Isurom ti Anakmo nga Agteppel

TI PROBLEMA

Kasla saan nga ammo ti innem ti tawenna nga anakmo a kontrolen ti bagina. No adda kayatna, kayatna a maala a dagus! No masuron, agbugkaw wenno dumanog no dadduma. ‘Normal la ngata dayta nga ugali ti ubing?’ napanunotmo. ‘Agbaliw met la ngata inton dumakkel, wenno panawenen tapno isurok nga agteppel?’

TI MASAPUL A MAAMMUAM

Mapukpukaw ti panagteppel gapu iti agdama a kultura. “Iti nalukay a kulturatayo, kanayon a mangmangngeg dagiti adulto ken ubbing a masapul nga aramidenda ti aniaman a kayatda,” insurat ni Dr. David Walsh. “Kadagiti man tattao a talaga a mayat a tumulong ken kadagiti tattao a manguarkuarta laeng, kanayon a mangngegtayo nga ibalbalakadda a masapul a surotentayo ti kayattayo.”a

Nagpateg a nasapa a maisuro ti panagteppel. Iti maysa a napaut a panagadal, nangted dagiti researcher iti maysa a marshmallow kadagiti ubbing nga uppat ti tawenna. Naibaga kadakuada a mabalindan a kanen dayta wenno agurayda biit ket maikkanda iti maysa pay a marshmallow kas premio iti panagurayda. Idi naggraduardan iti haiskul, dagiti ubbing a nakapagteppel ket nanaknakem, nalalaingda a makibagay iti sabsabali, ken nalalaingda iti eskuelaan.

Pagdaksan ti ubing no saan a maisuro nga agteppel. Mamati dagiti researcher nga adda epekto dagiti kapadasan ti ubing iti panagbalbaliw ti utekna. Inlawlawag ni Dr. Dan Kindlon ti kayatna a sawen: “No itedtayo ti amin a kayat dagiti annaktayo, ken no ditay suruan ida nga aguray iti batangda, aganus, ken manglaban iti sulisog, saan a mapasamak dagiti panagbalbaliw iti utekda a kasapulan tapno agbalinda a responsable ken nadayaw.”b

TI MABALINMO NGA ARAMIDEN

Ipakitam a mismo ti panagteppel. Sika ngay? Ipakpakitam kadi ti panagteppel? Makitkita kadi ti anakmo a dagus nga agpudot ti ulom no trapik, sumingsingitka iti pila ta dika makaur-uray, wenno agsaoka lattan uray agsasao pay laeng ti kasarsaritam? Insurat ni Kindlon: “Ti kalakaan a panangisurom iti anakmo nga agteppel ket ti panangipakitam a mismo iti dayta.”—Prinsipio ti Biblia: Roma 12:9.

Isurom ti anakmo nga adda pagdaksan wenno pagimbagan ti aramidenna. Depende iti edad ti anakmo, isurom no kasano a pagimbaganna no agteppel, ken pagdaksanna no saan nga agteppel. Kas pagarigan, no nakaunget ti anakmo ta di nasayaat ti pannakatratona, tulongam nga agkalma ken isaludsodna iti bagina: ‘Makatulong ngata no agibalesak, wenno lallalo a masaktanak? Adda pay kadi nasaysayaat nga aramidek iti daytoy a situasion—kas iti panagbilang iti 1-10 tapno agkalmaak? Maymayat ngata no pumanawak lattan?’—Prinsipio ti Biblia: Galacia 6:7.

Apresiarem ti magapgapuanan ti anakmo. Padayawam no nangipakita iti panagteppel. Ibagam a saan met a talaga a kanayon a nalaka ti agteppel ngem pagilasinan dayta ti kinamanakem. Kuna ti Biblia: “No dimo matengngel ti pungtotmo, mayarigka iti siudad nga awan bakudna ket nalaka a rauten [wenno serken] dagiti kabusor.” (Proverbio 25:28, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia) Ngem “daydiay nabannayat nga agunget nasaysayaat ngem iti nabileg a lalaki.”—Proverbio 16:32.

Agpraktiskayo. Agay-ayamkayo. Awaganyo dayta iti “Ania ti Aramidem?” wenno “Mayat wenno Madi?” Pagsaritaanyo dagiti situasion a mabalin a mangsubok iti panagteppel ti anakmo sa iyaktoyo dagiti posible a reaksionna ket damagem no “mayat” wenno “madi” dagita. Panunotem no kasano nga agbalin a naragsak ken makaisuro dayta nga ay-ayam. Kas pagarigan, agusarkayo kadagiti puppet, drowing, wenno dadduma pay. Ti panggepmo ket tulongam ti anakmo tapno maawatanna a nasaysayaat ti agteppel ngem ti nadarasudos nga agpungtot.—Prinsipio ti Biblia: Proverbio 29:11.

Agan-anuska. Kuna ti Biblia a “ti kinamaag naisinggalut iti puso ti maysa nga ubing.” (Proverbio 22:15) Isu a dimo ekspektaren a masursurona ti panagteppel iti agpatnag laeng. “Nabayag ken in-inut a proseso dayta. Makapagteppel, intono kuan, saan manen, ngem inton agangay, mas makapagteppelton,” kuna ti libro a Teach Your Children Well. Ngem sulit met ti panagan-anusmo. “No masursuro ti ubing ti agteppel,” intuloy ti libro, “mas kabaelannanton ti ag-saan no sugsoganda nga agdroga iti edad a 12 wenno gargarienda a makiseks iti edad a 14.”