CANA
[nalabit manipud Heb. a qa·nehʹ, “runo,” ngarud, Disso dagiti Runo].
Ti ili ni Natanael. (Jn 21:2) Nabatad a maikatlo pay laeng nga aldaw kalpasan ti pannakayam-ammo ni Natanael ken Jesus ken ti panagbalinna nga adalan idi adda ni Jesus idiay Cana ken dimmar-ay iti maysa a padaya ti kasar, nga iti dayta adda met ti inana ken ti kakabsatna. Ditoy nga inaramid ni Jesus ti damo a namilagruan a pagilasinanna, idi a ti danum pinagbalinna a nasayaat nga arak. Manipud ditoy, isu ken ti pamiliana ken ti ad-adalanna “simmalogda idiay Capernaum.” (Jn 1:43-49; 2:1-12) Idi agangay, idi adda manen ni Jesus idiay Cana, immasideg kenkuana ti maysa a katulongan ti ari, a nagpakpakaasi kenkuana a “sumalog” idiay Capernaum tapno paimbagenna ti matmatayen nga anakna. Uray saan a nagdaliasat, inaramid ni Jesus ti panangagas.—Jn 4:46-54.
Daytoy nga ili ket naawagan iti “Cana ti Galilea” iti tunggal panagparangna, nabatad a tapno iduma dayta iti Kana iti Aser. (Jos 19:28) Ti Kafr Kanna a maysa nga ili nga 6.5 km (4 mi) iti amianan a daya ti Nazaret ket nabayagen a maikunkuna nga ayan ti Cana. Ti nawadwad nga abasto a danum sadiay ket aggapu kadagiti ubbog. Nupay kasta, kunaen dagiti leksikograpo nga imposible unay a ti porma a Kanna ket maysa a panagbalbaliw ti Cana, nangnangruna gapu iti pannakaulit ti “n.” Ti panamati a ti Kafr Kanna isu met laeng ti Cana ket kangrunaanna a maigapu ta nalaka a makadanon sadiay dagiti peregrino nga aggapu iti Nazaret, a nakaigapuan a pinaboran dayta ti tradision ti simbaan.
Iti panangtingiting kadagiti opinion ken ebidensia, ipakitana nga isu dayta ti Khirbet Qana, agarup 13 km (8 mi) iti amianan ti Nazaret. Ditoy ti ayan dagiti rebba ti maysa a kadaanan a purok iti turod nga adda iti igid ti Tanap ti Asochis, nga iti agdama ket maaw-awagan iti el-Battuf (Biqʽat Bet Netofa). Naruay dagiti runo iti kabangibang a naaluguog a tanap, a mamagbalin a mayanatup unay ti nagan a Cana. Iti Arabiko, pagaammo pay laeng dayta kas Qana el-Jelil, a katupag ti Cana ti Galilea. Ni Josephus a Judio a historiador idi umuna a siglo K.P. dinakamatna a nagnaed iti “maysa a purok ti Galilea a naawagan Cana” ket idi agangay tinukoyna ti “dakkel a tanap, maaw-awagan tanap ti Asochis, a sadiay ti pagnanaedak.” (The Life, 86 [16]; 207 [41]) Daytoy a pammaneknek patalgedanna met a ti Cana ti Galilea nagsaad iti disso ti Khirbet Qana, imbes nga iti Kafr Kanna. Nupay awan ubbog a masarakan idiay Khirbet Qana, ipakita dagiti rebbana nga adda nabatbati a paset dagiti kadaanan a pagurnongan ti danum; naipadamag a nasarakan met sadiay ti paspaset dagiti nabuong a dinamili a basehas, ken dagiti sinsilio a maipagarup a manipud umuna a siglo K.P.—LADAWAN, Tomo 2, p. 738.
Idi nagkauna a tiempo, maysa a dalan ti lumasat iti Khirbet Qana a sumalog kadagiti igid ti Baybay ti Galilea ken tumaraigid iti dapnis nga agturong iti Capernaum, nga agarup 206 m (676 pie) a nababbaba ngem iti patar ti baybay; gapuna naaramat ti sasao a “sumalog” iti Capernaum. (Jn 4:47) Ti Cana ket agarup 40 km (25 mi) manipud iti Capernaum, no lumasat iti kalsada.