Peggad Kadagiti Nangato a Disso Panangagas iti Acute Mountain Sickness
“Idiay Peru, adda nakangatngato a kabambantayan a maawagan iti Pariacaca . . . Idi sinang-atko ti kangatuan a pasetna nga aw-awaganda iti Agdan, pagammuan ta nakariknaak iti nakaro nga ut-ot nga uray la kayatkon ti tumpuak manipud iti kabaliok. . . . Idi kuan, nagsarsarwaak isu nga impagarupko no matayakon. No nagtultuloy dayta, sigurado a natayak koman, ngem naimbag ta tallo wenno uppat nga oras laeng a nariknak dayta agingga a nakadanonkami iti nababbaba a disso.”—José de Acosta, naadaw iti libro a Natural and Moral History of the Indies.
DAYTA ti nasaem a kapadasan ti Espaniol a Jesuita a ni José de Acosta bayat a sumangsang-at iti Pariacaca a paset ti Andes iti Peru idi arinunos ti maika-16 a siglo. Iti daydi a tiempo, maipagarup a dagita a sintoma ket maigapu kadagiti makasabidong a sengngaw dagiti mineral iti kabambantayan wenno pug-aw dagiti sutil a didiosen. Ngem ammotayo itan a dagiti napasaran ni Acosta ket sintoma ti soroche, wenno acute mountain sickness (AMS).
Ti AMS ket reaksion ti bagi no bassit ti oksihena kadagiti nangato a disso. Kadagita a lugar, basbassit ti oksihena iti angin isu a basbassit met ti oksihena a sumrek kadagiti bara.a
Masansan a madlaw dagiti sintoma ti AMS agarup uppat nga oras kalpasan a nadanon ti maysa a tao ti nangato a disso ken mabalin nga agpaut dayta iti maysa agingga iti uppat nga aldaw. Kabayatan daytoy a tiempo, ti bassit nga oksihena iti dara tignayenna ti bagi nga agpataud iti ad-adu a nalabaga a selula ti dara. Tumulong dayta iti sistema ti panagrikus ti dara nga agiwaras iti ad-adu nga oksihena iti bagi.
Nupay kasta, no napaspas unay ti isasang-at ti maysa a tao iti nangato a disso wenno mabannog unay sakbay a mairuam ti bagina iti kasta a lugar, maurnong dagiti pluido kadagiti bara wenno iti aglawlaw ti utek. Mabalin nga ipatay ti kasta no saan a dagus a maasikaso.
Kasano a Maliklikan ti AMS?
Dagiti managdaliasat ken managsang-at adun ti pinadasda a pangliklik wenno pangagas iti AMS. Dagitoy ti sumagmamano kadagita:
● Dika mapan kadagiti nangato a disso no adda anemiam wenno sakit ti aangsam.
● Dagiti agas a makapaisbo, kontra ebbal, wenno dadduma pay ket masansan a mairekomenda a pangagas wenno panglapped kadagiti sintoma ti AMS. Agkonsultaka iti doktormo.
● Ti kasayaatan a remedio ti AMS ket ti isasalogmo iti nababbaba a disso. No posible, pagtalinaedem a nabara ti bagim bayat a sumalsalogka, ken aginanaka apaman a madanonmo ti nababbaba a disso.
Dadduma kadagiti makapaamanga unay a buya iti lubong ket maimatangan kadagiti nangato a disso ken iti kabambantayan. (Salmo 148:9, 13) No agan-annadka nga agpasiar, mataginayonmo ti kinasalun-atmo bayat a tagtagiragsakem ti kinapintas ti sangaparsuaan.
[Footnote]
a Kaaduan a tattao kabaelanda a sang-aten ti kangato a 1,800 a metro manipud iti patar ti baybay a dida agpasar iti AMS.
[Blurb iti panid 20]
Masansan a madlaw dagiti sintoma ti AMS agarup uppat nga oras kalpasan a nadanon ti maysa a tao ti nangato a disso ken mabalin nga agpaut dayta iti maysa agingga iti uppat nga aldaw
[Blurb iti panid 20]
Ti kasayaatan a remedio ti AMS ket ti isasalogmo iti nababbaba a disso