnanaedan met dagiti agpegpeggad a kita ti paltat a mabalin a dumakkel agingga iti 2.75 a metro. Idi 2005, adda paltat a 290 kilo ti kadagsenna a natabukolan dagiti mangngalap. Nalabit dayta ti kadakkelan a lames iti tamnay a nasarakan iti intero a lubong! Ti Irrawaddy dolphin ti maysa pay nga agpegpeggad a kita ti animal nga agnanaed iti Mekong. Kuna dagiti managsukisok a mabalin nga awan pay 100 a bilang ti adda iti karayan.
Malaksid iti panangpakanna kadagiti nagadu a tattao, ti Mekong ti dalan dagiti agduduma ti kadadakkelda a bilog—dagiti babassit a bilog a pangpasahero, dagiti daddadakkel a bilog nga agawit kadagiti nadumaduma a banag, ken dagiti barko nga agibiahe kadagiti bagahe iti taaw. Nalatak met ti karayan kadagiti turista. Adu kadagitoy ti mayat nga agbiahe agingga iti labes ti Dissuor ti Khone tapno bumisita iti Vientiane. Tangay nalatak gapu kadagiti kanalna, pagoda, ken kasla natukodan a balbalay, ti siudad ket nagbalin idi kas sentro ti komersio, politika, ken relihion iti nasurok a 1,000 a tawen. Manipud Vientiane, mabalin nga agpasiar ti maysa a tao nga agpasurong agingga iti Louangphrabang. Daytoy a puerto a siudad ti nagbalin idi a kabesera ti nalawa nga estado ti Thai-Lao. Iti sumagmamano a tiempo, agraman ti panawen ti panagturay dagiti Pranses, nagbalin pay a naarian a kabesera ti Laos. Makita pay laeng ti kasasaad idi panawen ti panangkolonia dagiti Pranses iti daytoy a historiko a siudad.
Kadagiti nabiit pay a tiempo, adda dagiti makapadanag a panagbalbaliw iti igid ti Mekong, kas iti makadangran a wagas ti panagkalap, pannakakalbo dagiti kabakiran, ken ti pannakabangon dagiti nagdadakkel a puttot a pagpataud iti koriente manipud iti danum. Kadagiti adu a managpaliiw, kasla saan a magawidan ti kasasaad. Ngem adda namnama.
Ikari ti Biblia a ti naayat a Namarsua kadatayo mabiiten a bumallaet kadagiti ar-aramid ti tao babaen iti Pagarianna. (Daniel 2:44; 7:13, 14; Mateo 6:10) Iti sidong ti panangiwanwan dayta a perpekto a sangalubongan a gobierno, maisublinto ti kinapintas ti daga, ket arigna nga ‘agtipat’ dagiti karayan gapu iti kasta unay a rag-o. (Salmo 98:7-9) Sapay koma ta ti nabileg a Mekong makiramanto iti kasta a panagtipat.
[Mapa iti panid 24]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
CHINA
MYANMAR
LAOS
THAILAND
CAMBODIA
VIETNAM
Karayan Mekong
[Ladawan iti panid 24]
Kataltalonan, Mekong Delta
[Ladawan iti panid 24]
Agarup 1,200 a kita ti lames ti agbibiag iti Karayan Mekong
[Ladawan iti panid 25]
Tumtumpaw a tiendaan, Vietnam
[Picture Credit Lines iti panid 24]
Kataltalonan: ©Jordi Camí/age fotostock; panagkalap: ©Stuart Pearce/World Pictures/age fotostock; likudan: © Chris Sattlberger/Panos Pictures
[Picture Credit Lines iti panid 25]
Tiendaan: ©Lorne Resnick/age fotostock; babai: ©Stuart Pearce/World Pictures/age fotostock