Ti Moderno-Aldaw nga Itatanor ken Irarang-ayda

NANGRUGI ti moderno-aldaw a pakasaritaan dagiti Saksi ni Jehova iti nasurok a sangagasut a tawenen ti napalabas. Idi nasapa a paset ti dekada 1870, nangrugi ti di nalatak a grupo ti panagadal iti Biblia idiay Allegheny, Pennsylvania, U.S.A., a paset itan ti Pittsburgh. Ni Charles Taze Russel ti nangidaulo iti grupo. Idi Hulio 1879, nairuar ti umuna nga isyu ti magasin a Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence. Idi 1880, manipud iti dayta maymaysa a bassit a panagadal iti Biblia, nagsaknap ti adu a kongregasion kadagiti kabangibang nga estado. Idi 1881, nabuangay ti Zion’s Watch Tower Tract Society, ket nagbalin a legal a korporasion idi 1884, a ni Russel ti presidente. Idi agangay, ti nagan ti Sosiedad ket nasukatan iti Watch Tower Bible and Tract Society. Adu dagiti nangasaba iti binalaybalay a nangitukonda kadagiti literatura ti Biblia. Limapulo a tao ti amin-tiempo a nangaramid itoy idi 1888​—ita agarup 700,000 ti promedio a bilangdan iti sangalubongan.

Idi 1909, nagbalin nga internasional ti trabaho, ket nayakar ti hedkuarter ti Sosiedad iti ayanna itan idiay Brooklyn, New York. Dagiti naimaldit a sermon ket naipayimprenta kadagiti pagiwarnak, ket idi 1913, naipablaak dagitoy iti uppat a pagsasao iti rinibu a pagiwarnak idiay Estados Unidos, Canada, ken Europa. Ginasut a milion ti naiwaras a libro, bokleta, ken tract.

Narugian a naaramid ti “Photo-Drama of Creation” idi 1912. Babaen kadagiti slide ken pelikula a nabuyogan iti timek, sinaklawna manipud pannakaparsua ti daga inggat’ pagnguduan ti Sangaribu a Tawen a Panagturay ni Kristo. Nangrugi ti panagipabuya idi 1914, a 35,000 ti nagbuya iti inaldaw. Dayta ti nangrugian dagiti aggargaraw a ladawan a nabuyogan iti timek.

TI TAWEN 1914

Umas-asideg idin ti nagpateg a tiempo. Idi 1876, impaimaldit ti estudiante ti Biblia a ni Charles Taze Russell ti artikulo a “Panawen Dagiti Gentil: Kaano nga Agpatingga?” iti Bible Examiner, a naipablaak idiay Brooklyn, New York, a nagkuna iti panid 27 ti Oktubre nga isyuna, “Agpatingga ti pito a panawen inton A.D. 1914.” Ti Panawen Dagiti Gentil isu ti tiempo a tinukoy ti sabali pay a patarus ti Biblia kas “ti naituding a panawen ti nasnasion.” (Lucas 21:24) Saan a napasamak idi 1914 ti isuamin nga in-inanamaen a mapasamak, ngem minarkaanna ti panagpatingga ti Panawen Dagiti Gentil ken maysa a tawen a naisangsangayan ti kaipapananna. Umanamong ti adu a historiador ken komentarista a ti 1914 ket maysa a tawen ti panagbalbaliw iti pakasaritaan ti tao. Ipasimudaag daytoy dagiti sumaganad a panagadaw:

“Idi 1913 ti kaudian a ‘normal’ la unay a tawen iti historia, ti tawen sakbay a nangrugi ti Gubat Sangalubongan I.”​—Editorial iti Times-Herald, Washington, D.C., Marso 13, 1949.

“Ad-addan a nakita dagiti historiador nga iti unos ti 75 a tawen nanipud 1914 inggat’ 1989, a nangsaklaw iti dua a sangalubongan a gubat ken ti cold war, ket maysa a naisalsalumina a kaaldawan, maysa a naisangsangayan a tiempo ti panaggugubat, panagpaungar manipud gubat ken panagsagana a makigubat ti kaaduan a paset ti lubong.”​—The New York Times, Mayo 7, 1995.

“Talaga a nadadael ti intero a lubong gapu iti Gubat Sangalubongan I ket ditay pay latta ammo ti makagapu. Sakbay dayta, impagarup dagiti tattao a dandanin ti nam-ay. Natalna idi ken narang-ay. Pagammuan ta nadadael lattan ti isuamin. Ditay nakakuti nanipud idin . . . Ad-adu a tattao ti napapatay iti daytoy a siglo ngem iti isuamin a historia.”​—Dr. Walker Percy, American Medical News, Nobiembre 21, 1977.

Nasurok a 50 a tawen kalpasan ti 1914, insurat ti estadista nga Aleman a ni Konrad Adenauer: “Nagpukawen ti kinatalged ken kinatalinaay iti biag dagiti tattao nanipud 1914.”​—The West Parker, Cleveland, Ohio, Enero 20, 1966.

Idi 1916, natay ti immuna a presidente ti Sosiedad, ni C. T. Russell, ket sinukatan ni Joseph F. Rutherford iti simmaganad a tawen. Adu ti napasamak a panagbalbaliw. Nayam-ammo ti magasin a kadua ti The Watchtower, a naawagan iti The Golden Age. (Maaw-awagan itan iti Agriingkayo!, a nasurok a 20,000,000 ti maiwarwaras iti nasuroken a 80 a pagsasao.) Naipaganetget unay ti panangasaba iti binalaybalay. Tapno maigidiatda kadagiti denominasion ti Kakristianuan, inabrasa dagitoy a Kristiano ti nagan a Saksi ni Jehova idi 1931. Naibatay daytoy a nagan iti Isaias 43:10-12.

Nasaknap ti pannakausar ti radio idi dekada 1920 ken 1930. Idi 1933, nagusar ti Sosiedad iti 403 nga istasion ti radio a mangiwaragawag kadagiti palawag iti Biblia. Idi agangay, ti panagusar iti radio ket nasukatan iti naparang-ay nga isasarungkar dagiti Saksi iti binalaybalay nga adda awitda a mabitbit a ponograpo ken nairekord a palpalawag iti Biblia. Narugian dagiti panagadal iti Biblia iti asinoman nga aginteres iti kinapudno a masarakan iti Biblia.

DAGITI PANAGBALLIGI ITI KORTE

Kadagiti dekada 1930 ken 1940, namin-adu a naaresto dagiti Saksi gapu iti panangaramidda iti daytoy a trabaho, ket nairupir dagiti kaso iti korte tapno mataginayon ti wayawaya ti panagsao, panagipablaak, panagtataripnong, ken panagdaydayaw. Idiay Estados Unidos, dagiti apela manipud nababbaba a korte ket nagbanag iti panangabak dagiti Saksi iti 43 a kaso iti saklang ti Korte Suprema ti Estado Unidos. Umasping iti dayta, nagun-odan dagiti paborable a pangngeddeng manipud kadagiti nangato a korte iti dadduma a pagilian. Mainaig kadagitoy a panagballigi iti korte, kinuna ni Propesor C. S. Braden maipapan kadagiti Saksi, iti librona a These Also Believe: “Nakaipaayda iti naisangsangayan a tulong iti demokrasia babaen ti panangirupirda a mataginayon dagiti sibil a kalinteganda, ta iti pannakidangadangda dakkel ti naaramidanda a mangpatalged kadagita a kalintegan para iti tunggal minoria a grupo iti America.”

DAGITI NAISANGSANGAYAN A PROGRAMA ITI PANAGSANAY

Natay ni J. F. Rutherford idi 1942 ket ni N. H. Knorr ti simmukat kenkuana kas presidente. Nangrugi ti naipamaysa a programa ti panangsanay. Idi 1943, naipasdek ti naisangsangayan nga eskuelaan a pagsanayan dagiti agbalin a misionero, a naawagan iti Watchtower Bible School of Gilead. Nanipud idin, dagiti nagturpos iti daytoy nga eskuelaan ket maibaon kadagiti pagilian iti intero a daga. Timmaud dagiti kabbaro a kongregasion kadagiti pagilian nga awanan idi iti kongregasion, ket nasurok a 100 itan ti bilang dagiti sanga a naibangon iti intero a lubong. Iti panapanawen, naipasdek dagiti naisangsangayan a kurso a pakasanayan dagiti panglakayen ti kongregasion, dagiti boluntario a trabahador kadagiti sanga, ken dagidiay amin-tiempo (kas payunir) iti trabaho a panangasaba. Adda dagiti naisangsangayan a kita ti panagadal nga agpaay kadagiti ministro iti sentro ti edukasion idiay Patterson, New York.

Idi 1977, natay ni N. H. Knorr. Ti maysa kadagiti kaudian a panagbalbaliw ti organisasion a nakipasetanna sakbay ti ipapatayna isu ti iyaadu dagiti miembro ti Bagi a Manarawidwid, nga adda iti sangalubongan a hedkuarter idiay Brooklyn. Idi 1976, nabingaybingay dagiti administratibo a rebbengen ket naituding iti nadumaduma a komite a buklen dagiti kameng ti Bagi a Manarawidwid, nga aminda ket adu a dekada ti kapadasandan kas ministro.

IRARANG-AY DAGITI PASILIDAD ITI PANAGIMPRENTA

Napno iti dramatiko a paspasamak ti pakasaritaan dagiti Saksi ni Jehova iti moderno a panawen. Manipud iti maysa a nagbassit a panagadal iti Biblia idiay Pennsylvania idi 1870, rimmang-ay dagiti Saksi iti agarup 90,000 a kongregasion iti intero a lubong idi tawen 2000. Idi damo, amin a literatura ket iyim-imprenta dagiti komersial a pagimprentaan; kalpasanna, idi 1920, nangpataud dagiti Saksi kadagiti literatura kadagiti ab-abangan a paktoria a patakder. Ngem nanipud idi 1927, ad-adun a literatura ti naaramid iti walo a grado a paktoria a patakder idiay Brooklyn, New York, a kukua ti Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. Napadakkel daytoy itan iti dadduma pay a paktoria ken pagopisinaan a patakder. Adda dagiti kanayonan a patakder iti asideg ti Brooklyn a pagnanaedan dagiti ministro a boluntario a mangpapaandar kadagiti pasilidad iti panagipablaak. Mainayon pay iti daytoy, adda pagtalonan ken pagimprentaan iti asideg ti Wallkill, idiay makin-amianan a paset ti New York. Sadiay a mayim-imprenta dagiti magasin a Pagwanawanan ken Agriingkayo! ken paggapgapuan ti dadduma a taraon maipaay kadagiti ministro nga agserserbi iti nadumaduma a disso. Uma-awat ti kada boluntario iti bassit a pinansial a tulong iti binulan a pangsupusop kadagiti kasapulan a gastos.

DAGITI INTERNASIONAL A KOMBENSION

Idi 1893, naangay ti umuna a kangrunaan a kombension idiay Chicago, Illinois, U.S.A. Tinabunuan daydi ti 360, ket 70 ti kabbaro a nabautisaran. Ti kaudian a dakkel nga internasional a kombension ket naangay idiay New York City idi 1958. Nausar nga agpadpada ti Yankee Stadium ken ti agdama idi a Polo Grounds. Ti kangatuan a bilang ti timmabuno ket 253,922; ti bilang dagiti kabbaro a nabautisaran ket 7,136. Nanipud idin, naangay dagiti internasional a kombension a kas serye iti adu a pagilian. Iti pakagupgopan, dagita a serye ket buklen ti rinibu a kombension kadagiti pagilian iti intero a daga.

[Blurb iti panid 8]

Maysa a naisangsangayan a tulong iti wayawaya dagiti umili

[Ladawan iti panid 6]

“Ti Pagwanawanan,” manipud 6,000 iti maymaysa a pagsasao nagbalin a nasurok a 22,000,000 iti nasuroken a 132 a pagsasao

[Ladawan iti panid 7]

Maysa a tawen ti panagbalbaliw iti pakasaritaan ti tao

[Ladawan iti panid 10]