SUKOG-KALDING A SAIRO

Ti Hebreo a sa·ʽirʹ (iti literal, burboran) tumukoy iti maysa a kalding wenno urbon dagiti kalding. (Le 16:18; Nu 7:16) Nupay kasta, iti uppat a teksto (Le 17:7; 2Cr 11:15; Isa 13:21; 34:14) gagangay nga imbilang dagiti managipatarus nga adda sabali pay a kaipapanan daytoy a sao malaksid iti kadawyan a kaipapananna a “kalding” wenno “urbon a kalding.”

Agpadpada nga iti Levitico 17:7 ken 2 Cronicas 11:15 nalawag a naaramat daytoy a termino (seʽi·rimʹ, pangadu a porma) a pangtukoy iti bambanag a pagdaydayawan ken pagisaksakripisiuan, ken nainaig daytoy iti ulbod a relihion. Gapuna dagiti managipatarus iti Griego a Septuagint ken iti Latin a Vulgate impatarusda ti Hebreo a sao kas “ti nakuneng a bambanag” (LXX) ken “dagiti sairo” (Vg). Kasta met laeng ti inaramid ti kaaduan a managipatarus ken leksikograpo iti agdama mainaig kadagitoy dua a teksto, a nagaramatda iti “sairo” (Ro), “satyrs” (RS, AT, JB, JP), wenno “sukog-kalding a sairo” (NW; kitaenyo met ti Lexicon in Veteris Testamenti Libros da Koehler ken Baumgartner, Leiden, 1958, p. 926, ken ti A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament da Brown, Driver, ken Briggs, 1980, p. 972), malaksid ti patarus ni Robert Young, a literal nga ipatarusna ti termino kas “(dagiti) kalding,” ken ti American Standard Version, nga agaramat iti “kalakian a kalding.”

Ipakita ti sasao ni Josue iti Josue 24:14 a naapektaran dagiti Israelita iti ulbod a panagdaydayaw ti Egipto bayat ti temporario a panagnaedda sadiay, sa ipatuldo ni Ezequiel a nabayag pay a nagtultuloy a nagraira kadakuada ti kasta a pinapagano nga ar-aramid. (Eze 23:8, 21) Gapu itoy, pagarupen ti sumagmamano nga eskolar a ti nadibinuan a bilin a nayetnag idiay let-ang tapno malapdan dagiti Israelita nga ‘agisakripisio kadagiti sukog-kalding a sairo’ (Le 17:1-7) ken ti panangdutok ni Jeroboam iti papadi “maipaay kadagiti nangato a disso ken maipaay kadagiti sukog-kalding a sairo ken maipaay kadagiti kigaw a baka nga inaramidna” (2Cr 11:15) ket pasimudaag nga adda idi ar-aramiden dagiti Israelita a maysa a kita ti panagdaydayaw iti kalding a kas iti nalatak a maar-aramid idiay Egipto, nangnangruna idiay Makimbaba nga Egipto. Kunaen ni Herodotus (II, 46) a dayta a panagdaydayaw dagiti Egipcio ti nangalaan dagiti Griego iti patpatienda maipapan ken Pan ken kadagiti satyr, naderrep a didios iti kakaykaywan, nga idi agangay nailadawan nga addaan iti sarsara, ipus ti kalding, ken gurgurong ti kalding. Kunaen ti dadduma a ti kasta a langa dagitoy a pagano a didios nga animal ti kagudua ti bagida ket isu ti nagtaudan ti naipakadawyanen a panangiladawan ken Satanas kas addaan ipus, sarsara, ken naglengngan a saksaka, ti kaugalian a patien dagiti agkunkuna a Kristiano bayat ti Nalidem a Panawen.

Nupay kasta, saan a nadakamat no ania ti aktual a langa dagita a “burboran” (seʽi·rimʹ). Nupay pagarupen ti dadduma a literal a kalding dagitoy wenno idolo nga aglanglanga a kalding, saanna a kayat a sawen a kasta ti naipasimudaag a langada; saan met a mangipaay ti dadduma a kasuratan iti pammaneknek a kasta ti langada. Mabalin nga ipakita laeng ti naaramat a termino nga iti pampanunot dagidiay agdaydayaw kadakuada, pagarupenda nga arig-kalding ti sukog wenno burboran ti langa dagita nga ulbod a didios. Wenno, mabalin a naaramat dagiti “kalding” kadagitoy a panangtukoy kas pangumsi laeng iti isuamin nga idolo a mapagdaydayawan, no kasano a ti sao a tumukoy kadagiti idolo iti adu a teksto ket nagtaud iti maysa a termino a sigud a kaipapananna ti “nagtutukel nga ibleng,” nupay saan a nadakamat a literal a naaramid iti ibleng dagita nga idolo.​—Le 26:30; De 29:17.

Ti kaipapanan ti sa·ʽirʹ ken seʽi·rimʹ iti sabali pay a dua a teksto (Isa 13:21; 34:14) ket saan nga anamongan ti kaaduan kas nainaig iti ulbod a panagdaydayaw. Kadagitoy a teksto nailadawan dagiti langalang a rebba ti Babilonia ken ti Edom kas pagnanaedan dagiti atap a parsua, a pakairamanan ti seʽi·rimʹ. Daytoy a termino ket ipatarus ti sumagmamano a bersion iti kadawyan a kaipapananna a “(kal)kalding” (Yg) wenno “atap a (kal)kalding” (AS), idinto ta ti Rotherham, nupay inaramatna ti “sairo” iti Levitico ken Maikadua a Cronicas, inusarna ti “burboran a (par)parsua” iti Isaias. Dagidiay umanamong iti kakasta a patarus kadagitoy a teksto irasonda a nairaman ngamin daytoy a sao iti sabsabali pay a parsua a pagaammo kas literal nga an-animal wenno agtatayab. Iti panangsupiatna iti pannakaipatarus ti sa·ʽirʹ kas “satyr” iti Isaias 34:14, irason ni G. R. Driver (Palestine Exploration Quarterly, London, 1959, p. 57) a ti satyr saan a pulos naaramat iti mitolohia kas mangiladladawan ti pannakalangalang, no di ket iladladawanna ti kinaderrep ken naariwawa a panagragragsak. Tapno pasingkedanna a ti sa·ʽirʹ ket literal a kalding, ipakitana nga umadu ti bilang dagiti kalding kadagiti langalang a disso ken naipadamag nga adu dagiti atap a kalding iti makin-abagatan nga ungto ti Natay a Baybay, ket ngarud ti nalangalang nga Edom ti matuktukoy, nga isu ti nakaiturongan ti padto ni Isaias (34:14).

Dagidiay umanamong a maipatarus ti Isaias sigun iti dakamaten dagiti teksto iti Levitico ken Maikadua a Cronicas ipakitada a “sairo” ti inaramat ti Septuagint a patarus maipaay iti seʽi·rimʹ iti Isaias, sa inusar ni Juan ti sasao nga inaramat ti Septuagint (Isa 13:21) iti panangdeskribirna iti nalangalang a Babilonia a Dakkel kas taeng dagiti narugit a tumatayab ken dagiti “sairo.” (Apo 18:2) Siempre, saan a masigurado no aktual a nagadaw ni apostol Juan iti Septuagint. Nupay kasta, makapainteres ta sigun iti Theological Dictionary of the New Testament, “saan nga inkabilangan ti LXX . . . a mangumsi a termino [ti dai·moʹni·on, naipatarus a “sairo”] maipaay kadagiti pagano a dios.”​—Inurnos ni Gerhard Kittel, 1971, Tomo II, p. 12.

Ngarud, saan a mabalin nga ikeddeng no ania a talaga ti matuktukoy. Mabalin nga idi inlanad ni Isaias dagiti literal nga animal ken tumatayab impasngatna a dinakamat dagiti sairo, a saanna a kayat a sawen nga aktual a naglasagda kas kalding no di ket tapno ipamatmatna nga iti pampanunot dagiti pagano nga adda iti aglikmut dagita a disso aggigian dagita a sairo kadagiti langalang a lugar. Ipakita ti pakasaritaan a dagiti umili iti Siria ken Arabia nabayagen nga inanaigda dagiti ulimaw a parsua iti kakasta a kita ti rebrebba, ket ti jinn dagiti Arabo nailadawan nga aglanglanga kas burboran nga ulimaw. Iti sabali a bangir, mabalin a ti seʽi·rimʹ nga aggigian kadagiti langalang a rebba ti Edom ken Babilonia ket agpaypayso nga an-animal, burboran ti dutdotda ken nalabit addaanda iti langa nga ipapan dagiti tattao kas sairo.