Georgette Douwma/Stone via Getty Images
ADDA KADI NAMNAMA TI PLANETATAYO?
BAYBAY
BAYBAY ti paggapgapuan ti adu a makan, kasta met ti adu a ramen a mausar iti panagaramid iti agas. Nasurok a kagudua iti oxygen iti lubong ti aggapgapu iti baybay, ken ag-agsepenna ti makasabidong a karbon nga aramid ti tao. Malaksid iti dayta, balbalansien ti baybay ti klimatayo.
Ti Mangrugrugit iti Baybay
Gapu iti climate change, maap-apektaran dagiti coral reef, kappo, ken ti dadduma pay a parsua iti baybay. Impakpakauna dagiti sientista a dandani amin a coral reef—a mangprotprotektar iti dandani 25 a porsiento ti amin a sibibiag a parsua iti baybay ket posible a matay iti sumaruno a 30 a tawen.
Ibagbaga dagiti eksperto nga agingga iti 90 a porsiento kadagiti billit nga agtiltiliw iti ikan ti mabalin a nakakaanen iti plastik ken posible a minilion nga animal iti baybay ti matmatay iti kada tawen gapu kadagita a plastik.
“Binaybay-antayo ti baybay,” kuna ti UN Secretary-General a ni António Guterres idi 2022, “isu nga adda ‘Ocean Emergency’ ita.”
Ti Planetatayo—Nadisenio a Saan a Madadael
Dagiti baybay ken dagiti parsua nga adda iti dayta ket nadisenio nga agtalinaed a nadalus ken nasalun-at no saan a sobra ti polusion gapu iti aramid ti tao. Inlawlawag ti libro a Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation a no saan a rugitan ti tao ti maysa a paset ti baybay, “kaya ti baybay a dalusan ti bagina.” Kitaentayo ti sumagmamano a pagarigan:
Dagiti babassit nga organismo a maawagan iti phytoplankton ket mangmangan ken agur-urnong iti carbon dioxide—ti kangrunaan a gas nga ibagbaga ti dadduma a pakaigapuan ti global warming. Ti kaadu ti carbon dioxide a maur-urnong ti phytoplankton ket dandani kapada ti kaadu ti napagtitipon a carbon dioxide a naurnong ti amin a kayo, ruot, ken dadduma pay a mula ditoy daga.
Mabalin a makontaminar ti baybay gapu kadagiti natay nga ikan ngem kankanen dagita dagiti bakteria. Dagita met a bakteria ti kanen ti dadduma a parsua iti baybay. Gapu iti dayta a proseso, “agtalinaed a nadalus ken nalitnaw ti baybay,” sigun iti Smithsonian Institution Ocean Portal.
Us-usaren ti adu a parsua iti baybay ti pagtunawda (digestive system) tapno agbalin nga alkaline ti acidic a danum ti baybay—a makadadael kadagiti coral reef, kappo, ken dadduma pay a parsua.
Ti Solusion ti Tao
No agusartayo iti bag ken pagyanan ti danum a saan a disposable, makatulongtayo a mangkissay kadagiti plastik a mangrugrugit iti baybay
No awan ti basura iti baybay, awan koma ti masapul a dalusan. Isu nga irekrekomenda dagiti eksperto nga agusartayo kadagiti bag, pagkargaan, ken dadduma pay a mabalintayo nga ulit-uliten nga usaren, imbes a dagiti plastik a maminsan laeng nga usaren sa maibellengen.
Ngem saan nga umdas dayta. Iti nabiit pay, iti uneg ti maysa laeng a tawen, nakakolekta ti maysa nga organisasion a mangprotprotektar iti aglawlaw iti 9,200 a tonelada a basura a nayanud iti igid ti baybay iti 112 a pagilian. Ngem nakabasbassit laeng dayta a porsiento kadagiti basura a tinawen a maibelbelleng iti baybay.
Inreport ti National Geographic a “ti panagbalin nga acidic [ti danum ti baybay] ket mabalin a saanen a masolusionan. Nakaad-adu a fossil fuel ti pupuoran ti tao isu a saanen a kaya [dagiti parsua iti baybay] a pagtalinaeden ti baybay a nadalus kas iti pannakadisenioda.”
Namnama Manipud iti Biblia
“Napno ti daga kadagiti pinataudmo. Adda dita ti baybay a nakaad-adalem ken nakalawlawa, nga ayan ti nagadu a sibibiag a banag, babassit ken dadakkel.”—Salmo 104:24, 25.
Ti Namarsua kadatayo inaramidna ti baybay ken ti abilidadna a mangdalus iti bagbagina. Panagkunam: No ammona amin ti maipapan iti baybay ken kadagiti parsua nga adda iti dayta, kayana ngata a tarimaanen ti naperdi a baybay? Kitaem ti artikulo nga “Ikarkari ti Dios a Saan a Madadael ti Planetatayo,” iti panid 15.