Salaknibam ti Pamiliam iti Trangkaso
Iti padto ni Jesus maipapan iti panungpalan ti agdama a sistema ti bambanag, impakaunana nga addanto ‘dagiti angol iti nadumaduma a disso.’ (Lucas 21:11) Ti trangkaso ti maysa kadagita.
VIRUS ti pakaigapuan ti trangkaso. Nagbabassit dagita a mikrobio a mangserrek kadagiti sibibiag a selula ken mandaranda dagita nga agpataud iti ad-adu pay a virus. Ti virus ti trangkaso, a mangpuntiria iti sistema ti pagangsan, ket mayakar iti sabsabali kangrunaanna babaen kadagiti tedted ti pluido ti bagi ti tao a mairuar no agbaen, aguyek, wenno uray no agsao ti agtrangkaso. Mapasamak ti sangalubongan nga epidemia no kellaat ken adu a tattao ti maapektaran iti nadumaduma a pagilian.
Dagiti virus apektaranda saan laeng a dagiti tattao no di pay ket dagiti animal ken tumatayab. Dagiti virus ti trangkaso ket naklasipikar iti Type A, B, wenno C. Ti kangrunaan a makagapu iti trangkaso ket ti Type A. Dagiti kita ti virus ket nangnangruna a naklasipikar sigun iti dua a protina a masarakan iti rabaw ti virus: ti hemagglutinin (H) ken ti neuraminidase (N).
Dagiti kangrunaan a pagdanagan mainaig kadagiti virus ti trangkaso ket umuna, mabalin a nagpartak ti itataud dagita ken agkarabaliwda. Maikadua, agtitipon ti nagduduma a kita ti virus ken mangpataud iti baro a kita. No naiduma unayen dayta a kita, saanen a malabanan ti resistensia ti tao.
Kadawyanna nga ad-adu ti agtrangkaso no tiempo ti lam-ek. Ipakita ti nabiit pay a panagsirarak a no nalamlamiis, napapaut ti biag ti virus iti angin ta ti makinruar a kulapot dayta ket agbalin a mangsalaknib a gel. Ngem no makadanon ti virus iti nabarbara ti temperaturana nga aangsan ti tao, marunaw dayta a gel, a pakaigapuanen ti impeksion. Saan a ti nalamiis nga angin ti makagapu iti impeksion iti virus, ngem makatulong dayta iti panagsaknap dagita.
Pangsalaknib
Gapu ta maamirisda ti kinapateg ti panagsagana, adu a gobierno ti nangiplanon kadagiti aramidenda a pangsalaknib. Ngem ania ti mabalinmo nga aramiden? Repasuentayo ti tallo a kangrunaan nga addang:
Papigsaem ti bagim: Siertuem nga umdas ti pannaturogyo a sangapamiliaan ken mangankayo kadagiti mangpapigsa iti resistensiayo. Rumbeng a mangankayo iti umdas a presko a prutas ken nateng, bukbukel, ken taraon a bassit ti tabana ngem aduan iti protina, a paggapuan dagiti amino acid a pangpapigsa iti resistensia.
Pagtalinaedem a nadalus ti aglawlaw tapno di araken dagiti mikrobio: Inaldaw nga ikagumaam a kanayon a nadalus dagiti lamisaan ken aniaman a disso. Innawam a dagus dagiti naglutuam ken nanganam. Regular a labaam dagiti ules, ap-ap ti idda, ken supot ti pungan. Dalusam a naimbag dagiti masansan a maiggaman kas kadagiti serradura, telepono, ken remote control. No mabalin, siertuem a makastrek ti presko nga angin iti balayyo.
Iyugalim ti kinamanagdaldalus: Kanayon a bugguam dagiti imam. Agusarka iti sabon wenno pagdalus iti ima nga adda alkoholna. (No kasapulan, mangitugotka iti sangkabassit a hand sanitizer.) Dikay agbibinnulod iti labakara wenno tualia, uray agkakapamiliakayo.
Dimo sagsagiden dagiti matam, agongmo, wenno bibigmo no dika pay nagbuggo. No mabalin, agusarka iti tisyu a pangkalub iti ngiwat ken agongmo no aguyek wenno agbaenka ken ibellengmo a dagus kalpasanna. Dikay agbibinnulod iti bambanag a nalaka a makaiwaras iti mikrobio kas iti selpon. Nasken nga iruamyo dagiti ubbing a mangaramid kadagita. Kanayon a pagimbaganyo dagita nangruna no panagtatrangkaso.
Ikabilangam ti Sabsabali
Mabalin a maakaram ti sabsabali maysa nga aldaw sakbay a madlawmo ti aniaman a sintoma ken agingga iti lima nga aldaw kalpasan a nakaptankan. Dagiti sintoma ket umasping iti gagangay a panateng ngem nakarkaro laeng. Karaman kadagita ti gurigor (masansan a nangato), sakit ti ulo, kasta unay a bannog, uyek nga awanan plema, ken panagut-ot dagiti masel. Dagiti ubbing ti ad-adda nga agbuteg ngem kadagiti adulto ken makapasar kadagiti sintoma a mainaig iti tian kas iti panagrurusok, panagsarwa, ken panagtakki. No mariknam dagiti sintoma, agtalinaedka iti balayyo tapno dimo maakaran ti sabsabali.
Aginanaka a naimbag ken uminumka iti adu a pluido. Makatulong dagiti agas a kontra virus no natomar dagita apaman a nangrugi dagiti sintoma. Dimo patpatomaren iti aspirin (acetylsalicylic acid) dagiti agtrangkaso nga ubbing. Dagus nga agpadoktorka no madlawmo dagiti sintoma a mainaig iti pulmonia kas iti narigat a panaganges, panagut-ot ti barukong, wenno nakaro ken agtultuloy a panagsakit ti ulo.
Narigat ti agtrangkaso ngem no ammom ti ar-aramidem, nabibiitka nga umimbag. Ngem kapatgan iti amin, mainanamam ti tiempo inton matungpal ti ikarkari ti Biblia nga “awanto ti . . . agkuna: ‘Masakitak.’”—Isaias 33:24.
[Kahon iti panid 27]
NAKARO A KITA TI TRANGKASO
Ti trangkaso a damo a natakuatan idiay Mexico idi 2009 ket ti kita nga H1N1, nga umasping iti trangkaso Espaniol idi 1918, a nakatayan ti pinullo a milion. Nupay kasta, addaan met dayta kadagiti elemento a masarakan kadagiti virus a mangap-apektar kadagiti baboy ken tumatayab.
[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 28, 29]
6 A PANGSALAKNIBMO ITI BAGIM KEN ITI SABSABALI
1. Kalubam ti ngiwatmo no aguyekka
2. Bugguam dagiti imam
3. Pastrekem ti presko nga angin iti balayyo
4. Pagtalinaedem dagitoy a nadalus
5. No masakitka, agtalinaedka iti balayyo
6. Liklikam pay la ti makiinniggem
[Ladawan/Kahon iti panid 29]
NO ADDA EPIDEMIA
Umuna, surotem dagiti pammilin dagiti eksperto iti salun-at. Dika mataranta wenno madanagan unay. Ad-adda nga iyaplikarmo dagiti nailawlawag ditoy a pangsalaknib nga addang. No mabalin, liklikam dagiti lugar nga aduan iti tao. No masakitka, nalabit makatulong ti panagusarmo iti face mask. Sansanem a bugguan dagiti imam. Mangisaganaka iti agarup dua-lawas nga abasto dagiti taraon a saan a dagus a maperdi agraman dagiti agas ken produkto a pagdalus di la ket ta dika makapan iti tiendaan.
No addaka iti pagtrabahuan, pakaang-angayan dagiti narelihiosuan a taripnong, wenno iti sadinoman nga aduan iti tao, surotem dagiti nadakamaten a singasing. Ipamuspusam met nga adda presko nga angin iti aglawlawmo.
[Ladawan iti panid 27]
Napadakkel a ladawan ti H1N1 a virus ti trangkaso
[Credit Line]
CDC/Cynthia Goldsmith