KANGRUNAAN A KALSADA, DALAN
Dagiti termino a mesil·lahʹ (kangrunaan a kalsada) ken deʹrekh (dalan) iti Hebreo ken ti termino a ho·dosʹ (dalan; dana) iti Griego ket maar-aramat amin a pangtukoy iti publiko a dalan, desdes, wenno ruta, kadawyanna nga iti nagbabaetan dagiti ili wenno dagiti siudad.—Kitaenyo ti DALAN, TI.
Manipud kadagidi kadaanan a tiempo, dagiti siudad ken pagpagarian iti lugar ti Palestina ket pinagkakamang dagiti dalan ken kangrunaan a kalkalsada, agraman ti sumagmamano a napapateg a ruta ti komersio. (Nu 20:17-19; 21:21, 22; 22:5, 21-23; Jos 2:22; Uk 21:19; 1Sm 6:9, 12; 13:17, 18; kitaenyo ti DALAN TI ARI.) Ti maibilbilang a kangrunaan idi a ruta nangrugi iti Egipto nga agturong iti Gaza ken Ascalon a siudad dagiti Filisteo ket in-inut a nagsikko nga agpaamianan a daya iti turong ti Megiddo. Nagtultuloy dayta iti Hasor, iti amianan ti Baybay ti Galilea, ket kalpasanna nagturong iti Damasco. Daytoy a ruta a dumalan iti Filistia isu ti kaababaan manipud Egipto nga agturong iti Naikari a Daga. Ngem siaanus nga inturong ni Jehova dagiti Israelita a magna iti sabali a dalan tapno iti kasta saanda a maupay gapu iti posible nga iraraut dagiti Filisteo.—Ex 13:17.
Iti Naikari a Daga, nagbalin a napatpateg pay kadagiti Israelita ti panangtaginayon iti nasayaat a sistema ti dalan, yantangay adda maymaysa laeng a sentro ti panagdaydayaw maipaay iti intero a nasion. Gapuna, adu kadagiti Israelita ti kasapulan nga agdaliasat kadagiti pangadaywen a distansia iti tunggal tawen tapno tungpalenda ti kalikaguman ti Linteg nga amin dagiti lallaki aguummongda maipaay iti tallo a naipanapanawen a piesta. (De 16:16) Kanayonanna pay, dagiti apagkapullo, dagiti kontribusion, ken ti aniaman a datdaton, uray no boluntario wenno inkapilitan dagitoy, kasapulan a maidatag iti disso a pilien ni Jehova. (De 12:4-7) Kalpasan ti panangbangon ni Solomon iti templo, dayta a disso isu ti Jerusalem. Gapuna, bayat ti panagdaliasat dagiti Israelita kadagiti dalan a mapan ken agsubli manipud Jerusalem, adda dagiti nasayaat a gundaway a dagiti amma maisuroda kadagiti annakda ti linteg ti Dios.—De 6:6, 7.
Dagiti dalan nga agturong iti innem a siudad a pagkamangan kasapulan met idi a maipaayan iti pannakaasikaso. Kasapulan a nasayaat ti pannakamarka dagitoy a dalan ken mapagtalinaed a nawaknitan kadagiti tubeng a mabalin a manglapped iti panagturong sadiay ti di inggagara a nakapapatay. (De 19:3) Sigun iti Judio a tradision, maysa a teddek a pagilasinan a mangipatuldo iti turong ti siudad a pagkamangan ti naikabil iti tunggal nagsapalan ti daldalan.—Talmud ti Babilonia, Makkot 10b.
Nupay awan ipaay ti Biblia a panangiladawan kadagiti kadaanan a dalan, aglaon dayta kadagiti paripirip maipapan iti pannakaaramid ken pannakataginayonda. No dadduma mabalin a napalantag dagiti turod ken dadduma pay tibbakol, ket dagiti dalan nawaknitan iti batbato ken nagaburan. (Isa 40:3, 4; 57:14; 62:10) Kunaen ti historiador a ni Josephus a dagiti dalan nga agturong idiay Jerusalem pinalanasan ni Ari Solomon iti nangisit a bato.—Jewish Antiquities, VIII, 187 (vii, 4).
Nupay kasta, awan ti piho nga ammo maipapan iti pakabuklan dagiti kadaanan a dalan agingga idi kaaldawan ti Imperio ti Roma. Naglatak dagiti Romano kas managaramid iti daldalan, a pinagkakamangda ti nakalawlawa nga imperioda tapno mapalaka ti panagtignay dagiti buyotda. Napalanasan ti daldalanda iti dalumpinas a batbato, ket dagiti lansad ti daldalan gagangay a buklen ti tallo a katuon: (lansad) mukumok, (tengnga) dalumpinas a taptapi a naisaad iti argamasa, ken (rabaw) konkreto ken narumek a bato. Dagiti dalan agbangkirigda manipud iti tengnga nga agturong iti igid ken addaanda kadagiti muhon ti distansia, batbato a naintar iti igid ti dalan, ken pagayusan a kankanal. Kasta met, adda dagiti bubon a masarakan kadagiti disso a mainugot ti kaaddayoda. Dagiti dalan ti Roma, a gistay nakalinlinteg, limmasatda kadagiti turod imbes nga iti aglikmut dagita. Ti nalatak a kangrunaan a kalsada ti Roma, ti Kalsada ni Appio, ket agarup 5.5 m (18 pie) ti rukod ti kaakabana ken napalanasan iti dadakkel a lava a bloke. Bayat ti panagturongna idiay Roma kas maysa a balud, ni apostol Pablo nagdaliasat iti daytoy a dalan, a ti dadduma a paset dayta ket maar-aramat pay laeng ita.—Ara 28:15, 16; kitaenyo ti APPIO, PLASA NI.
Ti sasao ti Isaias 19:23 maipapan iti pannakapaadda ti “maysa a kangrunaan a kalsada manipud iti Egipto nga agturong iti Asiria” impasimudaagna nga iti masanguanan addanto nainggayyeman a relasion iti nagbaetan dagitoy dua a daga. Iti panangibanagna iti pannakaluk-at ti ilina, arigna nga inyaramidan ida ni Jehova kadagiti kangrunaan a kalsada a rummuar manipud dagdaga a nakakautibuanda.—Isa 11:16; 35:8-10; 49:11-13; Jer 31:21.