Ti Moderno a Panagtalon Binaliwanna ti Lubong

PANGAL-ALAANYO iti taraonyo? Gatgatangenyo wenno naggapu iti mulayo? Iti saan pay unay a nabayag, agmula ti kaaduan a tattao tapno adda pagtaraonda. Ngem iti dadduma a narang-ay a pagilian ita, adda laeng 1 a mannalon iti tunggal 50 a tattao. Kasano a napasamak dayta a panagbalbaliw?

In-inut sa pimmartak ti panagrang-ay ti pamay-an ti panagtalon. Naikawa ti minilion a pamilia gapu kadagita a panagrang-ay, ken agtultuloy dayta iti intero a lubong agingga ita. Usigentayo no kasano a ti panagrang-ay iti panagtalon inapektaranna dagiti tattao. Tumulong dayta tapno matarusantayo no ania ti kasasaad ti lubong ita.

Nangrugi ti Dakkel a Panagbalbaliw

Nakaskasdaaw ta idiay Europa, ti maysa a kadakkelan nga addang a nangituggod iti panagsardeng ti panagtalon tapno adda laeng pagtaraonda ket napasamak idi maika-12 a siglo idi nangrugi a mausar ti singkaw ti kabalio. Dayta ti namagbalin iti kabalio nga agtrabaho a di mabekkel. Dagiti kabalio a nakabalan iti daytoy a singkaw ket napigpigsa, naparpartak, ken naan-andur a gumuyod ngem kadagiti nuang a maus-usar idi. Babaen ti tulong dagiti kabalio, ad-adu ti maapit dagiti mannalon. Mabalindan ti agusar iti landok nga arado kadagiti daga nga imposible idi a talonen. Ti maysa pay a panagrang-ay ket ti panagmula kadagiti nateng a nabaknang iti nitrohena a mangpadam-eg iti daga a kas iti balatong, utong, patani, kardis, kloberia, ken alfalfa. Mangyeg iti ad-adu nga apit ti nadamdam-eg a daga.

Dagita a nagkauna a panagrang-ay ti nangyeg iti ad-adu nga apit isu nga adda sobra a mabalin nga ilako dagiti mannalon. Nagresulta dayta iti pannakabukel dagiti ili a mabalin a paggatangan dagiti tattao iti taraonda ken panggedanda kas negosiante ken trabahador. Dagitoy a nababaknang a negosiante, trabahador, ken mannalon isuda ti naggapuan dagiti immuna a nakaimbento kadagiti makina a pagtalon.

Idi agarup 1700, ti Ingles a mannalon a ni Jethro Tull naimbentona ti pagmula a makina a guyoden ti kabalio. Daytoy ti nangsukat iti manomano a panagmula, maysa a pamay-an ti panagtalon a mangsayang iti bin-i. Idi 1831 iti Estados Unidos, naimbento ni Cyrus McCormick ti makina a pagapit a guyoden ti kabalio a lima a daras a naparpartak ngem iti panaggapas ti tao. Iti dayta met la a panawen, dagiti negosiante manipud iti kosta ti Andes iti South America nangrugida a mangisangpet kadagiti abuno idiay Europa. Dakkel ti immaduan ti apit gapu iti panagusar kadagiti makina ken abuno. Ngem ania ti epekto dayta kadagiti tattao?

Dagita nga iyaadelantar iti panagtalon ti nangituggod iti napartak a panagrang-ay ti ekonomia gapu ta nakapataudda kadagiti nalaka a taraon para kadagiti umili. Damo a napasamak dayta a panagrang-ay idiay Britania idi agarup 1750-1850. Rinibu a pamilia ti napilitan nga umakar kadagiti narang-ay nga ili tapno agtrabaho kadagiti pagminasan iti karbon, pagpandayan iti landok, pagaramidan iti barko, ken pagaramidan iti tela. Dagiti ordinario a mannalon a saan a makabael a gumatang kadagiti baro nga alikamen a pagtalon basbassit ti maganansiada kadagiti apitda isu a dida mabayadan dagiti abangda. Masapul a panawanda dagiti talonda ket agnaedda kadagiti napno iti tao nga eskuater a nasaknap ti sakit. Imbes nga agtalonda a sangapamiliaan, agtrabaho dagiti amma iti lugar nga adayo iti pamiliada. Uray dagiti ubbing manggedda iti adu nga oras kadagiti paktoria. Di nagbayag, kasta met la ti napasaran ti dadduma a nasion.

Nangyeg iti Ad-adu a Panagbalbaliw ti Nasientipikuan nga Agrikultura

Idi 1850, bimmaknang ti dadduma a nasion isu a kabaelanda a gastosan ti panagsirarak mainaig iti agrikultura. Ti kasta a panagsirarak ket nagresulta iti agtultuloy a panagbalbaliw agingga ita. Kas pagarigan, dagiti plant breeder inadalda ti genetiko a pakabuklan ti mula sada nangpataud kadagiti mula a nabungbunga wenno narigat a makaptan iti sakit. Dagiti eksperto natakuatanda ti eksakto a kombinasion ti nitrohena ken phosphorous a maitutop iti espesipiko a mula ken daga. Adu a panawen ti busbosen dagiti mannalon a manggabion kadagiti ruot bayat ti panagdakkel dagiti mula. Ngem adu kadakuada ti naawanan iti trabaho idi nakaimbento dagiti sientista kadagiti sopistikado a pangpabannayat iti panagdakkel dagiti ruot. Dagiti insekto, igges, ken dangaw ket nabayag met a parikut dagiti mannalon. Ngem ita, adun ti pagpilianda a pestisidio a pangpatay kadagiti nganngani amin a peste.a

Nagbaliw met ti biag dagiti agtartaraken iti dinguen. Umdasen ti maysa nga agtartaraken ken maysa a katulonganna a mangaywan iti agingga iti 200 a baka gapu iti pannakaimbento dagiti makina a pagala kadagiti gatas ken pagpakan kadagiti dinguen. Dagiti agtartaraken naparpartak a mapalukmegda dagiti baboy ken urbon a baka babaen ti panangikabilda kadagitoy kadagiti ubong ken koral imbes a nakabulosda laeng. Iti kasta, makontrol ti temperatura ken pannanganda.

Masansan a dakdakkel ti ganansia gapu iti nasientipikuan nga agrikultura. Dadduma a mannalon ken agtartaraken ti immadu ti produksionda iti sangagasut wenno sangaribu pay ketdi a daras no idilig iti magapgapuananda idi. Ngem ania ti epekto dayta a panagrang-ay iti biag dagiti tattao?

Nagbaliw ti Panagbiag ti Mannalon

Iti adu a lugar, nagbaliw ti panagbiag dagiti mannalon gapu kadagiti makina. Kaaduan kadakuada ti masapul a nasigo a mangpaandar ken mangmantener iti sopistikado a makina. Ken umad-adun dagiti agsolsolo a trabahador. Awanen ti binunggoy nga agmula, agarado, ken agani.

Iti adu a pagilian, timmaud ita ti baro a kita ti mannalon. Isu ket de adal a negosiante nga eksperto iti panagpaadu iti maysa laeng wenno sumagmamano a produkto. Dakkel ti puonanna para iti daga, patakder, ken makina. Ngem kaskasdi a kasapulanna ti tulong dagiti sabsabali. Dagiti dadakkel a kompania nga agproseso iti taraon ken supermarket ti mangikeddeng saan laeng nga iti presio no di pay ket iti kita, kadakkel, ken kolor ti produkto. Dagiti inheniero ti agrikultura ti mangdisenio iti sistema ti produksion, ken dagiti eksperto a kompania ti mangsuplay kadagiti maitutop nga abuno, pestisidio, ken hybrid a bin-i a kasapulan sigun iti kasasaad ti talonna. Adun ti rimmang-ayanna manipud iti sigud a nakairuamanna a panagtalon. Kaskasdi, adda latta dagiti pakaipaspasanguanna a parikut. Maseknan met ti dadduma a tattao kadagiti posible a makadangran nga epekto ti sumagmamano a pamay-an ti panagtalon.

Agparikut Latta Dagiti Mannalon

Kadagiti narang-ay a pagilian, adu a mannalon ti napilitan a mangpanaw kadagiti dagada gapu ta marigatanda a makikompetensia kadagiti dadakkel a kompania ti panagtalon. Dadduma a mannalon ti namagbalin kadagiti talonda a negosio mainaig iti panaglinglingay, a pakairamanan ti pagdagusan dagiti turista, wenno aktibidad a kas iti kamping, golf, ken pagaramidan kadagiti lokal a produkto. Dadduma ti nagnegosio mainaig kadagiti organiko a taraon, sabong, abestrus, ken alpaca.

Kadagiti napangpanglaw a pagilian, agingga iti 80 a porsiento ti populasionda ti agbibiag babaen iti panagtalon. Adu kadakuada ti naikawa gapu iti dakkel a panagbalbaliw. Dagiti kompania manipud iti sabali a pagilian nga agus-usar kadagiti moderno a pamay-an ti panagtalon ti makagatang kadagiti kasayaatan a daga a pagmulaan kadagiti produkto a mailako iti sabali a lugar. Dagiti ordinario a mannalon usarenda ti manmano a makinada, no adda man, tapno talonenda ti natikag ken sangkabassit a dagada a pangalaanda iti pagtaraon ti pamiliada.

Iti adu a pagilian, nabayagen a mapaspasamak ti panagakar ti adu a pumurok kadagiti siudad. Agtultuloy nga adda dagiti magunggonaan ken adda met dagiti marigrigatan gapu iti panagbalin a moderno ti sigud a simple a biagda iti away. Manmano a gobierno, no adda man, ti nangipaay iti epektibo ken naasi a tulong kadagiti naapektaran a tattao. Talaga a kasapulan ti sangatauan ti Pagarian ti Dios, a mangpasayaat iti panagbiagtayo!—Isaias 9:6.

[Footnote]

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 23]

DUA A PAMAY-AN TI PANAGTALON KEN PANAGTARAKEN

Agnanaed ni Eusebio idiay Andes, a pagmulmulaan ken pagtartaraknanna iti 14 a baka. “Adda amin naganda,” kunana. “Kaay-ayok ti agtalon. Amin nga abastomi a nateng ket naggapu kadagiti mulami. Agtitinnulongkami a sangakaarrubaan nga agarado ken agapit yantangay agpapadakami nga awanan iti makina a pagtalon. Usarenmi nga agarado dagiti bakami, ken manomano a kalienmi dagiti bangkagmi.

“Naminsan, dandani nagpeste ti amin a bakami. Kalpasanna, nagadalak iti ababa a kurso ti kinabeterinario. Sipud idin, awan uray maysa ti nagpeste nga animalmi ken mabalinkon a tulongan dagiti kaarrubami kadagiti dinguenda. Aglakokami iti keso idiay tiendaan, ngem bassit laeng ti maganansiami. Kaskasdi, nataraonanmi ti innem nga annakmi.”

Nasurok a 500 nga ektaria ti agsolsolo a talonen ni Richard idiay Canada. Mangtandan laeng iti maysa a tumulong kenkuana no panagraraep ken panagaapit.

“Ti panagtalon ita ket ad-adda a makabannog iti isip ngem iti bagi,” kuna ni Richard. “Ti traktor ken makina a pagapitko ket agpada nga adda de-aircon a pagyanan ti opereytor isu a saanak a matapukan ken makagat iti insekto. Adda makinak a siam a metro ti masaknapanna isu a kabaelak ti agmula ken agapit manipud iti kagudua ti ektaria iti maysa laeng nga aldaw. Ngem nangnangruna nga agpannurayak kadagiti makina ket dayta ti pakasikorak. Pasaray umutangak tapno masukatak dagita. Diak pay ammo no kaanok a mabayadan dagita yantangay adda dagiti bambanag a diak kontrolado a kas iti tudo, niebe, presio ti produkto, ken interes. Gapu kadagiti pakasikoran ti panagtalon, adu ti nagbalin a parikut ti pamilia dagiti mannalon ken nagresulta pay iti panagpakamatay.”

[Ladawan iti panid 21]

Ti McCormick a makina a naimbento idi 1831 ket nakatulong kadagiti mannalon nga agapit iti lima a daras a naparpartak ngem idi

[Credit Line]

Wisconsin Historical Society, WHi-24854