LEVITICO
Ti maikatlo a libro ti Pentateuko, aglaon iti linlinteg manipud iti Dios maipapan kadagiti sakripisio, kinasin-aw, ken iti dadduma pay a banag a nainaig iti panagdaydayaw ken Jehova. Ti Levitico a kinapadi, a mangitungtungpal kadagiti pammilin dayta, nangipaay iti sagrado a panagserbi iti “mangisimbolo a ladawan ken anniniwan ti nailangitan a bambanag.”—Heb 8:3-5; 10:1.
Periodo a Nasaklaw. Saan a nasursurok ngem makabulan ti saklawen dagiti pasamak a nailanad iti libro. Ti kaaduan a linaon ti Levitico ket naipamaysa iti panangilanad kadagiti paglintegan ni Jehova imbes a panangisalaysay iti nadumaduma a pasamak iti las-ud ti atiddog a periodo ti tiempo. Ti pannakaipatakder ti tabernakulo iti umuna nga aldaw ti umuna a bulan iti maikadua a tawen ti ipapanaw ti Israel manipud Egipto ket nadakamat iti maudi a kapitulo ti Exodo, ti libro a sinaruno ti Levitico. (Ex 40:17) Kalpasanna, ti libro ti Numeros (sumaruno a dagus iti salaysay ti Levitico), kadagiti umuna a bersikulona (1:1-3), ket mangrugi babaen ti bilin ti Dios a mangaramid iti panagsensus, a naibaga ken Moises “iti umuna nga aldaw ti maikadua a bulan iti maikadua a tawen ti iruruarda manipud daga ti Egipto.”
Kaano ken Sadino a Naisurat. Ti nainkalintegan a tiempo maipaay iti pannakaisurat ti libro ket 1512 K.K.P., idiay Sinai iti let-ang. Ti mangpaneknek a ti Levitico ket pudno a naisurat idiay let-ang isu dagiti panangtukoyna a mangyanninaw iti panagbiag iti pakarso.—Le 4:21; 10:4, 5; 14:8; 17:1-5.
Mannurat. Amin dagiti nadakamaten a pammaneknek tumulong met iti panangilasin a ni Moises ti mannurat. Inawatna ti impormasion manipud ken Jehova (Le 26:46), ket kastoy ti pangserra a sasao ti libro: “Dagitoy ti bilbilin nga inted ni Jehova ken Moises kas bilbilin iti annak ti Israel idiay Bantay Sinai.” (27:34) Malaksid iti dayta, ti Levitico ket paset ti Pentateuko, a ti mannurat iti dayta bigbigen ti kaaduan nga isu ni Moises. Ti panglukat a “Ket . . . ” ti Levitico saanna laeng nga ipatuldo ti pannakainaigna iti Exodo, ken ngarud iti dadduma pay a paset ti Pentateuko, no di ket ti wagas a panangtukoy iti dayta ni Jesu-Kristo ken dagiti mannurat ti Kristiano a Kasuratan ipakitana nga ammoda a surat dayta ni Moises ken di mapagduaduaan a paset ti Pentateuko. Kas pagarigan, kitaenyo ti panangtukoy ni Kristo iti Levitico 14:1-32 (Mt 8:2-4), ti panangtukoy ni Lucas iti Levitico 12:2-4, 8 (Lu 2:22-24), ken iti nabaliwan a panangyebkas ni Pablo iti Levitico 18:5 (Ro 10:5).
Dagiti Lukot ti Levitico iti Natay a Baybay. Kadagiti manuskrito a nasarakan iti Natay a Baybay, siam ti aglaon kadagiti pirsay ti libro ti Levitico. Ti uppat kadagita, patien a napetsaan manipud 125 agingga iti 75 K.K.P., ket naisurat iti kadaanan a Hebreo a letletra a naar-aramat sakbay ti pannakaidestiero idiay Babilonia.
Pateg ti Libro. Ti Dios inkarina iti Israel a no agtulnogda iti timekna agbalinda kenkuana kas “maysa a pagarian ti papadi ken maysa a nasantuan a nasion.” (Ex 19:6) Ti libro ti Levitico aglaon iti rekord maipapan iti panangisaad ti Dios iti maysa a kinapadi maipaay iti nasionna ken iti panangtedna kadakuada kadagiti paglintegan a mamagbalin kadakuada a makabael a mangtaginayon iti kinasanto iti imatangna. Numan pay ti Israel ket mangisimbolo laeng a “nasantuan a nasion” ti Dios, a ti papadi dayta “mangipapaay iti sagrado a panagserbi iti mangisimbolo a ladawan ken anniniwan ti nailangitan a bambanag” (Heb 8:4, 5), ti linteg ti Dios, no napagtulnogan, namagtalinaed koma kadakuada a nadalus ken mayanatup nga agsaad kas kamkameng ti kukuana a naespirituan a “naarian a kinapadi, maysa a nasantuan a nasion.” (1Pe 2:9) Ngem ti kinasukir ti kaaduan linapdanna ti Israel nga isuda laeng ti agsaad kas kamkameng ti Pagarian ti Dios, kas imbaga ni Jesus kadagiti Judio. (Mt 21:43) Nupay kasta, dagiti linteg a nailanad iti libro ti Levitico di magatadan ti pategda kadagidiay mangipangag kadagita.
Babaen kadagiti linteg maipapan iti kinadalus ken iti taraon, kasta met kadagiti alagaden maipapan iti seksual a moralidad, naipaayanda kadagiti pangsaluad maibusor iti sakit ken kinalulok. (Le kap 11-15, 18) Nupay kasta, nangnangruna a nagunggonaanda iti naespirituan kadagitoy a linteg, agsipud ta dagita ti nangted kadakuada iti pannakabael a mangammo kadagiti nasantuan ken nalinteg a dalan ni Jehova ket dagita ti nakatulong kadakuada nga umataday iti daldalanna. (11:44) Kanayonanna pay, dagiti alagaden a nailanad iti daytoy a paset ti Biblia, kas paset ti Linteg, nagpaay kas manangisuro tapno dagidiay manamati iturongna ken Jesu-Kristo, ti naindaklan a Nangato a Padi ti Dios ken daydiay inladawan dagiti di mabilang a sakripisio a naidaton maitunos iti Linteg.—Ga 3:19, 24; Heb 7:26-28; 9:11-14; 10:1-10.
Ti libro ti Levitico agtultuloy a dakkel ti pategna kadagiti amin nga agtarigagay nga agserbi ken Jehova ita iti naanamongan a pamay-an. Ti panangadal iti kaitungpalan ti nadumaduma a paset dayta mainaig ken Jesu-Kristo, iti subbot a sakripisio, ken iti kongregasion Kristiano ket pudno a makapabileg iti pammati. Nupay pudno nga awanen dagiti Kristiano iti sidong ti Linteg ti tulag (Heb 7:11, 12, 19; 8:13; 10:1), dagiti alagaden a nailanad iti libro ti Levitico mangipaay kadakuada iti pannakatarus iti panangmatmat ti Dios maipapan iti bambanag. Gapuna, ti libro ket saan a panangisalaysay laeng kadagiti di makapainteres, awan pakayaplikaranna a detalye, no di ket nabiag a gubuayan ti impormasion. Babaen ti pananggun-od iti pannakaammo no ania ti panangmatmat ti Dios iti nadumaduma a banag, a ti sumagmamano kadagita ket saan nga espesipiko a nasaklaw iti Kristiano a Griego a Kasuratan, ti Kristiano matulongan a mangliklik no ania ti di makaay-ayo iti Dios ken mangaramid no ania ti makaay-ayo kenkuana.
[Kahon iti panid 140]
DAGITI TAMPOK TI LEVITICO
Linlinteg ti Dios, nangnangruna maipapan iti panagserbi ti papadi iti Israel, a mangipagpaganetget, agpaay a pakagunggonaan ti intero a nasion, iti kinaserioso ti basol ken iti kinapateg ti panagbalin a nasantuan agsipud ta ni Jehova ket nasantuan
Insurat ni Moises idi 1512 K.K.P., bayat ti panagpakarso ti Israel idiay Bantay Sinai
Maisaad ti Aaroniko a kinapadi ken mangrugi nga agandar
Aramiden ni Moises ti pito nga aldaw a pamay-an iti panangisaad (8:1-36)
Iti maikawalo nga aldaw, mangrugi nga agandar ti kinapadi; ipakita ni Jehova ti anamongna babaen ti panangiparangarangna iti dayagna ken panangibusna iti daton iti altar (9:1-24)
Ni Jehova kabilenna da Nadab ken Abihu gapu ta nangidatonda iti di mayalubog nga apuy; kalpasanna maiparit ti panagusar kadagiti inumen a de alkohol no ti maysa agserbi iti santuario (10:1-11)
Maibalabala dagiti makalikaguman kadagidiay agserbi kas papadi; maipasdek dagiti alagaden maipapan iti pannangan iti nasantuan (21:1–22:16)
Panagusar kadagiti sakripisio iti panangtaginayon iti naanamongan a pannakirelasion iti Dios
Maited dagiti linteg maipapan iti an-animal a maawat kas datdaton a mapuoran ken no kasano ti panangisagana kadagita maipaay iti panangidatag (1:1-17; 6:8-13; 7:8)
Maikeddeng dagiti kita ti datdaton a bukbukel kasta met no kasano a maidatag dagita ken Jehova (2:1-16; 6:14-18; 7:9, 10)
Maipasdek dagiti pamay-an iti panangtaming kadagiti pakikaykaysa a sakripisio; maiparit ti pannangan iti dara ken taba (3:1-17; 7:11-36)
Maituding dagiti animal maipaay iti daton gapu iti basol iti kaso ti maysa a padi, ti gimong ti Israel, ti maysa a panguluen, wenno ti maysa kadagiti umili; maibalabala ti pamay-an iti panangtaming iti daytoy a daton (4:1-35; 6:24-30)
Maited dagiti linteg mainaig kadagiti kasasaad nga agkasapulan kadagiti daton gapu iti babak (5:1–6:7; 7:1-7)
Mayawat dagiti pammilin maipapan iti daton a maidiaya iti aldaw a pannakapulot ti padi (6:19-23)
Masapul a nasalun-at amin a daton; nailanad dagiti pilaw a mamagbalin iti maysa nga animal a di mayanatup a maisakripisio (22:17-33)
Dagiti pamay-an iti Aldaw ti Panangabbong maibalabala mainaig iti panangisakripisio iti maysa a toro ken dua a kalding—maysa a kalding ti agpaay ken Jehova ket ti sabali agpaay ken Azazel (16:2-34)
Detalyado nga al-alagaden tapno masaluadan maibusor iti kinarugit ken tapno mataginayon ti kinasanto
Ti sumagmamano nga animal maawat kas nadalus a pagtaraon ket ti dadduma maiparit kas narugit; ti kinarugit ibunga ti pannakasagid kadagiti natay a bagi (11:1-47)
Ti maysa a babai rumbeng a magugoran manipud kinarugitna kalpasan ti panagpasngayna (12:1-8)
Maibinsabinsa dagiti pamay-an iti panangtaming kadagiti kaso ti kukutel (13:1–14:57)
Ti kinarugit ibunga dagiti panagpasayasay ti mabagbagi, ket makalikaguman ti pannakagugor (15:1-33)
Masapul a mataginayon ti kinasanto babaen ti panangraem iti kinasagrado ti dara ken babaen ti iyaadayo iti insesto, sodomia, bestialidad, panangpardaya, espiritismo, ken dadduma pay a nakarimrimon nga aramid (17:1–20:27)
Dagiti Sabbath ken naipanapanawen a pipiesta ken Jehova
Maipasdek ti al-aldaw ken tawtawen ti Sabbath kasta met dagiti alagaden ken prinsipio mainaig iti Jubileo (23:1-3; 25:1-55)
Maibinsabinsa ti pamay-an iti panangrambak iti tinawen a Piesta dagiti Di Pinaalsa a Tinapay (kalpasan ti Paskua) ken ti Piesta dagiti Lawas (idi agangay naawagan Pentecostes) (23:4-21)
Maibalabala ti pamay-an iti panangrambak iti Aldaw ti Panangabbong ken iti Piesta dagiti Abong-abong (23:26-44)
Dagiti bendision iti panagtulnog, dagiti lunod iti kinasukir
Dagiti bendision iti panagtulnog ramanenda ti nawadwad nga ani, talna, ken talged (26:3-13)
Dagiti lunod gapu iti kinasukir ramanenda ti sakit, pannakaabak kadagiti kabusor, bisin, pannakadadael dagiti siudad, pannakalangalang ti daga, ken pannakaidestiero (26:14-45)