Nasalun-at nga Ina, Nasalun-at a Maladaga
NAKATALTALNA ken nagsalun-at ti kappasngay a maladaga a saksakruyen ti inana. Aganninaw met iti rupa ti ama ti napalalo a ragsakna. Gapu ta minilion a daras kada tawen a mapaspasamak ti kastoy, naglaka la nga ibilang a gagangay a pasamak ti panagpasngay. Ngamin, nainkasigudanen daytoy a proseso isu nga ania koma ti pakadanagantayo?
Pudno, masansan nga awan ti problema iti panagpasngay, ngem saan a kanayon a kasta. Gapuna, masirib ti agassawa a dandanin maaddaan iti anak no ikagumaanda a liklikan dagiti komplikasion a mabalinda met a liklikan. Kas pagarigan, ammuenda ti pakaigapuan dagiti problema a mainaig iti panagpasngay, agsapulda iti nasayaat a pagpaeksamenan kabayatan ti panagsikog, ken mangaramidda kadagiti simple a pamay-an tapno maliklikanda dagiti peggad kabayatan ti panagpasikal ken panagpasngay. Usigentayo a naimbag dagitoy a punto.
Pakaigapuan Dagiti Problema a Mainaig iti Panagpasngay
Ti maysa a pakaigapuan dagiti problema nga agpadpada a mangapektar iti ina ken iti maladaga ket ti kinakurang ti nasayaat a pannakaeksamen kabayatan ti panagsikog. Ni Dr. Cheung Kam-lau a consultant pediatrician iti neonatal care unit ti Prince of Wales Hospital idiay Hong Kong, kinunana: “Dakkel ti risgo ti panagsikog no saan nga agpaeksamen dagiti masikog sakbay nga agpasngayda.” Kinunana pay a “kaaduan kadagiti kasta nga inna ekspektarenda a nasalun-at ken nalukmeg dagiti maladagada, ngem saan a kanayon a kasta ti mapasamak.”
Maipapan kadagiti problema a mangapektar kadagiti inna, ti Journal of the American Medical Women’s Association kunana a “ti kangrunaan a direkta a pakaigapuan ti ipupusay ti ina kabayatan ti panagpasngayna” ket ti nakaro a panagpadara, di makaruar a maladaga, impeksion, ken nangato unay a presion ti dara. Nupay kasta, pagaammon dagiti epektibo a kita ti panangagas ken kaaduanna a “ti moderno a wagas ti panangagas . . . ket saan nga agkasapulan iti narikut unay a pamay-an wenno komplikado nga alikamen,” innayon ti magasin.
Dagiti nalaka a magun-odan a kita ti panangagas ket makatulong met iti adu a maladaga. Impadamag ti UN Chronicle a “dua a kakatlo iti bilang dagiti matmatay a kappasngay ti maliklikan no amin nga inna ken maladaga” ket makagun-od iti panangagas a “pagaammo, praktikal, ken maaramid uray awan dagiti narikut nga alikamen wenno teknolohia.” Ngem nakalkaldaang ta kadawyanna a kampante ken kurang ti pannakaammo dagiti inna no maipapan iti panagpaeksamen kabayatan ti panagsikogda, kuna ti Philippines News Agency.
Ti Kasayaatan a Pannakaeksamen ti Ina ken ti Maladaga Sakbay ti Panagpasngay
Sigun iti UN Chronicle, “nasalsalun-at dagiti maladaga nga ipasngay dagiti nasalsalun-at nga inna.” Innayonna pay a no manmano wenno saan a pulos nga agpaeksamen ti maysa a babai kabayatan ti panagsikog, panagpasngay, ken panagpaungarna, kurang wenno awan met a pulos ti pannakaeksamen ti maladagana.
Iti dadduma a pagilian, mabalin a ti masikog ket narigat a makagun-od iti umdas a pannakaeksamen. Nalabit adayo ti daliasatenna, wenno dina kabaelan ti magastos iti panagpaeksamen. Kaskasdi, aginggat’ mabalin, ikagumaanna koma ti agpadoktor kabayatan ti panagsikogna. Nangnangruna a rumbeng nga aramiden daytoy ti masikog no an-annurotennan dagiti sursuro ti Biblia, a nagkuna a sagrado ti biag ti tao agraman ti biag ti di pay naipasngay.—Exodo 21:22, 23;a Deuteronomio 22:8.
Ti kadi umdas a pannakaeksamen kaipapananna ti linawas a panagpadoktor? Saan met. No maipapan kadagiti gagangay a komplikasion a rumsua bayat ti panagsikog ken panagpasngay, natakuatan ti World Health Organization (WHO) nga agpada ti nagun-od a pagimbagan “dagidiay namimpat laeng a nagpadoktor bayat ti panagsikogda” no idilig “kadagidiay nagpadoktor iti namin-12 wenno ad-adu pay.”
Ti Maaramidan Dagiti Doktor
Tapno ti ina ken ti sikogna ket ad-adda a mailiklik iti peggad, dagiti propesional a mangas-asikaso iti salun-at, nangruna dagiti espesialista iti panagpaanak (obstetrician), aramidenda dagiti sumaganad:
◼ Ammuenda ti kasasaad ti salun-at ti masikog ken dagiti kapamiliana, sada eksamenen tapno maammuanda no peligroso ti kasasaad ken maliklikan dagiti komplikasion a mabalin a mangapektar iti ina wenno iti sikogna.
◼ Mabalin nga alaanda iti sangkabassit a dara ken isbo tapno maeksamen no adda problema a kas iti Rh incompatibility, anemia, impeksion, ken sakit a kas iti rubella, diabetes, saksakit a mayakar babaen ti sekso, ken sakit dagiti bekkel a mangpangato iti presion ti dara.
◼ No mayanatup ken kayat ti masikog, mabalin nga irekomendada a mabakunaan iti kontra trangkaso, tetano, ken Rh incompatibility.
◼ Nalabit irekomendada met nga agtomar iti suplemento a bitamina, nangruna iti folic acid.
No maammuan dagiti doktor dagiti peligro a nainaig iti panagsikog ti tunggal pasienteda ken no ipamuspusanda a liklikan dagiti komplikasion—wenno tulonganda ti ina a mangaramid iti kasta—dakdakkel ti posibilidad a nasayaatto ti kasasaad ti ina ken ti ipasngayna.
Panangkissay iti Risgo Kabayatan ti Panagpasikal ken Panagpasngay
“Ti kapeggadan a tiempo para iti masikog ket kabayatan ti kritikal a tiempo ti panagpasikal ken panagpasngay,” kuna ni Joy Phumaphi, dati a katulongan a direktor heneral ti Family and Community Health ti WHO. Ania ti mabalin nga aramiden tapno maliklikan dagiti nakaro a problema, uray dagiti mamagpeggad-biag a situasion kabayatan daytoy a kritikal a tiempo? Kinapudnona, simple dagiti addang ngem masapul a maaramid dagita a nasaksakbay.b Nangnangruna a napateg daytoy kadagidiay saan nga agpayalison iti dara gapu iti naibasar-Biblia a prinsipioda wenno kadagidiay dida kayat ti agpayalison iti dara gapu ta pagpeggadan unay dayta ti salun-atda.—Aramid 15:20, 28, 29.
Rumbeng nga aramiden dagiti kasta a pasiente ti amin a kabaelanda a mangsierto a ti mangas-asikaso iti salun-atda, doktor man wenno midwife, ket agpada a makabael ken aduanen iti kapadasan kadagiti pamay-an ti panangagas a di agkasapulan iti panangyalison iti dara. Nainsiriban met a siertuen dagiti dandanin maaddaan iti anak a ti ospital wenno klinika ket sidadaan a makikooperar.c Dagitoy ti dua a nasayaat nga isaludsod iti doktor: 1. Ania ti aramidenyo no adu a dara ti agsayasay iti ina wenno iti maladaga, wenno no adda dadduma pay a komplikasion? 2. No mairana nga awankayo inton maipasngayen ti anakmi, ania ti dadduma pay nga urnosyo tapno sigurado a maliklikan ti aniaman a panangyalison iti dara?
Siempre, agpadoktor ti masirib a masikog tapno masiertona nga isu ket addaan koma iti posible a kangatuan a bilang ti normal a blood count sakbay nga agpasngay. No makita ti doktor a nababa dayta, mabalin nga irekomendana ti panagtomar iti suplemento nga iron, folic acid ken dadduma pay a kita ti bitamina B.
Ikabilangan met ti doktor ti dadduma pay a banag. Kas pagarigan, ipakita kadi dagiti panagpaeksamen ti masikog nga addaan isuna iti problema iti salun-at a nasken a maasikaso? Rumbeng kadi a liklikanna ti mabayag a panagtakder? Kasapulanna kadi ti ad-adu a panaginana? Masapul kadi nga agpalukmeg wenno agpakuttong, wenno sansanenna ti agehersisio? Ken nasken kadi nga ad-adda nga agbalin a managdaldalus iti bagina, a pakairamanan ti ngiwatna?
Sigun kadagiti panagadal, no adda sakit ti gugot dagiti masikog, dakdakkel ti posibilidadna nga agsagabada iti preeclampsia. Maysa daytoy a nakaro a komplikasion a dagiti sintomasna ket kellaat nga ingangato ti presion ti dara, nakaro a sakit ti ulo, panagebbal, ken dadduma pay.d Ti preeclampsia ket mabalin a pakaigapuan ti nasapa a panagpasngay ken dayta ti kangrunaan a pakaigapuan ti ipapatay ti sikog ken ti ina, nangruna kadagiti napanglaw a pagilian.
Ti naannad a doktor ikabilanganna ti aniaman a pagilasinan nga adda impeksion ti masikog. Ken no agpasikal ti masikog ngem dina pay kabulanan, irekomenda ti doktor ti dagus a panagpaospital, a mabalin a mangsalbar iti biag ti agina.
“Isebba dagiti babbai ti biagda tapno makaipasngayda iti biag,” kuna ni Dr. Quazi Monirul Islam, a direktor ti Department of Making Pregnancy Safer ti WHO. Ngem makatulong ti nasayaat a pannakaasikaso ti salun-at bayat ti panagsikog, panagpasngay, ken kalpasan unay dayta tapno maliklikan ti adu a komplikasion ken uray ti ipapatay. Siempre, kangrunaan iti amin, ikagumaam a taginayonen ti kinasalun-atmo. Ngamin, no kayatmo ti maaddaan iti nasalun-at a maladaga, masapul nga aramidem ti amin a kabaelam tapno agbalinka a nasalun-at nga ina.
[Footnotes]
a Ti orihinal a Hebreo a teksto ket tumukoy iti aksidente a pakatayan ti ina wenno ti sikogna.
b Kitaem ti kahon a “Panagsagana Bayat ti Panagsikog.”
c Sakbay a maipasngay ti anakda, dagiti agassawa a Saksi ni Jehova mabalinda ti makiuman iti Hospital Liaison Committee (HLC) dagiti Saksi ni Jehova iti lugarda. Dagiti miembro dayta a komite mapmapanda kadagiti ospital ken dodoktor tapno pakaammuanda ida maipapan kadagiti pamay-an ti panangagas a di pakaaramatan ti dara a mabalinda nga aramiden kadagiti pasiente a Saksi. Kanayonanna, posible a makatulong ti HLC iti panangbirok iti doktor a mangraem kadagiti prinsipio ti pasiente ken nakapadasen kadagiti pamay-an ti panangagas a di agkasapulan iti dara.
d Nupay ad-adu pay a panagadal ti kasapulan tapno masierto no dakdakkel ti posibilidadna nga agsagaba ti masikog iti preeclampsia no adda sakit ti gugotna, kanayon a nainsiriban nga aywanam a naimbag dagiti gugot ken ngipenmo.
[Blurb iti panid 27]
Sigun kadagiti bilang a naipablaak idi Oktubre 2007, maysa a babai ti matay iti dandani kada minuto—536,000 iti kada tawen—gapu kadagiti problema a nainaig iti panagsikog. —United Nations Population Fund
[Blurb iti panid 28]
“Kada tawen, 3.3 a milion ti mayanak a natay ken nasurok nga 4 a milion a maladaga ti matay iti las-ud ti 28 nga aldaw kalpasan ti pannakayanakda.”—UN Chronicle
[Kahon iti panid 29]
PANAGSAGANA BAYAT TI PANAGSIKOG
1. Babaen ti nasakbay a panagbirok, piliem a nainsiriban ti ospital a pagpasngayam, agraman ti doktor wenno midwife a mangasikaso kenka.
2. Regularka nga agpaeksamen iti midwife wenno doktormo tapno mapatanor ti panagtalekmo kenkuana ken makapagginnayyemkayo.
3. Annadam a naimbag ti salun-atmo. No mabalin, agtomarka kadagiti bitamina, ngem liklikam dagiti agas (uray dagidiay magatang a di kasapulan ti reseta) malaksid no ipalubos ti doktormo. Nainsiriban a dika umin-inum iti arak. “Nupay ti kakaruan nga agpeggad ket dagiti sikog dagiti mangnginum, awan pay ti masinunuo a kaadu ti arak a maibilang a natalged nga inumen kabayatan ti panagsikog,” kuna ti National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism.
4. No nasapa ti panagpasikalmo (sakbay ti maika-37 a lawas), insigida nga agpadoktor wenno agpaospitalka. Mabalin a makatulong ti dagus a pannakaasikasom tapno maliklikam ti agpasngay iti kurang ti bulanna a maladaga ken dagiti komplikasion a posible a resulta dayta.e
5. Isuratmo ti personal a desisionmo maipapan iti panagpaagas. Kas pagarigan, adun ti nakapadas a makatulong ti nasaksakbay ti pannakapirmana a DPA (durable power of attorney) card. Ammuem no ania ti maus-usar ken legal a maakseptar iti pagiliam.
6. Kalpasan ti panagpasngaymo, laglagipem nga aywanan ti salun-atyo nga agina, nangruna no kurang ti bulan ti maladagam. Dagus nga ipanmo iti pediatrician no adda madlawmo nga aniaman a problema.
[Footnote]
e Masansan a mayalisonan iti dara dagiti anemic ken kurang ti bulanna a maladaga, ta marigatan dagiti organoda a mangpataud iti umdas a nalabaga a selula ti dara.