Agimtuod Dagiti Agtutubo

Ania ti Masapul a Maammuak Maipapan iti Social Networking?—Paset 2

Numeruam dagiti adda iti baba sigun iti kapategda kenka.

․․․․․ bukodko a privacy

․․․․․ tiempok

․․․․․ reputasionko

․․․․․ pannakigayyemko

ANIA kadagita ti numero 1 kenka—ti kapatgan kenka? Dayta nga aspeto iti biagmo, agraman ti sabali pay a tallo, ket mabalin nga agpeggad no agusarka iti social networking site.

Masapul kadi nga addaanka iti social networking account? Dagiti nagannakmo ti agdesision no addaka iti poderda.a (Proverbio 6:20) Kas iti aniaman nga usar ti Internet, adda dagiti pagimbagan ken pagdaksan ti social networking. No di kayat dagiti nagannakmo a maaddaanka iti account, masapul a surotem dayta.—Efeso 6:1.

Ngem no ipalpalubos dagiti nagannakmo nga agusarka iti social networking site, kasano a maliklikam dagiti peggad? Ti artikulo nga “Agimtuod Dagiti Agtutubo” iti Hulio 2011 nga Agriingkayo! inlawlawagna ti dua a napateg nga aspeto—ti bukodmo a privacy ken ti tiempom. Iti daytoy nga artikulo, pagsasaritaantayo dagiti peggad a mangapektar iti reputasion ken pannakigayyemmo.

TI REPUTASIONMO

Tapno masaluadam ti reputasionmo, masapul nga annadam nga awan ti panggapuan ti sabsabali nga agpanunot iti dakes maipapan kenka. Kas pagarigan, panunotem nga adda baro a kotsem; awan a pulos ti gasgas wenno kuppitna. Saan kadi a kayatmo nga agtalinaed a kasta? Ngem ania ti mariknam no gapu ta dika nagannad, naidungparmo ti kotsem ket nadadael?

Kasta met ti mabalin a mapasamak iti reputasionmo iti social network. Kinuna ti balasang a ni Cara, “No dika agannad, mabalin a madadael ti reputasionmo gapu laeng iti maysa a retrato wenno post.” Kas pagarigan, panunotem no kasano a maapektaran ti reputasionmo gapu kadagiti . . .

● Retratom. Insurat ni apostol Pedro: “Taginayonenyo a nasayaat ti kababalinyo.” (1 Pedro 2:12) No nakabuyakan kadagiti retrato iti social networking site, ania ti nadlawmo?

“No dadduma, ti maysa a raraemek ket mangikabil kadagiti retratona a kasla nabartek ti langana.”—Ana, 19.

“Adda babbai nga am-ammok a nakasekseksi nga ag-pose. Naiduma unay ti langada iti social network page-da ngem iti personal.”—Cara, 19.

Ania ti makunam maipapan iti kinatao ti maysa no makitam ti retratona iti social network a (1) makagargari ti panagkawkawesna wenno (2) kasla nabartek ti langana?

1 ․․․․․

2 ․․․․․

● Dagiti komentom. “Saan koma a rummuar iti ngiwatyo ti rinuker [wenno, narugit] a sasao,” kuna ti Efeso 4:29. Napaliiw ti dadduma nga adda dagiti naalas a sasao, tsismis, wenno imoral a saritaan a nakastrek kadagiti social networking site.

“Naturtured dagiti tattao iti social network. Kasla saan unay a dakes ti sasao no i-type-mo ngem no isaom. Mabalin a dika agsasao iti dakes, ngem dagiti mai-type-mo ket naal-alembong, narasrasaw, wenno narugrugit.”—Danielle, 19.

Panagkunam, apay a naturtured ti adu a tattao iti sango ti kompiuter?

․․․․․

Talaga kadi a napateg dagiti retrato ken komento nga i-post-mo? Wen! “Idiay eskuelaan, nagdakkel nga isyu dayta,” kinuna ti 19 anyos a ni Jane. “Naadalmi a kitaento gayam dagiti employer ti social network page ti maysa nga aplikante tapno makilatisda ti kinasiasinona.”

Iti libro a Facebook for Parents, kuna ni Dr. B. J. Fogg a kasta ti ar-aramidenna no agpili iti aplikante. “Para kaniak, obligasionko dayta,” kinunana. “No ma-access-ko ti Profile ti aplikante, ket ti la adda nga inkabkabilna, bumaba ti panagkitak kenkuana. Diak aprobaran ti aplikasionna. Apay? Dagiti la ngamin manakem ti kayatko a katrabaho.”

No maysaka a Kristiano, adda pay napatpateg a panunotem. ‘Ania ngata ti epekto iti sabsabali dagiti i-post-ko, karelihionak man ida wenno saan?’ Insurat ni apostol Pablo: “Saankami a pulos mangmangted ti aniaman a pakaigapuan ti pannakaitibkol.”—2 Corinto 6:3; 1 Pedro 3:16.

Ti Maaramidam

No palpalubosandaka dagiti nagannakmo nga agusar iti social network, kitaem dagiti im-post-mo a retratom ken isaludsodmo iti bagim: ‘Ania ti ipaspasimudaag dagitoy maipapan kaniak? Talaga kadi a kastoy ti kayatko a panangyam-ammo iti bagik? Mabainakto kadi no dagiti retratok ket makita dagiti nagannakko, maysa a Kristiano a panglakayen, wenno ti agbalinto nga employerko?’ No wen ti sungbatmo iti maudi a saludsod, mangaramidka kadagiti panagbalbaliw. Kasta ti inaramid ti 21 anyos a ni Kate. Kinunana: “Adda Kristiano a panglakayen a nakisarita kaniak maipapan iti profile picture-ko, ket nagyamanak. Ammok a kayatna laeng a salakniban ti reputasionko.”

Kitaem met a naimbag dagiti komentom—agraman dagiti im-post ti dadduma iti page-mo. Dimo ipalubos ti “minamaag a panagsasao” wenno “naalas a panagang-angaw” a maikabil iti page-mo. (Efeso 5:3, 4) “No dadduma, adda dagidiay mangi-post iti naalas wenno doble ti kaipapananda a sasao,” kuna ni Jane. “Uray no saan a sika ti nangibaga iti dayta, dakes ti ipasimudaagna maipapan kenka ta page-mo dayta.”

No maipapan kadagiti retrato ken komento nga i-post-mo, ania dagiti ikeddengmo a limitasion tapno masaluadan ti reputasionmo?

․․․․․

TI PANNAKIGAYYEMMO

No barbaro ti kotsem, kayatmo kadi nga ilugan ti uray siasino lattan? No palubosandaka dagiti nagannakmo a maaddaan iti social networking account, masapul met nga agdesisionka no siasino dagiti i-invite-mo wenno i-accept-mo a gayyem. Nalaingka kadi nga agpili?

“Ti kayat la ti dadduma ket maaddaan iti adu a gayyem—nasaysayaat kano no ad-adu. I-add-da pay uray dida am-ammo.”—Nayisha, 16.

“Iti social network, mabalinmo a makontak manen dagiti dati nga am-ammom. Ngem no dadduma, nasaysayaat no lipatemon ida.”—Ellen, 25.

Ti Maaramidam

Singasing: Repasuem sa baliwam. Repasuem ti ‘list of friends-mo’ ket ag-delete-ka no kasapulan. Isaludsodmo iti bagim:

1. ‘Talaga kadi a personal nga am-ammok daytoy a tao?

2. ‘Ania dagiti retrato ken komento nga ipo-post-na?’

3. ‘Nasayaat kadi ti impluensiana kaniak daytoy a gayyem?’

“Gagangay a binulan a repasuek ti ‘list of friends-ko.’ No adda nairaman a pagduaduaak wenno diak unay am-ammo, i-delete-ko iti listaan.”—Ivana, 17.

Singasing: Mangaramidka iti pagannurotam iti pannakigayyemmo. Limitaram no siasino laeng ti imbitaram wenno akseptarem kas gayyem, kas iti aktual a pannakigayyemmo. (1 Corinto 15:33) Kas pagarigan, kuna ti agtutubo nga agnagan Leanne: “Daytoy ti pagannurotak: No diak am-ammo, diak i-accept ti friend request-na. No adda diak kayat iti page-na, i-delete-ko ti naganna iti ‘list of friends-ko’ ken diakton i-accept ti aniaman a request-na.” Kasta met laeng ti inaramid ti dadduma.

“Diak kayat nga agbalin a ‘friend’ ti uray siasino lattan. Delikado dayta.”—Erin, 21.

“Adda dagiti kaeskuelaak idi a nag-request nga agbalin a ‘friend-ko.’ Inkagkagumaak idi a liklikan ida; apay koma a makigayyemak kadakuada itan?”—Alex, 21.

Iti baba, isuratmo ti pagannurotam iti pannakigayyemmo.

․․․․․

Ad-adu pay nga artikulo iti serye a “Young People Ask” ti masarakan iti Web site a www.watchtower.org/ype

[Footnote]

[Blurb iti panid 10]

Kuna ti maysa a proverbio iti Biblia: “Nasaysayaat a piliem ti naimbag a nagan ngem ti kinabaknang.”—Proverbio 22:1, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia

[Kahon iti panid 12]

AGDAMAGKA ITI NAGANNAKMO

Daytoy nga artikulo ket repasuenyo a kaduam dagiti nagannakmo agraman ti artikulo nga “Agimtuod Dagiti Agtutubo” iti Hulio 2011 a ruar ti Agriingkayo! Pagsasaritaanyo no kasano a ti panagusarmo iti Internet ket mangap-apektar iti (1) bukodmo a privacy, (2) tiempom, (3) reputasionmo, ken (4) pannakigayyemmo.

[Kahon iti panid 13]

PALAGIP ITI NAGANNAK

Mabalin nga ad-adu ti ammo ti annakyo maipapan iti Internet ngem kadakayo. Ngem nalalaingkayo nga agdesision ken naun-uneg ti pannakaawatyo. (Proverbio 1:4; 2:1-6) Kas iti kunaen ni Parry Aftab nga eksperto iti kinatalged iti Internet: “Ad-adu ti ammo ti ubbing iti teknolohia ngem ad-adu ti ammo dagiti nagannak maipapan iti biag.”

Iti nabiit pay a tawtawen, immuso dagiti social network. Manakem kadin ti anakyo a mangusar kadagita? Dakayo ti makaammo. Kas iti panagmaneho iti lugan, kaadda ti account iti banko, wenno panagusar iti credit card, adda peggad ti social networking. Ania ti dadduma kadagitoy?

PRIVACY. Di maawatan ti adu nga agtutubo dagiti epekto ti panangikabil iti nagadu nga impormasion iti Internet. Mabalin nga agpeggad ti pamiliayo no ikabilda no sadino ti pagnanaedanda, pages-eskuelaanda, ken no kaano nga awanda iti balay.

Ti maaramidanyo. Idi ub-ubing pay ti annakyo, insuroyo a kumitada nga umuna iti kannigid ken kannawan sakbay a bumallasiwda iti kalsada. Ita ta daddadakkeldan, isuroyo no kasano ti natalged a panagusar iti Internet. Basaenyo ti impormasion maipapan iti privacy nga adda iti artikulo nga “Agimtuod Dagiti Agtutubo” iti napalabas a bulan. Kitaenyo met ti panid 3-9 ti Agriingkayo! nga Oktubre 2008 sa pagsasaritaanyo dagitoy a kadua ti tin-edyeryo. Ikagumaanyo nga imula ti “praktikal a kinasirib ken ti pannakabael nga agpanunot” no maipapan iti natalged a panaginternet.—Proverbio 3:21.

TIEMPO. Makaadikto ti social networking. “Mano nga aldawko pay laeng nga addaan iti account ngem agup-uperakon iti Internet,” kuna ti 23 anyos a ni Rick. “Adu nga oras nga agbuybuyaak kadagiti retrato ken agbasbasa kadagiti post.”

Ti maaramidanyo. Basaen ken pagsasaritaanyo a kadua ti annakyo ti artikulo nga “Agimtuod Dagiti Agtutubo . . . Adiktoak Kadin iti Electronic Media?” iti Enero 2011 nga Agriingkayo! Ipamaysayo a basaen ti kahon nga “Adikak Idi iti Social-Networking-Site,” iti panid 26. Tulonganyo ti anakyo nga agbalin a ‘natimbeng iti panagug-ugalina’ ken agtulnog iti inkeddengyo nga oras ti panaginternetna. (1 Timoteo 3:2) Ipalagipyo kenkuana nga adu pay ti masapul nga asikasuenna malaksid iti Internet!

REPUTASION. “Uray ti maysa nga ubing ipakitana ti kinasiasinona babaen iti aramidna; maibagam no nalinteg ken naimbag,” kuna ti maysa a proverbio iti Biblia. (Proverbio 20:11, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia) Agpayso met dayta iti panaginternet! Maysa pay, yantangay para iti publiko ti social network, ti im-post ti annakyo makaapektar saan la nga iti bagida no di ket iti reputasion ti intero a pamilia.

Ti maaramidanyo. Rumbeng laeng nga ammo dagiti tin-edyer a ti i-post-da iyanninawna ti kinasiasinoda. Masapul met a sipapanunotda a permanenten a nairekord ti aniaman nga aramidenda iti Internet. “Saan a nalaka a maawatan dagiti ubbing a permanenten ti ikabilda iti Internet ngem nasken a matarusanda dayta,” insurat ni Dr. Gwenn Schurgin O’Keeffe iti librona a CyberSafe. “Ti maysa a pamay-an a pangilawlawag kadagiti ubbing iti umiso a kababalin iti Internet ket ti panangipalagip kadakuada a dida koma ikabkabil iti Internet ti dida personal a maibaga iti siasinoman.”

PANNAKIGAYYEM. “Kayat ti adu a tin-edyer ti agbalin a nalatak,” kuna ti 23 anyos a ni Tanya, “isu a pagay-ayatda nga i-accept kas ‘friend’ uray dagiti dida am-ammo wenno awanan iti prinsipio.”

Ti maaramidanyo. Tulonganyo ti anakyo, lalaki man wenno babai, a mangaramid iti pagannurotan iti pannakigayyem. Kas pagarigan, ti 22 anyos a ni Alicia dina basta i-add iti ‘list of friends-na’ ti gagayyem ti gagayyemna. Kunana, “No dika am-ammo wenno dika pay naam-ammo iti personal, saanka nga i-accept gapu laeng ta gayyemmo ti gayyemko.”

Ti agassawa a Tim ken Julia ket nangaramid iti bukodda nga account iti social network tapno mamonitorda no siasino ti gagayyem ti anakda ken no ania dagiti ipo-post-da. “Imbagami a masapul nga i-add-nakami iti listaan ti gagayyemna,” kuna ni Julia. “Ti gagayyemna iti social network ket arigna a sangailimi iti balaymi. Kayatmi ida a maam-ammo.”

[Ladawan iti panid 11]

No kasano a madadael ti kotse babaen iti di naannad a panagmaneho, madadael met ti reputasionmo no mangikabilka kadagiti di umno a retrato ken komento iti Internet

[Ladawan iti panid 12]

Iluganmo kadi ti maysa nga estranghero gapu laeng ta pinaranaka? Apay ngarud nga i-accept-mo a friend ti maysa dimo am-ammo?