JEBUS

[mabalin a nagtaud iti sao a kaipapananna ti “ipayatpayat; ibaddebaddek”], Jebuseo.

Ti Jebus ket maysa a kadaanan a siudad dagiti Jebuseo iti disso a pagaammo ita kas Jerusalem.

Idi tiempo ni Abraham sakbay ti tawen 1900 K.K.P., daytoy a lugar ket naawagan iti Salem (kayatna a sawen “Talna”), a paset ti nagan a Jerusalem ken mabalin a napaababa a porma dayta. (Heb 7:2) Adda nadakamat nga Urusalim (Jerusalem) iti Amarna a Taptapi a nasarakan idiay Egipto. Daytoy a lugar ket masansan a naawagan iti Jerusalem kadagiti libro ti Josue, Uk-ukom, ken Umuna a Samuel, a nakadakamatan dagiti pasamak sakbay ti panangparmek ni David iti siudad. (Jos 10:1, 3, 5, 23; 12:10; 15:8, 63; 18:28; Uk 1:7, 8, 21; 19:10; 1Sm 17:54) Dua laeng a teksto ti nangtukoy iti dayta kas Jebus. (Uk 19:10, 11; 1Cr 11:4, 5) Iti Josue 18:28, Yevu·siʹ ti agparang iti Hebreo, a ti pagnguduan nga i ket mangipasimudaag iti tattao nga agnanaed iti dayta a siudad.

Ngarud agparang a nabatad iti kaaduan nga eskolar a ti orihinal a nagan ti siudad ket Jerusalem (wenno, mabalin a, Salem), ket idi laeng nagyan sadiay dagiti Jebuseo a sagpaminsan a naawagan dayta iti Jebus. Anamongan met ti kaaduan a ti “Jebus” ket saan a napaababa a porma ti Jerusalem no di ket napaababa a porma ti Jebuseo, ti nagan dagidiay aggigian iti dayta a lugar iti maysa a tiempo. Kalpasan a nakautibo ni David daytoy a salindeg ti Sion ken idi naipasdeknan ti naarian a pagtaenganna sadiay, no dadduma natukoy dayta kas “Siudad ni David.”​—2Sm 5:7.

Dagiti Jebuseo, a nagyan iti daytoy a siudad ken iti aglikmutna, ket kapkaputotan da Ham ken Canaan. (Ge 10:15, 16, 20; 1Cr 1:13, 14) No madakamat agraman ti kakabagianda (dagiti Heteo, Girgaseo, Amoreo, Canaanita, Perizeo, Heveo), kaaduanna a maudi a nailanad dagiti Jebuseo nalabit gapu ta isuda ti kabassitan iti bilang. (De 7:1; Uk 3:5) Naibilangda kas tattao nga agnanaed iti bambantay (Nu 13:29), ket piguratibo a naikuna a ti dagada ket “maysa a daga a pagay-ayusan ti gatas ken diro.”​—Ex 3:8, 17.

Inkari ni Jehova nga itedna ken Abraham ken iti bin-ina ti daga dagiti Jebuseo. (Ge 15:18-21; Ne 9:8) Kas panangtungpal ni Jehova iti daytoy a karina, inruarna ti pinilina nga ili manipud Egipto, ket bayat ti ibaballasiwda iti Jordan, imbaon ti Dios ti anghelna iti sanguananda ket imbilinna a patibkerenda ti riknada ket duprakenda amin sumaranget kadakuada. (Ex 13:3-5; 23:23; 33:1, 2) Rumbeng a saanda a mangaramid iti aniaman a tulag ken mangbukel iti pannakiasawa nga aliansa kadagiti Jebuseo ken iti dadduma pay a Canaanita no di ket naan-anay a dadaelenda dagita, nga awan ibatida a sibibiag nga agang-anges a banag, “tapno saandakayo a masuruan nga agaramid ti maitunos iti amin a nakarimrimon a bambanagda.”​—Ex 34:11-16; De 20:16-18.

Kalpasan ti pannakadamagna kadagiti panagballigi dagiti Israelita iti panangsakupda iti daga​—ti pannakakautibo ti Jerico ken Ai kasta met ti isusuko dagiti Gabaonita​—ni Adoni-zedec nga ari dagiti Jebuseo indauluanna ti panagkakappon ti lima nga ar-ari a determinado a mangpasardeng iti iraraut. (Jos 9:1, 2; 10:1-5) Iti gubat a napasamak, nga iti dayta pinagintek ni Jehova ti init ken bulan, naabak ti buybuyot dagiti nagkakappon nga ar-ari, natiliw ken napapatay dagita, ket dagiti bangkayda naibitin kadagiti kayo tapno makita ti isuamin. (Jos 10:6-27; 12:7, 8, 10) Kalpasan daytoy a panagballigi, mabalin a pinuoran dagiti Israelita ti Jebus agingga a naibus iti apuy.​—Uk 1:8.

Idi agpatinggan ti panagparmek ni Josue iti abagatan ken kadagiti makintengnga a paset ti Naikari a Daga, inturongna ti asikasona iti makin-amianan a benneg iti laud ti Jordan. Naminsan manen a naguummong dagiti Jebuseo tapno sumarangetda, nga iti daytoy a gundaway iti sidong ti panangidaulo ni Jabin, ti ari ti Hasor, ket inabak manen ida ti Israel babaen iti tulong ni Jehova. (Jos 11:1-8) Nupay kasta, kalpasan ti pannakapuor ti Jebus ken ti maysa a tiempo sakbay ti pannakabingay ti daga, iggem dagiti Jebuseo ti nangangato a disso ti Jerusalem, nga inikutanda dagita iti 400 a tawen.​—Jos 15:63.

Idi nabingbingay ti daga, ti siudad ti Jebus ket naituding iti Benjamin. Nagsaad dayta iti mismo a beddeng dagiti teritoria dagiti tribu da Juda ken Benjamin. (Jos 15:1-8; 18:11, 15, 16, 25-28) Nupay kasta, saan a pinagtalaw dagiti Israelita dagiti agin-indeg a Jebuseo, imbes ketdi pinalubosanda ti annakda a lallaki ken babbai a makiinnasawa kadagitoy a tattao, ket nagdaydayawda pay ketdi kadagiti ulbod a didios dagiti Jebuseo. (Uk 1:21; 3:5, 6) Bayat daytoy a periodo, nagtalinaed dayta kas “siudad dagiti ganggannaet,” nga iti naminsan nagkedked nga umyan sadiay ti maysa a Levita.​—Uk 19:10-12.

Kamaudiananna, idi 1070 K.K.P., naparmek ni David ti Sion, ti salindeg dagiti Jebuseo. (2Sm 5:6-9; 1Cr 11:4-8) Idi agangay, ginatang ni David ti pagirikan iti amianan manipud iti maysa a Jebuseo nga agnagan Arauna (Ornan), ket sadiay a nangibangon iti altar ken nangidaton kadagiti naisangsangayan a sakripisio. (2Sm 24:16-25; 1Cr 21:15, 18-28) Tawtawen kalpasanna, daytoy a disso ti nangibangonan ni Solomon iti nangina a templo. (2Cr 3:1) Kalpasan dayta, pinagbalin ni Solomon ti kapkaputotan dagiti Jebuseo kas trabahor iti dakkel a programa ti panagbangon, ket pinagtrabahona ida kas ad-adipen.​—1Ar 9:20, 21; 2Cr 8:7, 8.

Iti naudi a pannakatukoy dagiti Jebuseo, maammuantayo a kas etniko a grupo addada pay laeng sadiay a mangmulit iti panagdaydayaw dagiti Israelita kalpasan ti panagsublida manipud pannakaidestiero idiay Babilonia.​—Esd 9:1, 2.