KISSIW
Nakaro a sakit ti sentro a sistema ti nerbio a maiparangarang kadagiti panagkuyegyeg wenno iti ikakapuy wenno pannakapukaw ti puot, ken nalabit isuda a dua. Daytoy a sakit nainaig iti di normal a panagtignay ti utek. Adda dua a kangrunaan a kita ti kissiw. Ti panagkissiw a nakaro ti panagkuyegyegna a nabuyogan iti pannakapukaw ti puot ket maaw-awagan grand mal, idinto ta ti saan unay a nakaro a kita, nga apagbiit laeng ti iyaatakena, ket maawagan petit mal. Ti agkissiw wenno epileptiko a tao ket adda sakitna a kissiw.
Idi aldaw kalpasan ti panagbalbaliw ti langana, pinaimbag ni Jesu-Kristo ti maysa nga agkissiw a saan a nabaelan nga agasan dagiti adalanna. (Mt 17:14-20) Nanipud kinaubingna, daytoy nga ubing a lalaki ket nagungganen ti “umel ken tuleng nga espiritu,” a malaksid iti dadduma pay nga ar-aramiden kenkuana dayta nga espiritu ket masansan a pagkuyegyegenna; napakuyogan dagita iti panaglabutab iti ngiwat. Ni Jesus binabalawna ti sairo, rimmuar dayta, ket iti kasta immimbag ti ubing a lalaki.—Mr 9:14-29; Lu 9:37-43.
Nupay iti daytoy a pasamak, adda nakainaigan ti sairo kadagiti sintomas ti panagkissiw, kadawyanna a ti panagkissiw ket adda nainkasigudan a pakaigapuanna, ken saan nga ipamatmat ti Kasuratan a ti kadawyan a makagapu isu ti kasasaad nga iti dayta ti maysa ket nagunggan ti sairo. Imbes ketdi, kunaen ni Mateo (4:24) a dagiti tattao inyegda ken Jesus dagiti masaksakit agraman dagiti “nagunggan ti sairo ken dagiti agkissiw” a tattao, nga impakitana a nagduma dagitoy dua a kita ti tattao nga inagasan ni Kristo.
Ti Iloko a termino a “kissiw” nagtaud iti Griego a sao nga e·pi·le·psiʹa, literal a kaipapananna ti “panagkissiw.” Nupay kasta, ti e·pi·le·psiʹa ket saan a naaramat iti Biblia. Imbes ketdi, maipaay iti daytoy a sakit inaramat ni Mateo (4:24; 17:15) dagiti porma ti Griego a sao a se·le·ni·aʹzo·mai, kaipapananna, iti literal, “agbalin a bulambulanen.” Nupay “lunatiko” ti inusar ti King James Version, dadduma kadagiti moderno a patarus inaramatda dagiti “agkissiw” ken “adda kissiwna” iti Mateo 4:24; 17:15.—AS; NW; RS.
Makapainteres, kunaen ti The International Standard Bible Encyclopaedia: “Ti orihinal a kaipapanan ti termino a seleniazomai, ‘bulambulanen,’ ket nainaig iti nalatak a patpatien, nasaknap ken karkarna ti kapautna, nga adda dagiti panagbalbaliw ti langa ti bulan a makadangran iti tattao, nangnangruna iti kaso dagiti sakit nga adda panawen a sumro wenno agsublisubli. Awan ti impormasion a mangpaneknek no kadagidi tiempo ti Baro a Tulag ket agtultuloy ken patpatienda pay laeng ti kasta a kaipapanan dayta a sao wenno naaramat laengen iti wagas a nagpukawen daydi mangiladawan a kaipapananna, ket dayta a sao ipasimudaagna laengen ti gagangay a kaipapananna nga awanen daydiay kapanunotan a naibugas iti nagtaudan ti sao. Ar-aramatentay pay laeng ti sao a ‘lunatiko’ a tumukoy iti tao nga adda sakitna iti panunot, nupay nabayagen a saantay a patien ti impluensia ti bulan kadagita a kaso.”—Inurnos ni J. Orr, 1960, Tomo III, p. 1941.
Ti panangaramat ni Mateo kadagiti porma ti se·le·ni·aʹzo·mai saanna a kayat a sawen a mamati iti aniaman nga inaanito a panangmatmat a pananginaig iti kasta a sakit kadagiti panagbalbaliw ti langa ti bulan. Nabatad, ar-aramatenna laeng ti Griego a termino a kadawyan a maus-usar idi a mangipatuldo iti maysa nga agkissiw. Kasta met, dagiti sintomas a nakita iti ubing a lalaki a dineskribir da Mateo, Marcos, ken Lucas ket sigurado a nainaig iti kissiw.