Robert Boyle

NAYANAK ni Boyle idi 1627, idiay Lismore Castle iti Ireland. Nabaknang dagiti dadakkelna. Dandani idin mangrugi ti aw-awagan dagiti historiador iti “age of reason”—ti panawen nga inkagumaan dagiti intelihente a tattao a wayawayaan ti sangatauan iti kinapanatiko a nabayag a nangadipen iti tattao. Kasta met ti kayatna a mapasamak. Iti insuratna a libro maipapan iti biagna idi agtutubo pay, pinanagananna ti bagina iti Philaretus a “Managayat iti Kinasingpet” ti kaipapananna.

No kasano a nasged ti tarigagay ni Boyle a mangammo iti kinapudno, kasta met ti tarigagayna a mangiranud iti naammuanna. Nagbalin a nalaing a mannurat. Dagiti insuratna ket dakkel ti epektona iti adu a kapanawenanna a pakairamanan ti nalatak a sientista a ni Sir Isaac Newton. Idi 1660, maysa ni Boyle kadagiti nangipasdek iti Royal Society. Maysa dayta nga institusion a nainaig iti siensia nga adda pay la ita idiay London, England.

NALAING A SIENTISTA

Nadeskribir ni Boyle kas ti ama ti chemistry. Naan-anay a naiduma ti pamay-anna no idilig kadagiti alchemist idi kaaldawanna. Inlemmengda dagiti nadiskobreda wenno insuratda dagita kadagiti di maawatan a termino isu a manmano laeng nga ordinario a tao ti nakatarus kadagita. Ngem impablaak ni Boyle ti amin a detalye dagiti gapuananna. Malaksid iti dayta, imbes nga akseptarenna lattan dagiti nabayagen a pagarup, imparegtana ti panagusar kadagiti kontrolado nga eksperimento tapno mapaneknekan dagiti bambanag.

Sinuportaran dagiti eksperimento ni Boyle ti kapanunotan a ti materia (matter) ket buklen ti inawaganna a corpuscles, naiduma a kita ti partikulo, a nagtitipon iti nadumaduma a pamay-an tapno mabukel ti nadumaduma a substansia.

Dagiti pamay-an ni Boyle iti panagsirarakna maipapan iti siensia ket nagsayaat ti pannakagupgopna iti nalatak a librona a The Sceptical Chymist. Iti dayta a libro, insingasingna a liklikan dagiti sientista ti agbalin nga arogante wenno dogmatiko ken masapul a sidadaanda a mangadmitir iti kamalida. Imbaga ni Boyle kadagidiay manangipapilit iti opinion a masapul nga adalenda a naimbag ti nagdumaan dagiti dati nga ammoda nga umiso ken dagiti pagarupda nga umiso.

NABILEG TI PAMMATINA

No maipapan iti panamatina iti Dios, imbasar ni Boyle dayta kadagiti ammona nga umiso. Nakombinsir nga adda la ketdi Diseniador ken Namarsua gapu kadagiti nadiskobrena maipapan iti uniberso ken iti nakaskasdaaw a pannakabukel dagiti sibibiag a parsua. Isu a kinontrana ti kumarkaro nga impluensia ti ateismo nga agraraira kadagiti intelihente idi kaaldawanna. Kinuna ni Boyle a di mabalin ti maysa nga ilibak ti kaadda ti Dios no sipupudno nga us-usarenna ti abilidadna nga agrason.

Ngem para ken ni Boyle, saan nga umdas ti abilidad ti maysa nga agrason tapno maaddaan iti pudno a pannakalawlawag. Nariknana a kasapulan nga adda panangipalgak nga agtaud iti Dios. Sigun kenkuana, dayta a panangipalgak ket ti Sao ti Dios, ti Biblia.

Nariribukan ni Boyle iti pannakakitana nga adu ti di makaammo iti pannursuro ti Biblia ken kasla awan ti natibker a nakaibatayan dagiti narelihiosuan a patpatienda. Napanunotna a di nainkalintegan a ti narelihiosuan a patpatien ti maysa ket maibasar laeng iti patpatien dagiti nagannakna wenno iti lugar a nakayanakanna. Nasged ti tarigagayna a tumulong iti tattao a mangpauneg iti pannakaammoda iti Biblia.

Gapuna, nangted iti kuarta a pangsuporta iti pannakaipablaak ti Biblia iti adu a lengguahe a pakairamanan ti sumagmamano a pagsasao dagiti katutubo iti North America, kasta met iti Arabic, Irish, Malay, ken Turkish. Nalawag ngarud nga intelihente ni Robert Boyle ngem napakumbaba nga addaan iti nasged a tarigagay a mangammo iti kinapudno iti amin a banag ken tumulong iti sabsabali a mangaramid iti kasta.