SAPSAPO KEN BANGBANGLO

Dagiti Hebreo a termino a nainaig kadagiti sapsapo ket mabalin a saan laeng a tumukoy kadagiti mayapros a sangkap a marunaw no maisapsapo iti kudil no di ket tumukoy pay kadagiti napaglalaok a lana nga agtalinaed a likido iti normal a temperatura.​—Ex 30:25; Sal 133:2.

Kadagiti napalabas a tiempo a kas met laeng iti agdama, dagiti sapsapo ket kangrunaanna a maar-aramat kas kosmetiko ken pagagas, a nasaysayaatda gapu iti lana a nailaok kadagita. Yantangay kabaelan ti taba ken lana ti umagsep ken mamagtalinaed iti angot, nakapataud dagiti agar-aramid iti sapsapo kadagiti nabanglo a lana a nakanginngina gapu iti kinabangloda. (Sol 1:3) Gapu ta nasayaat ti lana kas pagdalus ken pangpalamuyot iti kudil, malaksid pay iti banglo dagiti nainayon a sangkap, nakatulong unay dagita a sapsapo tapno malapdan ti panagrasras ken panagbubudo ti kudil, ken tapno maikkat ti nabangsit nga angot ti bagi iti nadagaang a pagpagilian a masansan a nakidkiddit sadiay ti danum. Talaga a kinamanagpadagus no ti maysa a tao sapsapuanna iti lana dagiti sangailina, kas iti kinuna ni Jesus idi adda nangsapsapo kadagiti sakana iti bangbanglo a lana.​—Lu 7:37-46.

No maaramat met dagiti bangbanglo a sapsapo a naisangsangayan ti pannakaaramidna tapno maisagana iti pannakaitabon ti bangkay, nagpaay laeng dagita kas pangpatay iti mikrobio ken pangikkat iti nabangsit nga angot. (2Cr 16:14; Lu 23:56) Dayta a pannakausar ti lana ti adda iti panunot ni Jesus idi inlawlawagna nga iti piguratibo a pamay-an, ti pannakasapsapona iti balay ni Simon nga agkukutel (nakanginngina a bangbanglo a lana a ti ayamuomna ti nangpunno ti intero a balay) ket ‘panangisagana kenkuana a maitabon.’ (Mt 26:6-12; Jn 12:3) Ti napapateg a bangbanglo, kas iti nardo a naaramat iti daytoy a pasamak, ket gagangay a naikabil kadagiti napintas a prasko nga alabastro wenno kadagiti praskita.​—Mr 14:3; kitaenyo ti ALABASTRO.

Nasantuan a Pangpulot a Lana ken Insienso. Ti kaunaan a sapsapo a nadakamat iti Biblia ket isu ti nasantuan a pangpulot a lana a naaramat a pangsantipikar kadagiti naidedikar nga aruaten iti tabernakulo ken ti papadi nga agserbi sadiay. (Ex 30:25-30) No maipataw ti dusa nga ipapatay, naiparit ti panangusar iti daytoy naisangsangayan a sapsapo. Ipakita daytoy a linteg ti kinasagrado ti tabernakulo ken kadagiti agserserbi sadiay.​—Ex 30:31-33.

Nangted ni Jehova ken Moises iti pormula ti nasantuan a pangpulot a lana. Dagiti laeng “kasayaatan a bangbanglo” ti nausar: mirra, nasam-it a kanela, nasam-it a kalamo, kasia, ken ti puro unay a lana ti olibo, nga adda espesipiko a kaadu ti tunggal maysa. (Ex 30:22-24) Ni Jehova met laeng ti nangted iti pormula iti nasantuan nga insienso. Daytoy ket saan laeng a maysa a sangkap a tumemtem ken umasuk; naisangsangayan dayta a bangbanglo nga insienso. (Ex 30:7; 40:27; Le 16:12; 2Cr 2:4; 13:10, 11) Tapno maaramid dayta, adda espesipiko a kaadu dagiti tedted ti estakte, onicha, napabanglo a galbanum, ken puro nga olibano, a dineskribir pay ti Dios kas “napaglalaok nga especia, ti aramid ti managaramid iti sapsapo, naasinan, puro, nasantuan a banag.” Namekmek iti napino ti dadduma a paset ti insienso ken mabalin a nasagat tapno agbalin a nakapimpino a produkto a maikanatad iti naisangsangayan nga usarna. Ti pribado a panangusar iti dayta ket krimen a maikari iti dusa nga ipapatay.​—Ex 30:34-38.

Ti nabanglo a lana ti balsamo ket maar-aramat iti pangpulot a lana ken iti nasantuan nga insienso. (Ex 25:6; 35:8, 28) Agparang a nainkalintegan nga ipapan a napulbos nga umuna dagiti sangkap ti bangbanglo a naaramat iti pannakaaramid ti nasantuan a sapsapo sakbay a nailuto iti lana (idiligyo ti Job 41:31), sa napagarinsaed sakbay a naala ken nasagat ti lana.

Saan a pugpugto ti pannakaaramid ti pangpulot a lana ken ti napabanglo nga insienso, ta iti damo pay laeng kinunan ni Jehova: “Iti puso ti tunggal maysa a masirib ti pusona ikabilko ti kinasirib, tapno pudno a maaramidda . . . ti pangpulot a lana ken ti napabanglo nga insienso maipaay iti santuario.” (Ex 31:6-11; 35:10-15; 37:29; 39:33, 38) Idi agangay, nadutokan ti sumagmamano a papadi a paraaramid iti sapsapo a mamaglalaok kadagitoy a material ken kasta met tapno aywananda ti suplay ti kasta a bambanag. (1Cr 9:30; Nu 4:16) Nupay kasta, idi immikay ti Israel manipud nasin-aw a panagdaydayaw, saanen a naragsakan ni Jehova iti pannakaaramid wenno pannakausar dagitoy a naisangsangayan a sapsapo ken insienso.​—Isa 1:13.

Pateg ti Sapsapo ken Bangbanglo iti Ekonomia. Dagiti sapsapo, bangbanglo, ken insienso ket saan laeng a naaramat kas nasantuan a produkto a nausar iti santuario. Idi kaaldawan ni Solomon, addan ti “amin a kita ti bangbanglo” ken nabanglo a pulbos a pangpabanglo kadagiti balay, kawes, pagiddaan, ken bagi ti natatan-ok a tattao ken dadduma pay a makabael a gumatang kadagita. (Est 2:12; Sal 45:8; Pr 7:17; Sol 3:6, 7; 4:10) Saan laeng a dagiti Levita a papadi ti mabalin a mangaramid kadagitoy a produkto. No dadduma, adda met dagiti nalalaing a babbai nga agaramid iti sapsapo, ket idi kaaldawan ni Nehemias, adda maysa a grupo dagiti trabahador dagiti agar-aramid iti sapsapo.​—1Sm 8:13; Ne 3:8.

Iti nagkauna a lubong, gapu iti panaginteres ti publiko kadagiti produkto a bangbanglo, timmaud ti panagnegosio iti sapsapo ken bangbanglo agraman kadagiti ramen a kasapulan iti panagaramid kadagita a produkto. Malaksid iti mirra a kangrunaan a maar-aramat kadagiti sapsapo, ken olibano a maus-usar met iti insienso, ti dadduma pay a material a pakairamanan ti nardo, safron, unas, kanela, aloe, kasia, kasta met ti nadumaduma nga especia, tutot, ken nabanglo a mulmula, ket masansan a maibiahe manipud adayo a luglugar sakbay a makagtengda kadagiti banga ken pagaramidan iti bangbanglo dagiti paraaramid iti sapsapo.​—Sol 4:14; Apo 18:11, 13.