Tapno Natalged Dagiti Nataengan

AGAY-AY-AYAM ken agtaraytaray ti maysa nga ubing. Pagammuan ta naikaglis isu a natumba. Ngem dagus a timmakder a kasla di naan-ano. Adda met baket a naigalis sa natumba. Natukkol ti tulang iti patongna isu a naopera ken adu a bulan a nagpapaimbag kalpasan dayta. Gapu ta kabutengna ti matumba manen, likliklikannan dagiti gagangay nga ar-aramidenna isu a kumapkapsuten.

Kada tawen iti maysa a pagilian iti Lumaud, nasurok a kakatlo kadagiti agedad iti 65 ken agpangato ti matumba. Dayta met ti kangrunaan a pakaigapuan ti pannakadangranda a mabalin nga agresulta iti ipapatayda. Mayanatup ti kuna ti Biblia kadagiti nataengan: “Nagbalinda a mabutbuteng gapu laeng iti nangato, ket adda dagiti aligaget iti dalan.”—Eclesiastes 12:5.

Nupay masansan a kakuykuyog ti panagmataengan ti ikakapuy ti bagi, adda dagiti praktikal a maaramidanyo tapno nataltalged ken nasaysayaat ti kasasaad ti biagyo. Umuna, ikagumaanyo a taginayonen ti salun-at ken pigsayo. Maikadua, pagbalinenyo a nataltalged ti pagtaenganyo.

Taginayonen ti Salun-at ken Pigsa

Bayat a tumataengantayo, bumuntog ti panaggargaraw, kumapsut ti panagkita ken nalakatayon a matumba. Agbalin metten a nalami ti bagitayo ta kumapuyen dagiti masel ken tulangtayo. Ngem saan a kaskarina a mapasamak dagita no regular nga adda pagwatwatantayo ken nasustansia dagiti kanentayo. Kinuna ti physical therapist a ni Nita: “Napateg dagiti ehersisio a mangpasayaat iti postura, kinabalanse, kinapigsa, ken kinalap-it ti bagi.”

Kuna ti maysa a bokleta ti U.S. Department of Health and Human Services: “Aniaman ti kasasaad ti bagi ken salun-atda, makatulong unay kadagiti lallakay ken babbaket no kanayonda nga agwatwat. Uray no marigatankayo a tumakder wenno magna, mabalinyo latta ti agehersisio ket magunggonaankayo iti dayta. Kinapudnona, kaaduanna nga ad-adu ti pagdaksanna no awan ti ar-aramidenyo.”a Malaksid iti dadduma pay, makatulong met ti ehersisio a pangkontra iti sakit ti puso, naut-ot a susuop, osteoporosis, ken depresion. Pasayaatenna ti sirkulasion ti dara, panangrunaw iti taraon, pannaturog, kompiansa iti bagi ken kinaalerto.

No dikay nairuam nga agehersisio, nasaysayaat no agkonsultakayo nga umuna iti doktoryo. Ikonsultayo met kenkuana no kasla matalimudawkayo wenno nasakit ti barukongyo bayat ti ehersisioyo. Kinapudnona, no kasta ti kasasaad, nasayaat no agpaarayat wenno umawagkayo kadagiti dagus a makatulong kadakayo. Diyo tagtagilag-anen dagita a delikado a sintomas! Tinawen koma nga ipaeksamenyo dagiti matayo iti doktor.

Maipapan iti taraon, liklikanyo dagiti saan a nasustansia uray nabiit ken nalaka a maisagana dagita. Nangruna a kasapulan dagiti nataengan dagiti taraon a nabaknang iti bitamina D ken calcium nga agpada a makatulong tapno agtalinaed a nakired ti tulang wenno mangpabannayat iti irurukop dagita. Mangankayo ngarud kadagiti bukbukel (whole grain), saan unay a nataba a produkto manipud iti gatas, presko a prutas ken natnateng. Agdamagkayo nga umuna iti doktor sakbay nga interamente a baliwanyo dagiti kadawyan a kankanenyo. Mabalin a mangisingasing kadagiti taraon a nasken a kanenyo wenno liklikanyo gapu iti kasasaadyo.

Kanayon koma nga umdas ti danum iti bagiyo. No agkurang ti danum iti bagi, a gagangay kadagiti nataengan, aglalo kadagiti agmaymaysa wenno aggigian kadagiti institusion a mangay-aywan kadagiti nataengan, nabiit nga agkuretret ti kudilda, nalakada a matumba, mariro, agtabbel, maimpeksion, ken matay pay ketdi.

Pagbalinenyo a Nataltalged ti Pagtaenganyo

Iti balay ti pakapasamakan ti kaaduan a pannakatumba. Ngem babaen ti sumagmamano a praktikal a panagannad, bumassit unay ti posibilidad a mapasamak dayta. Panunotenyo ti pagtaenganyo bayat a basbasaenyo ti sumaganad.

Banio:

● Saan koma a nagalis ti suelo no nabasa.

● Saan koma a nagalis ti lugar a pagdigusan, ket no adda tugaw ti agdigus, nalakana koma a magaw-at dagiti gripo. Makatulong met no adda maiggaman a showerhead wenno tabo tapno makapagdigus uray nakatugaw.

● Nasayaat no adda pagkaptan iti bathtub wenno iti banio, ken iti kasilias. Masapul a nalagda ken natibker ti pannakaikapet dagita. Siguraduenyo met nga apag-isu ti kangato ti inidoro tapno dikay unay marigatan a tumakder ken agtugaw.

● Adda koma silaw a nakasindi iti agpatnag, wenno agusarkayo iti flashlight.

Agdan:

● Nasayaat koma ti kasasaad ti agdan, nalawag, ken nadalimanek.

● No posible, adda koma nalagda a pagkaptan iti agsumbangir a sikiganna, medio nasupnet a pagbaddekan, ken switch ti silaw agpada iti baba ken ngato ti agdan.

● Makatulong kadagiti nataengan ti iyuuli ken iyuulog tapno agtalinaed ti kired dagiti gurongda. Ngem no diyo unay mabalanse ti bagiyo, dikay agagdan a dakdakayo.

Kuarto:

● Adda koma umdas ken natalged a pagpisipisanyo iti aglawlaw ti katre ken dadduma pay a muebles.

● Adda koma pagtugawanyo no agpelleskayo.

● Kanayon koma nga adda magaw-atyo a silaw wenno flashlight iti iddayo.

Kosina:

● Nasken a nadalimanek dagiti pagiparparabawanyo tapno nalakayo a maidisso dagiti ginatangyo ken dadduma pay.

● Ti suelo ket saan koma a nagalis ken makasisirap.

● Kalkalainganna koma ti kangato dagiti estante wenno kabinet tapno nalakayo a magaw-at uray awan ti kaduayo. No mabalbalin, dikay agusar iti pagbatayan, ken pulos a dikay agbatay iti aniaman a tugaw!

Dadduma pay:

● Adda koma nakasindi latta a silaw iti agpatnag iti dalan a mapan iti banio ken dadduma pay a posible a papananyo iti rabii.

● Makatulong ti panagusar iti baston wenno walker no magnakayo iti rabii a dikay pay nakamurmuray wenno alerto.

● Natibker koma dagiti tugawyo (awanan iti pilid), adda pagipatayan iti takiag, ken kalkalaingan ti kangatona tapno nalaka ti agtugaw ken tumakder.

● Tapno maliklikan ti pannakaitibkol, masapul a tarimaanen, sukatan, wenno ikkatenyo dagiti mapigpigisen a karpet, malmalkab a linoleum, wenno nabtak a tiles. Maipataraigid koma iti diding ti amin a kable ti koriente tapno saan a makasikkarud.

● Makaitibkol met dagiti pagpigadan wenno babassit a karpet isu nga ikkatenyo dagita iti rabaw ti karpet. No naikabil dagita iti napalanas a suelo, kas iti kayo wenno tiles, naikapet koma a naimbag tapno di pakaikaglisan.

● Dikay agtsinelas iti nalukay, perdi, nagalis ti suelasna, wenno awan sarapa wenno kalub ti mukodna. Dikay agsapatos wenno agsandalias iti nangato ti takonna.

● Adda dagiti agas a makapaulaw wenno kasla makapatalimudaw. No kasta ti mariknayo kalpasan a nagtomarkayo, masapul nga ibagayo dayta iti doktoryo. Mabalin a baliwanna ti kapigsa wenno kaadu ti tomarenyo wenno suktanna ti mismo nga agasyo.

No madlawyo nga adda nasken a maasikaso iti pagnanaedanyo ngem diyo kabaelan, agpatulongkayo iti kapamiliayo, gayyem, wenno kadagiti makinrebbeng a mangaramid. Diyo itungtungkua dayta.

Ti Maaramidan ti Dadduma

No lakay wenno baketen ti nagannak, apong, wenno gagayyemyo, ania ti maitulongyo kadakuada tapno maliklikan ti posible a pannakadangranda no matumbada? Umuna, kaduaenyo ida a mangusig kadagiti nadakamat a singasing ken tulonganyo ida a mangtaming kadagiti nasken nga asikasuen. No kasapulan, isaganaanyo ida iti makapasalun-at a taraon maminsan wenno mamindua kada lawas. Kasapulanda met ti regular nga ehersisio. Kaduaenyo ida nga agpagnapagna wenno ikuyogyo ida iti dadduma nga aktibidadyo. Adu a nataengan ti maragsakan a rummuar iti balayda no adda talkenda a mangkuyog kadakuada. Iti dadduma a pagilian, tumultulong ti gobierno babaen kadagiti institusion a mangay-aywan kadagiti nataengan, physical ken occupational therapy, ken pamay-an tapno natalged ti pagtaenganda. Matulongannakayo ti doktoryo no kasano a magun-odan dagita a serbisio.

Ti Namarsua kadatayo, a naawagan a mismo iti “Kadaanan iti Al-aldaw,” ikalikagumna nga ipakitatayo ti panagraem kadagiti nataengan, nangruna kadagiti lallakay ken babbaketen a nagannaktayo. (Daniel 7:9) Imbilinna: “Dayawem ni amam ken ni inam.” (Exodo 20:12) Kinunana pay: “Iti sanguanan ti ubanan rebbeng a tumakderka, ket masapul nga ipakitaam ti konsiderasion ti kinatao ti maysa a lakay, ket masapul nga agbutengka iti Diosmo.” (Levitico 19:32) Wen, no raraementayo dagiti nataengan, ipakpakitatayo nga adda umiso a panagbutengtayo iti Dios! No naimpusuan met nga agyaman dagiti nataengan iti tulong a maipapaay kadakuada, ad-adda a maipakitaanda iti ayat, panagraem, ken konsiderasion. Saan a makapadagsen ti panangtulong kadakuada no di ket makaparagsak!

[Footnote]

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 15]

ELEKTRONIKO A TULONG NO ADDA EMERHENSIA

Iti dadduma a lugar, adda bassit a gadyet a mabalin nga usaren dagiti nataengan no adda emerhensia, a kas iti nakaro a pannakatumba. Talmeganda laeng dayta no agpaarayatda. Mabalin nga ikuentas wenno ipulseras dagita. Nalabit kayatyo nga aprobetsaren no adda kasta a serbisio iti lugaryo—nangruna no agsolsolokayo iti pagnanaedanyo.