BALSAMO, BALSAMO TI GALAAD

Ti termino a “balsamo” ket agaplikar iti aniaman kadagiti adu a mulmula, babassit ken dadakkel a kaykayo nga agpatpataud iti nabanglo ken, kadawyanna, nalanit ken napigket a tutot. Agaplikar met dayta a sao iti mismo a tutot. Adda dagiti saleng, spruce, alamo, ken dadduma pay a pamilia ti kayo nga agpatpataud iti balsamo. Ti lana a balsamo ket maus-usar a pagagas (gagangay nga addaan iti benzoic wenno cinnamic acid) ken kas bangbanglo.

Ti mulmula ken kaykayo a balsamo kanayon nga ipatpateg unay dagiti tattao iti Daya. Damo a nadakamat ti “lana ti balsamo” (Heb., boʹsem, beʹsem, wenno ba·samʹ) iti Exodo 25:6 a natukoy ti usarna kas ramen ti nasantuan a pangpulot a lana iti tabernakulo. (Kitaenyo met ti Ex 35:8, 28.) Ti Hebreo a sao ket naipatarus no dadduma kas “bangbanglo,” “nasam-it,” wenno “rekado,” sigun iti konteksto. (Ex 30:23; Sol 4:10, 14, 16; 5:13; 6:2; 8:14) Iti Isaias 3:24, naisupadi ti nabanglo nga ayamuomna iti “nabangles nga angot.”

Ti balsamo a nausar iti panagserbi iti tabernakulo idiay let-ang nabatad a naggapu iti ruar ti Palestina, nalabit idiay Egipto. Bayat ti panagturay ni Ari Solomon, gapu iti kinapateg iti lana ti balsamo naipada dayta iti balitok ken napateg a batbato a karaman kadagiti gameng nga insagut ti reyna ti Sheba; nairaman met dayta iti impuesto nga imbayad ti ar-ari ti adu a daga iti masirib nga ari idiay Jerusalem. (1Ar 10:2, 10, 25; 2Cr 9:1, 9, 24) Karaman dayta iti napateg a bambanag a naidulin iti balay ti gameng ti ari, a simamaag nga impakita ni Ezekias kadagiti pannakabagi manipud Babilonia. (2Ar 20:13; 2Cr 32:27; Isa 39:2) Naaramat dayta a pangembalsamar (nupay saan nga iti wagas dagiti Egipcio) iti bagi ni Ari Asa. (2Cr 16:14) Ti sao nga “embalsamar” ket agparang a nagtaud iti Hebreo a ba·samʹ. Nabanglo a lana ti balsamo ti pinangmasaheda ken Ester bayat ti maudi nga innem a bulan a periodo sakbay a nagparang iti saklang ni Ari Asuero.​—Est 2:12.

Ti “balsamo [Heb., tsoriʹ] idiay Galaad” agparang a naisalsalumina ti kalidadna ken addaan kadagiti naisangsangayan a sangkap a makaagas. (Jer 8:22; 46:11) Daytoy a balsamo ket damo a nadakamat kas karaman kadagiti bambanag nga awit ti sangkakuyogan a managbiahe nga Ismaelita manipud Galaad, iti daya ti Jordan, ken isuda a nakailakuan ni Jose kalpasanna. (Ge 37:25-28) Idi agangay, inraman dayta ni Jacob kadagiti “kasayaatan a bunga ti daga” idi nangipatulod iti sagut idiay Egipto nga intugot dagiti nagsubli nga annakna. (Ge 43:11) Sigun iti Ezequiel 27:17, dagiti nabaknang nga agtagtagilako ti Tiro ang-angkatenda dayta manipud pagarian ti Juda.

Kadawyan a matukoy iti kadaanan a literatura dagiti makaagas a kualidad ti balsamo, nangnangruna kas pagagas kadagiti sugat. Dinakamat ni Jeremias ti amin a panangtukoy ti Kasuratan iti makaagas a kalidadna. Nupay kasta, inusarna dagitoy iti piguratibo a kaipapanan, umuna idi nagun-unnoy gapu iti panagkapuy iti naespirituan idiay Juda (Jer 8:14, 15, 21, 22; idiligyo ti San 5:14, 15), kalpasanna idi tinubngarna ti Egipto kadagiti ubbaw a panagregget dayta a mangliklik iti panangparmek ti Babilonia (Jer 46:11-13), ken kamaudiananna idi insawangna ti didigra a panangukom ti Dios maibusor iti Babilonia.​—Jer 51:8-10.

Saan a masigurado no ania nga espesipiko a mulmula wenno kaykayo ti inrepresentar ti Hebreo a sasao a boʹsem ken tsoriʹ. Ti nagan a “balsamo ti Galaad” nayaplikar iti maysa a kasla babassit a kayo a patinayon a berde ti bulongna a naawagan Commiphora opobalsamum (wenno, Commiphora gileadensis). Maala ti bumerde a duyaw a nalanit a tutotna babaen ti panangiwa iti puon ken sangsangana, ket inton agangay maurnong dagiti babassit a nagtutukel a tutot. Nupay daytoy a piho a kayo kangrunaanna a masarakan iti makin-abagatan nga Arabia, ipatuldo ti Judio a historiador a ni Josephus a maimulmula idi dayta iti aglikmut ti Jerico idi tiempo ni Solomon, ket ilanad ti Griego a geograpo a ni Strabo a kadagidi tiempo dagiti Romano naimula met dayta iti abay ti Baybay ti Galilea.

Naikuna a ti tsoriʹ ket mabalin a tumukoy iti kayo a mastic (Pistacia lentiscus), a mangpatpataud iti nakusnaw a duyaw a nabanglo a tutot a maawagan mastic, kasta met iti lana a maaramat a pagagas a maala manipud ukis, bulbulong, ken bungbungana. Adu ti kastoy a kayo idiay Palestina, ket ti naganna iti Arabiko umasping unay iti Hebreo a tsoriʹ.