Nairanta a Nadisenio Wenno Basta Rimsua Lattan?

Idi 1802, ti Ingles a klero ken teologo a ni William Paley inlawlawagna no apay a mamati iti Namarsua. Kinunana a no bayat a magmagna iti karuotan ket makakita iti bato, nalabit ipapanna a gagangay laeng nga adda kasta sadiay. Ngem no makakita iti relo, dina la ketdi patien a basta rimsua lattan ti kasta a banag iti dayta a disso. Apay? Simple laeng ti sungbat. Ngamin, makita iti relo dagiti pagilasinan a dayta ket nadisenio ken addaan panggep.

DAKKEL ti epekto dagiti kapanunotan ni Paley iti Ingles a naturalista a ni Charles Darwin. Ngem saan a kas iti panagrasrason ni Paley, indatag ni Darwin idi agangay a ti nabatad a kaadda ti disenio kadagiti sibibiag nga organismo ket mailawlawag babaen iti proseso a natural selection (dagiti laeng kapigsaan ti matda). Para iti adu, ti ebolusion a teoria ni Darwin ti mapangnamnamaan a mangilawlawag a di umiso ti panamati a nadisenio ti uniberso.

Adun ti naisurat maipapan iti dayta sipud idi panawen da Paley ken Darwin. Dagiti argumento a mangpaneknek nga adda nangdisenio iti bambanag ken dagiti argumento a mangpaneknek iti natural selection ket agpadpada a namin-adun a napasayaat, nailawlawag, ken napabaro. Dagita nga agsupadi nga argumento ket nagdakkel ti epektona iti patpatien dagiti tattao maipapan iti kaadda wenno kaawan ti panggep iti uniberso. Ti patpatiem mabalin nga impluensiaanna ti panangmatmatmo iti kapateg ti biagmo. Kasano?

Dagiti Epekto ti Kapanunotan ni Darwin

Gapu iti panamatida iti teoria ni Darwin, impapan ti adu a napasnek a tattao nga awan ti pudno a panggep ti kaaddada. No ti uniberso ken ti amin nga adda iti dayta ket naiparna la a rimsua gapu iti panagtitipon dagiti elemento kalpasan ti “big bang” wenno nakapigpigsa a panagbettak idi un-unana, awan ngarud ti pudpudno a panggep ti biag. Ti pimmusayen a biologo a nangabak iti Nobel Prize a ni Jacques Monod kinunana: “Naammuanen ti tao nga isu ket agmaymaysa iti awan kaes-eskanna a naglawa nga uniberso a naiparna a timmaudanna. Awan ti makaammo iti masanguananna, ken saanna nga obligasion nga ammuen dayta.”

Umasping iti dayta ti kapanunotan ni Peter William Atkins a propesor iti chemistry iti Oxford. Kinunana: “Mamatiak a naisangsangayan, nagsayaat, ken makapaamanga ti uniberso. Nakadadaeg ngem awan a pulos ti serserbina.”

Saan nga amin a sientista ket umanamong iti dayta a kapanunotan. Ken adda dagiti nagsayaat a rason.

Nakaur-urnos nga Uniberso—Ebidensia a Nairanta a Nadisenio?

No usigenda dagiti nainkasigudan a linteg iti uniberso, adu a managsirarak ti mangilaksid iti ideya nga awan panggep ti uniberso. Kas pagarigan, masdaawda kadagiti kangrunaan a puersa a mangibagbagnos iti uniberso. Dagiti linteg a mangiwanwanwan kadagita a puersa ket nabatad a nagsayaat ti pannakaurnosda tapno makapataud iti uniberso a makasustiner iti biag. “Ti uray sangkabassit la a panangbaliw kadagiti addan a linteg ket makapapatay,” kinuna ti kosmologo a ni Paul Davies. “Kas pagarigan, ti neutron ket nadagdagsen ngem iti proton. Ngem no ti proton ket nadagdagsen la bassit ngem iti neutron, nagbalin koman a neutron ti amin a proton.” Dakes kadi la unay ti resultana no kasta ti mapasamak? Inlawlawag ni Davies a “no awan dagiti proton ken ti nagpateg a koriente dayta, awan ti tumaud nga atomo.”

Ti elektromagnetiko a puersa ti mamagtalinaed kadagiti elektron iti aglawlaw ti proton tapno mapataud dagiti molekula. No dayta a puersa ket nakapkapuy ngem iti gagangay, saan a makapagtalinaed dagiti elektron iti pagrikrikusan wenno orbitda iti aglawlaw ti nukleo ti maysa nga atomo, isu nga awan dagiti mapataud a molekula. No met amang a napigpigsa dayta a puersa ngem iti gagangay, dagiti elektron ket dumket iti nukleo ti atomo, isu nga awan ti mapasamak a reaksion dagiti kemikal ken awan ti agbiag.

Ti sangkabassit a panagbalbaliw ti elektromagnetiko a puersa apektaranna ti init ken ti enerhia dayta a dumanon iti dagatayo. Ti kasta a panagbalbaliw pagbalinenna a narigat wenno imposible pay ketdi ti photosynthesis kadagiti mula. Ti ngarud eksakto a kapigsa ti elektromagnetiko a puersa ikeddengna no adda agbiag ditoy daga wenno awan.a

Iti libro a Science & Christianity—Four Views, adda makapainteres nga ilustrasion maipapan iti nagsayaat a kinabalanse dagiti puersa ken elemento iti uniberso. Ti autor dayta a libro pinaregtana dagiti agbasbasa nga iladawanda iti panunotda nga addada iti arig “control room para iti intero nga uniberso.” Sadiay a makitada ti nagadu nga instrumento a mabalin nga i-set iti aniaman a numero ken maammuanda a tapno mamantener ti biag, nasken nga eksakto ti pannakai-set ti tunggal instrumento. Saggagaysa nga instrumento ti mangkontrol iti tunggal puersa ken elemento iti uniberso kas iti kapigsa ti puersa ti grabidad, elektromagnetiko a puersa, kadagsen ti neutron no idilig iti proton, ken dadduma pay. Bayat a kitkitaenda dagita a nagadu nga instrumento, mapaliiwda a mabalin met koma a nai-set dagita kadagiti sabali pay a numero. Kalpasan ti naannad a panangkuenta, maamirisda met nga uray sangkabassit laeng a diperensia iti numero a makita iti tunggal instrumento ket mabalin a pakaigapuan ti panagbalbaliw ti pakabuklan ti uniberso, nga agresulta iti pannakapukaw ti biag iti dayta. Ngem tunggal instrumento ket siuumiso a nai-set iti eksakto a numero a kasapulan tapno ti uniberso ket agtalinaed ken makasustiner iti biag. Ania ngata ti konklusion dagiti nakapan iti control room no maipapan iti kinaeksakto ti pannakai-set dagita nga instrumento?

Kuna ti astronomo a ni George Greenstein: “Bayat nga ad-adalenmi ti amin nga ebidensia, kanayon a mapanunotmi nga adda nainaig a nabilbileg ngem tao a puersa—wenno Persona pay ketdi. Posible ngata a ditay inranranta ngem pagammuan ta nasarakantayo ti nasientipikuan nga ebidensia iti kaadda ti Katan-okan a Persona?”

Ania ti makunam? Ania kadagita ti kasayaatan a pangilawlawag iti makitkita a nagsayaat a kinaurnos iti uniberso? Adda kadi panggep ti pannakadiseniona wenno basta rimsua lattan?

‘Basta Addatayo Ditoy—Huston’

Siempre, naiduma met ti argumento dagiti ateista. Dadduma ti saan a mangikabilangan iti nabatad a nagsayaat a kinaurnos ti uniberso, ta kunkunada: ‘Talaga a kabaelan ti uniberso a sustineren ti biag dagiti tattao. Ta no saan, awantayo koma ditoy a mangpampanunot maipapan iti dayta. Isu nga awan a talaga ti nasken nga ilawlawag. Basta addatayo ditoy, huston.’ Ngem mapnekka kadin iti kasta a panangilawlawag iti kaaddatayo?

Ti sabali pay nga argumento ket addanto kano tiempo a mapaneknekan a maymaysa laeng a set dagiti numero ti mangkontrol kadagiti kangrunaan a puersa iti uniberso. Kayatna a sawen a dagiti instrumento a nadakamat itay ket nasken a mai-set iti umiso a numero tapno agtalinaed ti uniberso. Kuna ti dadduma, ‘Kasta a talaga gapu ta rumbeng a kasta!’ Uray koma no agpayso dayta a kita ti panagrasrason, dina latta naan-anay a mailawlawag ti makagapu iti kaaddatayo. Iti ababa a pannao, naiparna la kadi ti kaadda ti uniberso ken ti kabaelanna a mangsustiner iti biag?

Iti panangikagumaanda a mangilawlawag babaen laeng kadagiti natural a proseso no apay a nakaur-urnos ti uniberso, dadduma ti mamati iti multiverse theory (teoria nga adu ti uniberso). Sigun iti dayta, nalabit agbibiagtayo iti maysa laeng kadagiti nagadu nga uniberso—nga addaan iti nagduduma a kasasaad ngem pasig nga awan ti aniaman a panggep wenno nakairantaanda. Ita, sigun iti dayta a panagrasrason ken kadagiti linteg ti probabilidad, no nakaad-adun ti uniberso, inton agangay, maysanto kadagita ti addaan iti umiso a kasasaad a mangsustiner iti biag. Nupay kasta, awan a talaga ti nasientipikuan nga ebidensia a mangsuporta iti dayta a teoria. Bin-ig a pattapatta dayta.

Kalpasan nga imbagana a saan a mamati iti dayta a teoria, kastoy ti kinuna ni Christian de Duve a biokemiko ken nangabak iti Nobel Prize: “Panagkunak, pudno man wenno saan ti teoria nga adu ti uniberso a di makapataud iti biag, nakaskasdaaw unay ti biag ken ti isip isu nga adda ngarud panggep dagita. Uray manayonan ti unibersotayo iti trinilion pay nga uniberso, saan a pulos maksayan ti kinapateg ti unibersotayo nga addaan kadagiti naisangsangayan a kasasaad. Matmatak dagita kas nabatad a pamalatpatan nga adda la ketdi panggep ti kaadda ti uniberso.”

Kaadda ti Panunot ti Tao

Makapasiddaaw ti abilidadtayo a mangbukel kadagiti teoria maipapan iti kaadda ti uniberso. Iti awanan panggep nga uniberso, awan kaes-eskan ti kasta nga abilidad ta naiparparna laeng. Para kenka, rasonable kadi dayta?

Nadeskribir ti utek ti tao kas “ti kasasayaatan ken karirikutan a banag iti intero nga uniberso.” Kasano man kaadu ti pannakaammo iti tay-ak ti physics ken chemistry, saan latta a mailawlawag ti abilidad ti tao nga agpanunot kadagiti konsepto wenno ideya ken ti nasaknap a panangbiroktayo iti panggep ti biag.

Ania ti ad-adda a patiem kadagitoy a dua: Adda nakalalaing a nangaramid iti utek ti tao agraman ti panagbirokna iti pannakaammo, wenno basta lattan rimsua dayta?

Sabali Pay a Panangilawlawag?

Talaga a nagadu ti ipakpakaammo kadatayo ti siensia maipapan iti uniberso, iti lubong, ken kadagiti sibibiag nga organismo. Para iti dadduma, bayat nga umad-adu ti ipakaammo ti siensia, “kasla ad-adda met a ditay maawatan no apay nga addatayo.” Talaga a ditay pulos maawatan no ti kaaddatayo ket resulta laeng ti ebolusion. Ngem kas kinuna ni John Horgan a mannurat maipapan iti siensia, “kasla nagsayaat unay ti pannakadisenio ti amin nga adda iti aglawlawtayo, ken mabalin a maikuna nga imposible a naiparna laeng.” Umasping met ti komento ti pisiko a ni Freeman Dyson: “No ad-adda a sukimatek ti uniberso ken adalek dagiti detalye ti pakabuklanna, umad-adu ti masarakak nga ebidensia a kasla nagsagana ti uniberso tapno pagbiagantayo a tattao.”

Kas ipakita dagiti ebidensia maipapan iti uniberso—ti kinakomplikado, kinaurnos, nabatad a diseniona, ken kaadda ti panunot ti tao—saan kadi a nainkalintegan nga ikabilangan uray kaskasano ti posibilidad nga adda Namarsua? Ti nagsayaat a panggapuantayo a mangaramid iti kasta ket kabaelan nga ibaga kadatayo ti Namarsua no kasano a nangrugi ti biag ken no adda met la panggep dayta—salsaludsod a di masungbatan ti siensia.

Dagita a saludsod ket sungbatan dagiti sursurat a naawagan iti Biblia, wenno ti Nasantuan a Kasuratan. Kinuna dagiti nangisurat iti dayta a pinaltiingan ida ti Namarsua. Apay a dimo usigen ti ibagbaga ti Biblia maipapan kadagitoy a banag?

[Footnote]

[Blurb iti panid 8]

Rimsua kadi lattan ti utek ti tao?

[Kahon/Ladawan iti panid 6]

Apay nga adda siensia?

Posible ti nasientipikuan a panagsirarak gapu iti kinaurnos ti uniberso ken gapu ta ti enerhia ken banag ket agtignay iti masinunuo ken agpapada a pamay-an kadagiti partikular a kasasaad. Madeskribir daytoy nga urnos babaen kadagiti kangrunaan a linteg ti matematika, pisika, chemistry, ken dadduma pay. No awan ti kasta a kinaurnos, awan met ti siensia, teknolohia, ken uray ti biag a mismo.

Gapuna, tumaud dagitoy a saludsod: Naggapuan dagiti nainkasigudan a linteg iti uniberso? Apay a kasta ti panagkurrida? Patien ti kaaduan nga awanen ti ad-adda pay a nainkalintegan a sungbat no di ti Katan-okan a Saririt. Ania ti patiem?

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 7]

Rimsua Kadi Lattan?

Dagiti molekula ti DNA (deoxyribonucleic acid) iti tunggal sibibiag a selula ket naglaon iti komplikado ken detalyado nga instruksion a nagpateg iti umiso nga itatanor dagiti organismo. Nupay amang a mas komplikado ti DNA, mabalin nga iyarig dayta iti digital nga impormasion iti DVD. No maproseso dagiti impormasion iti DVD, posible a mabuya ken mangngeg ti linaonna a video wenno musika. Umasping iti dayta, ti molekula ti DNA a kasla agdan a tali a natiritir ket naglaon iti impormasion a mangikeddeng iti amin a kita ti biag ken mamagduduma iti amin a sibibiag a banag—kas kadagiti saba ken utong, sebra ken kuton, tao ken balyena.

Awan la ketdi ti mangibaga a basta rimsua lattan ti digital nga impormasion iti DVD. Gapuna, nainkalintegan kadi nga ibaga a basta rimsua lattan ti komplikado unay nga impormasion iti DNA?

[Picture Credit Line iti panid 6]

Sombrero Galaxy: NASA ken ti Hubble Heritage Team (STScI/AURA