Ti Domesday Book—Naisangsangayan a Surbey

Idi 1066, ti England ket sinakup ni William a duke ti Normandy (maysa a rehion ti France). Kalpasan ti 19 a tawen, impasurbeyna ti baro a pagarianna. Dagiti naurnong nga impormasion iti daytoy a surbey ket naawagan iti Domesday Book. Apay nga agingga ita maysa pay la dayta kadagiti kapatgan a rekord iti historia ti England?

SIMMANGLAD ni William iti asideg ti Hastings, England idi Setiembre 1066. Idi Oktubre 14, inabakna sadiay ti buyot ti ari ti England a ni Harold a napapatay iti dayta a gubat. Idi Disiembre 25, 1066, ni William a naawagan idi agangay kas ti Konkistador ket nakoronaan idiay Westminster Abbey ti London. Ania ngata ti agbalin a kasasaad dagiti Ingles iti sidong ti baro nga arida?

Ti Nasaknap a Surbey

Kalpasan a dinadael ni Ari William I ti amianan ti pagilian, nagbalin a langalang ti nalawa a dagdaga. Insurat ti dati a maestro ti Oxford University a ni Trevor Rowley, “Uray iti medio naulpit a pagannurotan idi a tiempo, maibilang la ketdi a nakarangranggas ti ‘pannakaraut ti Amianan’ (1068-70).” Masansan nga adda dagiti nagrebelde kontra ken William. Gapuna, ti buyotna nga agarup 10,000 ket nakipagnaed iti nalabit dua a milion a gumurgura nga umili. Idi agangay, nagibangon dagiti naggapu idiay Normandy iti nasurok a 500 a sarikedked iti intero a pagilian. Ti Tower of London ti kalatakan kadagita.

Idi Disiembre 1085, 19 a tawen kalpasan ti panangsakup, lima nga aldaw a nagnaed ni William idiay Gloucester, England, a kaduana dagiti opisial ti palasio. Planoda nga ipasurbey ti pagilian malaksid ti London ken Winchester. Iti rugrugi ti simmaganad a tawen, dagiti opisial a dinutokan ti ari ket naggigiddan a naibaon iti pito a nadumaduma a rehion tapno pagsaludsodanda dagiti representante ti probinsia ken tingitingenda ti kinabaknang ti pagilian.

Masapul a makaurnong ti ari iti kuarta a pangsueldo kadagiti soldadona. Nasken met a solbarenna dagiti riri maipapan iti daga. No maaramidanna dagita, masiertona nga agtalinaed idiay England dagiti umilina a naggapu idiay Normandy ken dadduma pay a paset ti France. Iti kasta, agtultuloy ti panagturay dagiti Norman.

“Domesday”

Di nagbayag kalpasan a ti England ket sinakup ni Ari William, intedna kadagiti natan-ok a Norman ti sansanikua dagiti natan-ok nga Ingles. Sigun iti surbey nga impaaramid ni William, ti kagudua ti gatad ti intero a pagilian ket naitaleken iti awan pay 200 a lallaki, a 2 laeng kadakuada ti Ingles. Iti agarup 6,000 nga Ingles a makitaltalon kadagiti kasamak wenno katalonan, adu ti napilitan a nagabang iti daga a dati a kukuada sakbay ti 1066. Dagiti napanglaw ken awanan iti talonen inkarkarigatanda lattan nga insakad ti panagbiagda.

Gapu iti surbey, nagbalin a legal ti pananggamgam dagiti Norman ken nagatadan manen dagiti daga ken pagtaengan a maab-abangan para iti panagbuis, agraman kakaykayuan ken tay-ak. Nairaman iti surbey uray dagiti animal—kalakian ken kabaian a baka, baboy. Nagdanag dagiti maikuskuspil nga Ingles iti resulta dayta a surbey ta ammoda a didan maamiendaran dayta. Ti nasaknap a surbey ket inyarigda iti “Aldaw ti Panangukom,” wenno “Aldaw ti Didigra [wenno, Day of Doom].” Isu nga idi agangay, napanaganan dayta a surbey iti Domesday Book.

Buklen dayta ti dua a tomo a naisurat kadagiti pinanid a lalat iti lenguahe a Latin. Ti Great Domesday ket addaan iti 413 a daddadakkel a panid. Ti met Little Domesday ket 475 a babbabassit a panid.a Saan a nairingpas ti Domesday Book ta natay ni William idi 1087. Kasano a naaramid amin dagitoy iti unos la ti makatawen?

Natawid dagiti Norman kadagiti Ingles ti sumagmamano nga opisial a rekord nga addaan kadagiti detalye maipapan kadagiti makinkua iti daga ken katalonanda, agraman dagiti rekord ti buis ken kuarta ti gobierno. Dayta ti nagibasaran dagiti Norman iti panangkuentada iti baro a buis. Nangibaonda kadagiti opisial iti tunggal probinsia tapno agdamag kadagiti umili.

Ti Domesday Book Ita

Kadagidi a tiempo, ti Domesday Book ket masansan nga itugot ti ari no agdaliasat. Idi damo, nausar dayta kangrunaanna a pangsolbar kadagiti riri iti daga. Ngem idi maika-18 a siglo, ni Sir William Blackstone a nalatak nga eksperto iti linteg ti England, inusarna dayta tapno maammuan no siasino kadagiti katalonan ti addaan kalintegan nga agbutos. Naidulin dayta iti nadumaduma a lugar, ngem adda dayta itan iti The National Archives of the United Kingdom.

Ti libro ket napagbalin a lima a tomo idi 1986 kas pananglagip iti maika-900 nga anibersariona. Ti narebisar a pannakaipatarus ti linaonna iti Ingles ket mabalin a basaen dagiti eskolar ken historiador. Sigun iti komentario ti BBC, dayta “ti pagibasaran a dokumento ti artsibo ti nasion ken . . . maus-usar pay laeng kas ebidensia ti titulo iti daga.” Idi 1958, nausar dayta tapno paneknekan ti kalintegan ti maysa a nagkauna nga ili a maaddaan iti tiendaan.

Agingga ita, us-usaren pay laeng dagiti arkeologo ti Domesday Book tapno mabirokanda dagiti nagkauna a nagnaedan dagiti Norman ken Ingles. Uray ita, naisangsangayan dayta a pangalaan iti impormasion maipapan iti itataud ti nasion dagiti Ingles.

[Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 23]

TI KRUSADA NI WILLIAM

Kiniddaw ni William a ti panangrautna ket ideklara ti papa a kas krusada. Inkarina a ti kasukat dayta ket dakdakkel nga impluensia ti papa iti agrebrebelde a simbaan ti England. Dagus nga immanamong ti papa. Para ken William, daydi ket “panagballigi ti diplomasia,” insurat ni Propesor David C. Douglas. Sigun pay iti nalatak a historiador a ni George M. Trevelyan iti librona a History of England, “ti bandera ken pamendision ti Papa ket nakatulong unay ken William iti irarautna, nga ad-adda a nagparang kas armado a panagtakaw imbes a krusada.”

[Credit Line]

© The Bridgeman Art Library

[Mapa iti panid 22]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

ENGLAND

LONDON

Hastings

English Channel

NORMANDY

[Picture Credit Line iti panid 22]

Book: Mary Evans/The National Archives, London, England