Calypso—Naisalsalumina a Katutubo a Musika iti Trinidad

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY TRINIDAD

ANIA ti mapanunotmo no mangngegmo ti maipapan iti singin nga isla ti Republika ti Trinidad ken Tobago? Para iti adu, ti mapanunotda ket ti orkestra nga agpatpatokar kadagiti instrumento a naaramid iti asero ken ti naganaygay a kita ti musika a calypso. Kinapudnona, ti nalaka nga ikabesa ken makaay-ayo a ritmo ti calypso ken ti nagpaiduma nga estilona ket limmatak iti dadduma a pagilian malaksid iti nagtaudanna a pagilian iti makin-abagatan a Baybay Caribe.a

Sigun iti libro a Calypso Calaloo, ti nagan a calypso mabalin a tukoyenna ti “aniaman a kanta kalpasan iti agarup 1898 a kankantaenda no tiempo ti Karnabal ditoy Trinidad, kadagiti man kalsada wenno kadagiti pabuya dagiti agdadamo ken propesional a kumakanta.” Ti calypso ket mabalin a napataud gapu iti kaugalian dagiti Africano a panagiinnestoria nga indanon ditoy Trinidad dagiti Africano a tagabo. Idi agangay, dagiti maipatpateg a paset ti kanta, sala, ken panagtambor dagiti Africano agraman ti impluensia dagiti Pranses, Hispanico, Ingles, ken dadduma pay nga etniko ti nangbukel iti agkakanaig a kasasaad a nangpatanor idi agangay iti calypso.

Di masinunuo ti namunganayan ti nagan a calypso. Patien ti dadduma a nagtaud dayta iti sao idiay Makinlaud nga Africa a kaiso, a maus-usar a mangpadayaw iti nagsayaat a pabuya. Sakbay pay ti panagpatingga ti panagtagabo agpadpada ditoy Trinidad ken Tobago idi dekada 1830, agtataripnong dagiti bunggoy kabayatan dagiti tinawen a selebrasion iti karnabal tapno dumngegda kadagiti chantuelles (kumakanta) a mangipasindayaw kadagiti bukodda a nasayaat a kababalin sada agiinnuyaw babaen iti kanta. Tapno ad-adda a makaawis, tunggal kumakanta iti calypso ti nangpili iti bukodna a makapakatawa a nagan, wenno naganna iti entablado, ken iti pakabigbiganna nga estilo.

Ti Estilo ken Impluensiana

Dagiti kumakanta iti calypso kanayon a mararaemda gapu iti kinalaingda nga agpakatawa nupay makasair dayta. Adu met a kumakanta iti calypso ti nakasursuro a mangibalikas a siaannayas iti sumagmamano a berso a talaga nga agpapada ti murdong dagiti maudi a balikasna. Masansan a nayonanda dagita iti mangiladawan a sasao a nakaskasdaaw ti pannakaibagayna iti tema ti kantada. Idi un-unana, dagiti kumakanta iti calypso ket bin-ig a taga-Trinidad a kaputotan dagiti Africano ken manipud kadagiti napangpanglaw a kagimongan. Ngem ita, mabalin a nagtauddan iti tunggal puli, kolor, ken kasasaad ti panagbiag.

Ni Dr. Hollis Liverpool, dati a direktor ti kultura agpaay iti Trinidad ken Tobago, ket maysa a historiador ken kumakanta met iti calypso. Maipapan kadagiti nagkauna a kumakanta iti calypso, kastoy ti imbagana iti Agriingkayo!: “Paglainganda ti kanayon nga agpakatawa. Araken dagiti tattao ti pagpabuyaan dagiti kumakanta [iti calypso] kangrunaanna tapno malinglingay, dumngeg kadagiti sayangguseng, ken paneknekan no husto met laeng dagiti nadamagda. Umay dagiti nababaknang tapno denggenda a nangnangruna ti ar-aramiden dagiti napanglaw, idinto ta umay met ti gobernador ken dagiti taona tapno maammuanda no kasano kaadu wenno kabassit dagiti pabor iti panagtakemda.”

Dagiti opisial ti gobierno ken babaknang iti kagimongan ti masansan a puntiria ti inaangaw a kanta dagiti kumakanta iti calypso. Nagbanaganna, naibilang a bannuar dagiti kumakanta iti calypso ken manangitandudo kadagiti ordinario a tattao, ngem imbilang ida dagiti agtuturay kas buong ti uloda. Adda dagiti makasair a panangbabalaw a pinutar dagiti kumakanta iti calypso isu nga idi agangay, napilitan ti kolonial a gobierno a mangpanday iti linteg a nairanta a mangkontrol kadakuada. Kas reaksion dagitoy a kumakanta, nangputarda kadagiti kanta a doble ti kaipapanan dagiti lirikona ket nagbalinda nga eksperto iti dayta. Dagiti kanta a doble ti kaipapananna ti agtultuloy a kangrunaan a pakabuklan ti musika a calypso agingga ita.

Dagiti kumakanta iti calypso ket agpada a nasigo nga agyebkas ken mangputar kadagiti sasao. Kinapudnona, adu ti nainayonda a sasao iti ordinario a bokabulario dagiti taga-West Indies. Di pakasdaawan nga adu a tattao, uray ti dadduma a politiko ti masansan nga agadaw manipud kadagiti kanta a calypso tapno ipaganetgetda ti kayatda nga ibaga.

Moderno a Calypso

Kadagiti kallabes a tiempo, napartuat ti adu nga estilo ken nadumaduma a kita ti calypso a pagay-ayat ti nadumaduma a tattao a maay-ayo iti musika. Kas iti dadduma a kita ti musika, naalas dagiti liriko ti dadduma a kanta a calypso. Nabatad a nainsiriban nga agbalintayo a napili iti kita ti panagsasao a rumbeng a denggen ken sawentayo. (Efeso 5:3, 4) Mabalin nga iyimtuodtayo iti bagitayo, ‘Mabainak kadi a mangilawlawag iti doble a kaipapanan dagiti liriko iti annakko wenno iti agdadamo a dumngeg iti dayta?’

Inton umayka ditoy Trinidad ken Tobago, sigurado a maragsakankanto a makakita kadagiti nagpipintas nga aplaya ken kadilian agraman ti nadumaduma a puli ken kultura kadagitoy nga isla. Mabalinto met a magustuam dagiti orkestra nga agpatpatokar kadagiti instrumento a naaramid iti asero agraman ti calypso—ti naragsak ken napartak nga uni a kaay-ayo dagiti ubbing ken nataengan iti intero a lubong.

[Footnote]

[Dagiti Ladawan iti panid 24, 25]

Dagiti asero a tambor