Libro a Mapagtalkam—Paset 3

TALAGA a nakangayngayed ti nagkauna a siudad ti Babilonia, nga adda iti nadam-eg a tanap nga agarup 80 a kilometro iti abagatan ti moderno a Baghdad. Yantangay napalikmutan iti kanal sa addaan iti dadakkel ken doble a pader, kasla di mastrek dayta a siudad. Nagdindinamag ti Babilonia gapu kadagiti naranga a templona, natukantukad a hardin (Hanging Gardens), ken torre a templona. Kadagiti kalatakan a siudad idi, nabiit pay a naibilang ti Babilonia kas nakaskasdaaw a siudad.

Iti Biblia, napanaganan dayta iti “Apo-a-Babai dagiti Pagarian” ken isu ti kabesera ti maikatlo a kabilgan a turay iti salaysay ti Biblia. (Isaias 47:5) Kas kadagiti imperio ti Egipto ken Asiria nga immun-una iti dayta, nalatak ti Imperio ti Babilonia iti salaysay ti Biblia isu a mabalintayo a pagdiligen ti ibagbaga ti Biblia ken ti sekular a reperensia.

Mapagtalkan a Salaysay

Kuna ti Daniel a libro ti Biblia a ti maysa a lalaki nga agnagan Belsasar ket nagari idi idiay Babilonia. (Daniel 5:1) Ngem sigun iti dadduma a sekular a reperensia a nupay mannakabalin ni Belsasar, di pulos nagbalin nga ari. Nagkamali kadi ti Biblia? Nakakali dagiti arkeologo iti adu a pila a cylinder (tubong) kadagiti rebbek ti Ur idiay Mesopotamia. Iti cuneiform a kitikit iti maysa a cylinder, mabasa ti kararag ni Nabonido nga ari ti Babilonia para ken “Bel-sar-ussur [pagaammo met kas Belsasar], ti inauna nga anakko a lalaki.” Paneknekan dagiti naud-udi a nakabakab a ni Belsasar ket “nagserbi kas agturay iti nasurok a kagudua iti panawen ti panagturay ni amana,” kuna ti New Bible Dictionary ken “kabayatan dayta a panawen, isu ket nagserbi kas ari.”

Ipakita met ti pakasaritaan a relihioso unay a siudad ti nagkauna a Babilonia. Napnuan met dayta iti astrolohia ken panagpadles. Kas pagarigan, mabasatayo iti Ezequiel 21:21 a ti ari ti Babilonia ket nagkonsulta iti mammadles no maiparbeng a rautenna ti Jerusalem. Ti ari “kimmita iti dalem,” kuna ti Biblia. Apay? Dalem ngamin ti us-usaren idi dagiti Babilonio no agsapulda iti partaan. Kuna ti libro a Mesopotamian Astrology nga iti maysa la a disso iti nagkauna a Babilonia, nakasarak dagiti arkeologo iti “32 [a pila] a replika ti dalem, a nakitikitan amin” kadagiti partaan.

Naikuna ti nalatak nga arkeologo a ni Nelson Glueck: “Tallopulo a tawenen nga agkabkabakabak nga agpadpada nga us-usarek ti Biblia ken ti bassit a pala, ket no maipapan iti historia, diak pulos nakita a nagkamali ti Biblia.”

Mapagtalkan a Padto

Ania ti reaksionmo no adda agkuna kenka a malangalang ti dakkel a kabesera a kas iti Beijing, Moscow, wenno Washington, D.C.? Nalabit dika mamati. Ngem kasta ti napasamak iti nagkauna a Babilonia. Ag-200 a tawen a nasaksakbay, idi agarup 732 K.K.P., impaisurat ni Jehova a Dios ken ni Isaias a Hebreo a propeta ti padto maipapan iti pannakadadael ti nabileg a Babilonia. Insuratna: “Ti Babilonia, ti arkos dagiti pagarian, . . . agbalinto a kas idi a ti Dios dinuprakna ti Sodoma ken Gomorra. Isu saanto a pulos mapagnaedan, saanto met nga agtaeng iti kinapkaputotan.”—Isaias 13:19, 20.

Ngem apay nga impakpakauna ti Dios ti pannakadadael ti Babilonia? Idi 607 K.K.P., ti Jerusalem ket dinadael dagiti buyot ti Babilonia sada impan dagiti nakalasat idiay Babilonia. Nairurumenda sadiay. (Salmo 137:8, 9) Impadto ti Dios a masapul a sagabaen ti ilina ti kasta a kinaulpit nga agpaut iti 70 a tawen gapu kadagiti dakes nga aramidda. Kalpasanna, ispalen ken pagsublienna ida iti bukodda a daga.—Jeremias 25:11; 29:10.

Kas impadto ti Sao ti Dios, ti kasla di maparmek a siudad ti Babilonia ket pinarmek dagiti buyot ti Medo-Persia idi 539 K.K.P.—idi dandanin agpatingga ti 70 a tawen a pannakaidestiero ti Juda. Idi agangay, ti siudad ket nagbalin a bunton ti rebrebba—kas naipadto. Awan ti asinoman a tao a makaipadto iti kasta a nakaskasdaaw a gapuanan. Talaga a naidumduma ti Autor ti Biblia—ti pudno a Dios a ni Jehova—gapu ta kabaelanna nga ipadto wenno ipakpakauna ti mapasamak iti masanguanan. Kadagiti amin a didiosen, awan ti makaaramid iti kasta.—Isaias 46:9, 10.

Namnama a Mapagtalkam

Ngem adda pay sabali a padto a naisangsangayan ti pannakatungpalna iti panawentayo. Maipapan dayta ken Ari Nabucodonosor iti Babilonia ken ti natagtagainepna a nagdakkel a ladawan. Nabingbingay ti bagi dayta iti lima a paset—ti ulo, barukong ken dagiti takkiag, tian ken dagiti luppo, dagiti gurong, ken dagiti saka—a ti tunggal paset ket naaramid iti nadumaduma a metal. (Daniel 2:31-33) Irepresentar dagita a metal a paspaset ti agsasaganad a gobierno, wenno pagarian, a kabilgan a turay iti lubong. Nangrugi dayta iti Babilonia agingga iti Anglo-America a maikapito a dinakamat ti salaysay ti Biblia.—Daniel 2:36-41.

Impalgak met ni Daniel ti makapainteres a panagbaliw dagiti materiales iti saksaka ken ramramay dagiti saka ti ladawan. Ania dayta? Ti puro a metal ket nasukatan iti napaglaok a landok ken nabasa a pila. Inlawlawag ni Daniel ken Nabucodonosor: “Idinto ta nakitam a ti landok nailaok iti nabasa a pila, mailaokdanto kadagiti putot ti sangatauan; ngem saandanto nga agdedekket, daytoy iti daydiay, no kasano a ti landok saan a makilaok iti sinukog a pila.” (Daniel 2:43) Wen, narukop a kombinasion ti landok ken pila ta dida ‘agdekket.’ Apag-isu la unay dayta a pannakailadawan ti lubongtayo ita a nasinasina gapu iti politika!

Adda pay napateg a pasamak nga impakaammo ni Daniel. Iti tagtagainep ni Ari Nabucodonosor, nakitana ti maysa a bato a natikap manipud iti dakkel a bantay. Naipuruak ti bato “ket kinabilna ti ladawan kadagiti sakana a landok ken sinukog a pila ket rinumekna ida.” (Daniel 2:34) Ania ti kaipapanan dayta? Kinuna a mismo ni Daniel: “Iti kaaldawan dagidiay nga ar-ari [bayat ti panawen ti kaudian a kabilgan a turay ti lubong] mangipasdekto ti Dios ti langit iti maysa a pagarian a saanto a pulos madadael. Ket ti met laeng pagarian saanto a mayawat iti aniaman a sabali nga ili. Rumekennanto ken pagpatinggaenna amin dagitoy a pagarian, ket dayta agtalinaedto agingga kadagiti tiempo a di nakedngan.” (Daniel 2:44) Ti tuktukoyen dayta a padto ket ti Pagarian a naiduma iti aniaman a gobierno nga ammo ti sangatauan. Ti Ari dayta ket ti Mesias a ni Jesu-Kristo. Kas nadakamat kadagiti napalabas nga artikulo iti daytoy a serye, ni Jesus rumekennanto ni Satanas ken amin a pasurotna, tao man wenno espiritu. Iti kasta, addanton talna ken panagkaykaysa iti intero nga uniberso.—1 Corinto 15:25.