Kapitulo 41

Ti Aldaw ti Panangukom ti Dios—Ti Naragsak a Pagbanaganna!

Sirmata 15​—Apocalipsis 20:11–21:8

Suheto: Ti sapasap a panagungar, ti Aldaw ti Panangukom, ken dagiti bendision nga iyeg dagiti baro a langlangit ken ti baro a daga

Panawen a pannakatungpalna: Ti Sangaribu a Tawen a Panagturay

1. (a) Ania ti napukaw ti sangatauan idi nagbasol da Adan ken Eva? (b) Ania a panggep ti Dios ti saan a nagbalbaliw, ken apay nga ammotayo a kasta?

KAS tattao, naparsuatayo nga agbiag nga agnanayon. No tinungpal da Adan ken Eva dagiti bilin ti Dios, pulos a saanda koma a natay. (Genesis 1:28; 2:8, 16, 17; Eclesiastes 3:10, 11) Ngem idi nagbasolda, napukawda ti perpekto a biag nga agpaay koma kadakuada ken kadagiti kaputotanda, ket ni patay ti nangituray iti sangatauan kas maysa a naulpit a kabusor. (Roma 5:12, 14; 1 Corinto 15:26) Kaskasdi, saan a nagbalbaliw ti panggep ti Dios nga agbiag nga agnanayon dagiti perpekto a tattao iti maysa a paraiso a daga. Gapu iti kasta unay a panagayatna iti sangatauan, imbaonna ditoy daga ti bugbugtong nga Anakna, ni Jesus, a nangipaay iti perpekto a natauan a biagna kas pangsubbot kadagiti “adu” a kaputotan ni Adan. (Mateo 20:28; Juan 3:16) Mabalinen nga usaren ni Jesus daytoy legal a pateg ti datonna tapno isublina dagiti manamati a tattao agturong iti perpekto a biag iti paraiso a daga. (1 Pedro 3:18; 1 Juan 2:2) Anian a naindaklan a rason tapno ‘agrag-o ken agragsak’ ti sangatauan!​—Isaias 25:8, 9.

2. Ania ti impakaammo ni Juan iti Apocalipsis 20:11, ken ania ti “naindaklan a puraw a trono”?

² Inton maipupok ni Satanas iti mangliwengliweng, mangrugin ti nadayag a Sangaribu a Tawen a Panagturay ni Jesus. Isu daytan ti “aldaw” a ti Dios “panggepna nga ukomen ti mapagnaedan a daga buyogen ti kinalinteg babaen ti maysa a lalaki a dinutokanna.” (Aramid 17:31; 2 Pedro 3:8) Kuna ni Juan: “Ket nakitak ti maysa a naindaklan a puraw a trono ken daydiay situtugaw iti dayta. Manipud iti sanguananna nagtalaw ti daga ken ti langit, ket awan disso a nasarakan maipaay kadakuada.” (Apocalipsis 20:11) Ania daytoy “naindaklan a puraw a trono”? Awan sabali no saan a ti pangukoman a trono “ti Dios nga ukom dagiti isuamin.” (Hebreo 12:23) Ita, ukomennan ti sangatauan tapno ikeddengna no siasino ti mabenepisiaran iti pangsubbot a daton ni Jesus.​—Marcos 10:45.

3. (a) Iti ania nga anag a “naindaklan” ken “puraw” ti trono ti Dios? (b) Siasino ti mangukom inton Aldaw ti Panangukom, ken maibatayto iti ania?

³ Ti trono ti Dios ket “naindaklan,” a mangipaganetget iti kinatan-okna kas Soberano nga Apo, ken “puraw,” a mangigunamgunam iti naan-anay a kinalintegna. Isu ti kangatuan nga Ukom ti sangatauan. (Salmo 19:7-11; Isaias 33:22; 51:5, 8) Nupay kasta, intalekna ken ni Jesu-Kristo ti trabaho a panangukom: “Ta awan a pulos ti ukomen ti Ama, no di ket ti isuamin a panangukom impabiangna iti Anak.” (Juan 5:22) Kadua ni Jesus ti 144,000 a katulonganna, a kadakuada naited ti “pannakabalin a mangukom . . . iti sangaribu a tawen.” (Apocalipsis 20:4) Kaskasdi, maukomto ti tunggal maysa maibatay kadagiti pagalagadan ni Jehova inton Aldaw ti Panangukom.

4. Ania ti kaipapanan ti ‘panagtalaw ti daga ken ti langit’?

⁴ Kasano a “nagtalaw ti daga ken ti langit”? Isu met laeng daytoy daydiay langit a simmina a kas maysa a pagbasaan idi maluktan ti maikanem a selio​—dagiti natauan nga agtuturay a ‘naidulin maipaay iti apuy a maisagsagana iti aldaw ti panangukom ken iti pannakadadael dagiti di nadiosan a tattao.’ (Apocalipsis 6:14; 2 Pedro 3:7) Ti daga isu ti organisado a sistema dagiti bambanag nga adda iti sidong daytoy a panangituray. (Apocalipsis 8:7) Makuna a nagtalawto daytoy a langit ken daga inton madadael ti atap nga animal ken dagiti ar-ari ti daga ken dagiti buyotda, agraman dagidiay immawat iti marka ti atap nga animal ken dagidiay nagdayaw iti ladawanna. (Apocalipsis 19:19-21) Kalpasan a madadael ti daga ken langit ni Satanas, ikeddengen ti Dakkel nga Ukom ti sabali pay nga Aldaw ti Panangukom.

Ti Sangaribu a Tawen nga Aldaw ti Panangukom

5. Kalpasan ti panagtalaw ti daan a daga ken ti daan a langit, siasinonto dagiti nabati a maukom?

⁵ Siasinonto dagiti nabati a maukom kalpasan a nagtalaw ti daan a daga ken ti daan a langit? Saan a dagidiay napulotan a natda a kameng ti 144,000 yantangay dagitoy ket naukomen ken naselioanen. No addanto pay napulotan a sibibiag ditoy daga kalpasan ti Armagedon, masapul a matayda di agbayag ket awatenda ti nailangitan a gunggonada babaen ti panagungar. (1 Pedro 4:17; Apocalipsis 7:2-4) Ngem dagiti minilion a kameng ti dakkel a bunggoy a naggapu iti dakkel a rigat agtakderda a nakaminminar “iti sanguanan ti trono.” Gapu iti pammatida iti naibukbok a dara ni Jesus, naibilangdan a nalinteg agpaay iti pannakaispal. Kaskasdi, agtultuloy a maukomda agingga a maturpos ti sangaribu a tawen bayat nga iturturong ida ni Jesus “kadagiti ubbog ti dandanum ti biag.” Inton maisublida iti kinaperpekto ken kalpasan a masubokda, maideklaradanton a naan-anay a nalinteg. (Apocalipsis 7:9, 10, 14, 17) Uray dagiti ubbing a makalasatto iti dakkel a rigat ken dagiti ubbing a maipasngayto kabayatan ti Milenio masapul met a maukomda bayat ti sangaribu a tawen.​—Idiligmo ti Genesis 1:28; 9:7; 1 Corinto 7:14.

6. (a) Siasino dagiti nakita ni Juan, ket ania ti ipasimudaag dagiti sasao a “dagiti dadakkel ken dagiti babassit”? (b) Kasano ti pannakapagungar dagiti di mabilang a minilion nga adda iti lagip ti Dios?

⁶ Ngem napaliiw ni Juan ti umariwekwek a tattao nga ad-adu nga amang ti bilangda ngem iti nakalasat a dakkel a bunggoy. Rinibu a milion ti kaaduda! “Ket nakitak dagiti natay, dagiti dadakkel ken dagiti babassit, a sitatakder iti sanguanan ti trono, ket naukrad dagiti lukot.” (Apocalipsis 20:12a) “Dagiti dadakkel ken dagiti babassit” saklawenda dagidiay prominente agraman dagidiay saan a prominente a tattao a nagbiag ken natay ditoy daga bayat ti naglabas nga 6,000 a tawen. Sigun iti Ebanghelio nga insurat ni apostol Juan di nagbayag kalpasan ti Apocalipsis, kinuna ni Jesus maipapan iti Ama: “Inikkanna [ni Jesus] iti autoridad a mangukom, agsipud ta isu Anak ti tao. Dikay agsiddaaw iti daytoy, agsipud ta um-umayen ti oras nga amin dagidiay adda kadagiti pakalaglagipan a tanem mangngegdanto ti timekna ket rummuarda.” (Juan 5:27-29) Anian a nakaskasdaaw nga annongen​—ti panangpagungar kadagiti natay iti intero a historia! Awan duadua a saan nga aggigiddan ti panagungar dagidiay di mabilang a minilion nga adda iti lagip ti Dios tapno ti dakkel a bunggoy​—a nagbassit ti bilangda no maidilig​—kabaelandanto a tamingen dagiti parikut a mabalin a tumaud gapu ta dagidiay mapagungar mabalin nga agannayasda pay la iti damo a mangsurot iti sigud a kabibiagda, agraman dagiti nainlasagan a pagkapuyan ken kababalinda.

Siasino Dagiti Mapagungar ken Maukom?

7, 8. (a) Ania a lukot ti naukrad, ket ania ti mapasamak kalpasan dayta? (b) Siasinonto dagiti saan a mapagungar?

⁷ Kuna pay ni Juan: “Ngem sabali pay a lukot ti naukrad; dayta ti lukot ti biag. Ket naukom dagiti natay manipud kadagidiay banag a naisurat kadagiti lukot sigun kadagiti aramidda. Ket ti baybay inyawatna dagidiay natay nga adda kenkuana, ket ni patay ken ti Hades inyawatda dagidiay natay nga adda kadakuada, ket naukomda a tumunggal maysa sigun kadagiti aramidda.” (Apocalipsis 20:12b, 13) Talaga a makapikapik a buya! ‘Ti baybay, ni patay, ken ti Hades’ adda akmen ti tunggal maysa kadagita, ngem paliiwentayo ta dina kayat a sawen a dida pulos agkakanaig.a Idi adda ni Jonas iti tian ti ikan, iti kasta, iti tukok ti baybay, imbagana nga isu ket adda idiay Sheol, wenno Hades. (Jonas 2:2) Makuna nga adda met idiay Hades ti maysa a tao a natay gapu iti basol nga impatawid ni Adan. Sititibker nga ipatalged dagitoy a naimpadtuan a sasao nga awanto ti asinoman a mabaybay-an.

⁸ Ngem adda dagidiay saan a mapagungar a di ammo ti bilangda. Karaman kadagitoy dagiti saan a nagbabawi nga eskriba ken Fariseo a nangilaksid ken ni Jesus ken kadagiti apostol, ti narelihiosuan a “tao ti kinakillo,” ken dagiti napulotan a Kristiano a ‘natnag.’ (2 Tesalonica 2:3; Hebreo 6:4-6; Mateo 23:29-33) Dinakamat met ni Jesus ti maipapan kadagiti arig kalding a tattao inton panungpalan ti lubong a mapan “iti agnanayon nga apuy a naisagana iti Diablo ken kadagiti anghelna,” kayatna a sawen, “agnanayon a pannakagessat.” (Mateo 25:41, 46) Saanen a mapagungar dagitoy!

9. Kasano nga impasimudaag ni apostol Pablo nga addanto dagidiay naisangsangayan a maparaburan inton panagungar, ket siasino ti karaman kadagita?

⁹ Iti sabali a bangir, addanto dagidiay naisangsangayan a naparaburan inton panagungar. Impasimudaag dayta ni apostol Pablo idi kinunana: “Adda inanamak iti Dios . . . nga addanto panagungar nga agpadpada dagiti nalinteg ken dagiti nakillo.” (Aramid 24:15) No maipapan iti naindagaan a panagungar, “dagiti nalinteg” iramandanto dagiti matalek a lallaki ken babbai idi ugma​—da Abraham, Rahab, ken adu pay a sabsabali​—a naideklara a nalinteg kas gagayyem ti Dios. (Santiago 2:21, 23, 25) Karaman met iti daytoy a grupo dagiti nalinteg a sabsabali a karnero a natay a matalek ken ni Jehova iti moderno a panawen. Nalabit nga amin dagiti kasta a natarnaw a tattao mapagungardanto a nasapsapa kabayatan ti Milenio a Panagturay ni Jesus. (Job 14:13-15; 27:5; Daniel 12:13; Hebreo 11:35, 39, 40) Di pagduaduaan nga adunto kadagitoy a napagungar a nalinteg ti maikkan iti naisangsangayan a pribilehio a mangimaton iti dakkel a trabaho a panangisubli iti Paraiso.​—Salmo 45:16; idiligmo ti Isaias 32:1, 16-18; 61:5; 65:21-23.

10. Kadagidiay mapagungarto, siasino “dagiti nakillo”?

¹⁰ Ngem, siasino “dagiti nakillo” a nadakamat iti Aramid 24:15? Karaman kadagitoy ti rineprep a tattao a natay iti intero a historia, nangnangruna dagidiay nagbibiag ‘kadagiti tiempo ti kinaignorante.’ (Aramid 17:30) Dagitoy dagidiay saan a naikkan iti gundaway nga agtulnog iti pagayatan ni Jehova gapu iti lugar a nakayanakanda wenno gapu iti panawen a nagbiaganda. Mainayon pay, mabalin nga adda dagiti dadduma a nakangngeg iti mensahe ti pannakaisalakan ngem dida nakapagtignay a naan-anay iti dayta a tiempo wenno nataydan sakbay a nakapagdedikar ken nakapagpabautisarda. Inton panagungar, masapul nga itultuloyda a balbaliwan ti panagpampanunot ken kabibiagda no kayatda a maaprobetsar ti biag nga agnanayon.

Ti Lukot ti Biag

11. (a) Ania “ti lukot ti biag,” ken makinnagan ti maisurat iti dayta a lukot? (b) Apay a maukradto ti lukot ti biag bayat ti Sangaribu a Tawen a Panagturay?

¹¹ Dinakamat ni Juan ti maipapan iti “lukot ti biag.” Isu daytoy ti rekord dagidiay umawat iti agnanayon a biag manipud ken Jehova. Nairekord iti daytoy a lukot dagiti nagan dagiti napulotan a kakabsat ni Jesus, dagiti karaman iti dakkel a bunggoy, ken dagiti matalek idi ugma, kas ken Moises. (Exodo 32:32, 33; Daniel 12:1; Apocalipsis 3:5) Ngem no maipapan kadagiti “nakillo” a mapagungar, saan a nakalista ti naganda iti lukot ti biag. Gapuna, maukradto ti lukot ti biag bayat ti Sangaribu a Tawen a Panagturay tapno adda gundaway a maisurat ti nagan dagidiay agbalin a kualipikado. ‘Maitapuakto iti danaw nga apuy’ dagidiay saan a naisurat ti naganda iti dayta a lukot, wenno libro, ti biag.​—Apocalipsis 20:15; idiligmo ti Hebreo 3:19.

12. Ania ti pakaibatayan ti pannakaisurat ti nagan ti maysa iti maukrad a lukot ti biag, ket kasano a nangted iti ulidan ti Ukom a dinutokan ni Jehova?

¹² Ania ngarud ti pakaibatayan ti pannakaisurat ti nagan ti maysa iti maukrad a lukot ti biag iti dayta a panawen? Ti tulbek ket kas met laeng idi tiempo da Adan ken Eva: panagtulnog ken Jehova. Kas iti insurat ni apostol Juan kadagiti ay-ayaten a pada a Kristiano: “Ti lubong aglabas ken kasta met ti tarigagayna, ngem ti agaramid iti pagayatan ti Dios agtalinaed iti agnanayon.” (1 Juan 2:4-7, 17) No maipapan iti panagtulnog, nangted iti ulidan ti Ukom a dinutokan ni Jehova: “Nupay [ni Jesus] ket Anak, nasursurona ti panagtulnog manipud iti bambanag a sinagabana; ket kalpasan a napagbalinen a naan-anay isu nagbalin a makinrebbeng iti agnanayon a pannakaisalakan dagidiay amin nga agtultulnog kenkuana.”​—Hebreo 5:8, 9.

Pannakaukrad ti Dadduma Pay a Lukot

13. Kasano a maipakita dagiti napagungar ti kinatulnogda, ket aniada a prinsipio ti masapul nga annurotenda?

¹³ Kasano a maipakita dagitoy a napagungar ti kinatulnogda? Impatuldo a mismo ni Jesus ti dua a kangrunaan a bilin, idi kinunana: “Ti umuna ket, ‘Denggem, O Israel, ni Jehova a Diostayo ket maymaysa a Jehova, ket masapul nga ayatem ni Jehova a Diosmo buyogen ti intero a pusom ken buyogen ti intero a kararuam ken buyogen ti intero a panunotmo ken buyogen ti intero a pigsam.’ Ti maikadua isu daytoy, ‘Masapul nga ayatem ti padam a tao a kas iti bagim.’” (Marcos 12:29-31) Masapul met nga annurotenda dagiti siguden a naipasdek a prinsipio ni Jehova, kas ti panangtallikudda iti panagtakaw, panagulbod, pammapatay, ken imoralidad.​—1 Timoteo 1:8-11; Apocalipsis 21:8.

14. Ania dagiti sabali pay a lukot a maukrad, ken ania ti linaonda?

¹⁴ Nupay kasta, dinakamat ni Juan dagiti sabali pay a lukot a maukrad kabayatan ti Milenio a Panagturay. (Apocalipsis 20:12) Ania dagita? Adda dagiti gundaway a nangted ni Jehova kadagiti espesipiko nga instruksion agpaay kadagiti partikular a situasion. Kas pagarigan, idi kaaldawan ni Moises, nangted ti Dios kadagiti detalyado a linteg a mangipanamnama iti biag kadagiti Israelita no annurotenda dagita. (Deuteronomio 4:40; 32:45-47) Idi umuna a siglo, naipaay dagiti baro nga instruksion a tumulong kadagidiay matalek a mangannurot kadagiti prinsipio ni Jehova iti sidong ti Nakristianuan a sistema dagiti bambanag. (Mateo 28:19, 20; Juan 13:34; 15:9, 10) Ita, kuna ni Juan a “naukom dagiti natay manipud kadagidiay banag a naisurat kadagiti lukot sigun kadagiti aramidda.” Nabatad ngarud a ti pannakaukrad dagitoy a lukot ipakaammoda dagiti detalyado a kalikaguman ni Jehova iti sangatauan bayat ti sangaribu a tawen. No ipakatda dagiti pagalagadan ken bilbilin a sagudayen dagita a lukot ti biag, mabalin nga agpaut ti biag dagiti natulnog a tattao agingga a maragpatdanto kamaudiananna ti agnanayon a biag.

15. Ania a kampania ti edukasion ti kasapulanto bayat ti panagungar, ken iti ania a wagas a nalabit nga agtultuloy ti panagungar?

¹⁵ Anian a nagdakkel a kampania ti teokratiko nga edukasion ti kasapulanto! Idi 2005, dagiti Saksi ni Jehova iti intero a lubong nangikonduktada iti promedio a 6,061,534 a panagadal iti Biblia kadagiti nagduduma a disso. Ngem inton panagungar, awan duadua a maikonduktanto ti di mabilang a minilion a panagadal iti Biblia ken kadagiti baro a lukot! Amin a kameng ti ili ti Dios masapul nga agbalindanto a mannursuro ken agpursigidanto. Bayat a rumangrang-ay dagidiay napagungar, di pagduaduaan a makiramandanto iti daytoy nakasaksaknap a programa a panangisuro. Nalabit nga agtultuloy ti panagungar iti wagas a dagidiay sibibiag sirarag-odanto a mangabrasa ken mangisuro kadagiti dati a kameng ti pamiliada ken gagayyemda. Kalpasanna, dagitoy ti mangabrasa ken mangisuronto met kadagiti sabsabali. (Idiligmo ti 1 Corinto 15:19-28, 58.) Dagiti nasurok nga innem a milion a Saksi ni Jehova nga aktibo a mangisaksaknap iti kinapudno itatta mangipaspasdekdan iti natalged a pundasion para kadagiti pribilehio a namnamaenda a masagrapdanto bayat ti panagungar.​—Isaias 50:4; 54:13.

16. (a) Makinnagan ti saanto a maisurat iti lukot, wenno libro, ti biag? (b) Siasino dagidiay a ti panagungarda ket mapaneknekan a panagungar “iti biag”?

¹⁶ No maipapan iti naindagaan a panagungar, kinuna ni Jesus a ‘dagidiay nagaramid iti naimbag a bambanag rummuarda iti panagungar iti biag, dagidiay nangyugali iti nakadakdakes a bambanag iti panagungar iti pannakaukom.’ Ditoy, agkasungani ti “biag” ken ti “pannakaukom,” nga ipakitana a dagidiay napagungar a “nangyugali iti nakadakdakes a bambanag” kalpasan a maisuro kadakuada dagiti naipaltiing a Kasuratan ken dagiti lukot maukomdanto a di maikari iti biag. Saanto a maisurat ti naganda iti lukot, wenno libro, ti biag. (Juan 5:29) Kastanto met ti mapasamak iti asinoman a sigud a matalek ngem sumiasi gapu iti aniaman a rason bayat ti Sangaribu a Tawen a Panagturay. Mabalin a maikkat dagiti nagan. (Exodo 32:32, 33) Ngem no maipapan kadagidiay situtulnog a mangannurot kadagiti banag a naisurat kadagiti lukot, agtalinaedto a nakasurat dagiti naganda iti lukot ti biag ket agtultuloyda nga agbiag. Mapaneknekanto a ti panagungarda ket panagungar “iti biag.”

Ti Panungpalan ni Patay ken ti Hades

17. (a) Ania a nakaskasdaaw a pasamak ti dineskribir ni Juan? (b) Kaano nga awanton ti nagyan ti Hades? (c) Kaano a ti ipapatay nga impatawid ni Adan ‘maitapuakto iti danaw nga apuy’?

¹⁷ Sumaruno, deskribiren ni Juan ti maysa a nakaskasdaaw a pasamak! “Ket ni patay ken ti Hades naitapuakda iti danaw nga apuy. Daytoy kaipapananna ti maikadua nga ipapatay, ti danaw nga apuy. Kanayonanna pay, siasinoman a saan a nasarakan a naisurat iti libro ti biag naitapuak iti danaw nga apuy.” (Apocalipsis 20:14, 15) Inton maturpos ti milenio nga Aldaw ti Panangukom, naan-anayton a maawan “ni patay ken ti Hades.” Apay nga agkalikagum daytoy iti sangaribu a tawen? Inton mapagungar ti kaudian a tao nga adda iti lagip ti Dios, awanton ti nagyan ti Hades, ti tanem ti sangatauan. Ngem agingga a saan pay nga interamente a naikkat kadagiti tattao ti natawid a basol, mabalin a mapasaranda pay latta ti ipapatay nga impatawid ni Adan. Amin a mapagungar ditoy daga, agraman ti dakkel a bunggoy a makalasat iti Armagedon, masapul a tungpalenda ti naisurat kadagiti lukot agingga a maipakat ti pateg ti subbot ni Jesus a naan-anay a mangikkat iti sakit, panaglakay, ken dadduma pay a natawid nga an-annayen. Kalpasanna, ti ipapatay nga impatawid ni Adan, agraman ti Hades, ‘maitapuakto iti danaw nga apuy.’ Awandanton nga agnanayon!

18. (a) Kasano ti panangdeskribir ni apostol Pablo iti panagballigi ti turay ni Jesus kas Ari? (b) Ania ti aramiden ni Jesus iti perpekto a natauan a pamilia? (c) Ania ti dadduma pay a mapasamak iti ngudo ti sangaribu a tawen?

¹⁸ Iti kasta, naan-anayton a naibanag ti dineskribir ni apostol Pablo iti suratna kadagiti taga-Corinto: “Ta [ni Jesus] masapul nga agturay kas ari agingga a ti Dios naikabilnan amin dagiti kabusorna iti babaen dagiti sakana. Kas ti maudi a kabusor, ni patay [nga impatawid ni Adan] mapukawto.” Anianto ti sumaruno a mapasamak? “Inton ti amin a bambanag naipasakupen kenkuana, iti kasta ti Anak a mismo ipasakupnanto met ti bagina iti Daydiay a nangipasakup iti amin a bambanag kenkuana.” Iti sabali a pannao, ni Jesus “iyawatna ti pagarian iti Dios ken Amana.” (1 Corinto 15:24-28) Wen, yantangay naparmekton ni Jesus ti patay nga impatawid ni Adan baeten ti pateg ti pangsubbot a daton, iyawatnanton ti perpekto a natauan a pamilia ken ni Amana, ni Jehova. Nabatad nga iti daytoy a kanito, iti ngudo ti sangaribu a tawen, a maluk-atan ni Satanas tapno maaramid ti maudi a pannubok a mangikeddeng no makinnagan ti permanente a nakasurat iti lukot ti biag. ‘Umagawaka a sipipinget’ tapno karamanto a nakasurat ti naganmo!​—Lucas 13:24; Apocalipsis 20:5.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 298]

Dagidiay “nakillo” a mapagungar nga agtulnogto kadagiti nakaukrad a lukot bayat ti Sangaribu a Tawen a Panagturay maisuratto met ti naganda iti lukot ti biag