PERGAMO
[Sarikedked; Acropolis].
Maysa a siudad ti Misia iti makin-amianan a laud a paset ti Turkia iti Asia (Asia Menor) ken ti ayan ti maysa kadagiti pito a kongregasion a nangiturongan ni apostol Juan kadagiti surat kas nailanad iti Apocalipsis. (Apo 1:11; 2:12-17) Ti siudad ket agarup 80 km (50 mi) iti amianan ti Smirna (agdama nga Izmir) ken agarup 25 km (15 mi) manipud dapnis ti Baybay Aegeano. Masarakan ti agdama a Bergama iti asideg ti disso ti kadaanan a Pergamo. Ti Pergamo ket sigud a maysa a sarikedked nga adda iti napasdok ken naiputputong a turod iti nagbaetan ti dua a karayan. Idi agangay, nagsaknap ti siudad agingga iti ginget iti baba, ket ti turod nagbalin nga acropolis.
Pakasaritaan. Di masigurado ti nagtaudan dagiti umili ti Pergamo, ngem adda pammaneknek a naggapuda iti Acaya idiay Grecia. Idi 420 K.K.P., ti siudad ket agar-aramid kadagiti sinsilio, ket iti simmaganad a siglo dinakamat ni Xenophon daytoy a siudad. Kalpasan ti ipapatay ni Alejandro a Dakkel, nagbalin dayta a paset ti teritoria ni Lysimachus. Ti teniente ni Lysimachus a ni Philetaerus ti nagbalin nga agturay iti siudad ken iti teritoria nga adda iti aglikmut, iti kasta nangrugi ti panagturay dagiti Attalid, nga iti sidongda nagbalin ti Pergamo a nabaknang ken napateg a siudad. Ni Ari Attalus I (241-197 K.K.P.) dimmasig kadagiti Romano maibusor kadagiti taga Macedonia. Ti simmukat kenkuana, ni Eumenes II, nangibangon iti nakadakdakkel a libraria a nakiinnartap iti agdindinamag a libraria idiay Alejandria. Maipagarup nga iti daytoy a tiempo, napartuat iti daytoy a siudad ti pagsuratan a pergamino (pergamena charta). Kasta met nga iti daytoy a periodo, ti kaaduan a paset ti makinlaud nga Asia Menor ket naadda iti sidong ti panangituray ti pagarian ti Pergamo. Idi 133 K.K.P., idi matmatayen ni Attalus III, impabiangna ti Pergamo iti Roma, ket kalpasan dayta, ti siudad nagbalin a kabesera ti Asia a probinsia ti Roma. (Kitaenyo ti ASIA.) Uray pay idi nagpatinggan ti Pergamo a kas kabesera, nagtultuloy a dakkel ti kinapategna kas opisial a sentro ti administrasion.
Relihion ti Pergamo. Kasta unay ti pannakaipaganetget ti pagano a relihion idiay Pergamo. Agparang a dagiti Caldeo a Mago (dagiti astrologo) nagtalawda manipud Babilonia nga agturong idiay Pergamo, nga impasdekda sadiay ti kangrunaan a gungloda. Nangibangon ni Eumenes II iti nagdakkelan a marmol nga altar nga agpaay iti dios a ni Zeus kas panangrambak iti panangparmekna kadagiti Gaul. Nakabakab dagiti tedda dayta a mangipakpakita a naarkosan iti maysa a dakkel a timmambukor a kitikit a mangipakpakita kadagiti didios a makibakbakal kadagiti higante. (LADAWAN, Tomo 2, p. 945) Dagiti masaksakit manipud amin a paset ti Asia nagraragupda idiay Pergamo maigapu iti templo ni Asclepius, ti dios ti pannakapaimbag ken medisina.
Ti nakadkadlaw unay nga aspeto ti relihion idiay Pergamo isu ti panagdaydayaw kadagiti napolitikaan nga agtuturay. Nangibangon ti siudad iti nadaeg a templo maipaay iti panagdaydayaw ken Cesar Augusto. Gapuna, dayta ti kaunaan a siudad a maaddaan iti templo a naidedikar iti kulto ti emperador. Bayat ti kaaldawan da Emperador Trajan ken Severus, dua pay a kasta a templo ti naipatakder sadiay, iti kasta ti Encyclopedia Britannica awaganna ti Pergamo kas “kangrunaan a sentro ti kulto ti emperador iti sidong ti nagkauna nga imperio.” (1959, Tomo 17, p. 507) Ti kasta a panagdaydayaw iti emperador ti Roma awan duadua a sinerbianna dagiti napolitikaan nga interes tapno ti amin a nadumaduma a pagilian a pinarmek ti imperio mapagkaykaysa iti sidong ti maymaysa a dios; tunggal maysa mabalinna a pagdaydayawan ti lokal wenno nasional a diosna, ngem masapul met a ti amin pagdaydayawanda ti emperador.
“Ayan ti Trono ni Satanas.” Iti surat ni apostol Juan iti kongregasion idiay Pergamo, dinakamatna a ti siudad “ti pagnanaedan ni Satanas” ket ngarud dagiti Kristiano agnanaedda iti “ayan ti trono ni Satanas.” (Apo 2:13) “Ti sasao tuktukoyenna ti nagpupuniponan dagiti pagano a kulto, . . . ngem ti nalabit kangrunaan nga iparparipiripna ket panagdaydayaw iti emperador. Ditoy ti pakasubokan ti kinasungdo dagiti umili mainaig iti panagdaydayaw iti nadibinuan nga emperador iti sidong ni Domitian.” (New Bible Dictionary, inurnos ni J. Douglas, 1985, p. 912) Yantangay ti pannakapapatay ni Antipas kas martir ket nadakamat iti isu met laeng a bersikulo a kas ti “trono ni Satanas,” mabalin a napapatay ni Antipas gapu iti panagkitakitna nga agdaydayaw ken Cesar.
Nalabit ti maysa pay nga aspeto a makatulong tapno masinunuo ti “ayan ti trono ni Satanas” isu ti nalatak a panagdaydayaw ken Zeus, wenno Jupiter, ti kangrunaan a dios kadagiti amin a pagano a dios ken diosa. Sigun iti sariugma, manipud iti turod a nakaibangonan ti Pergamo, ti sumagmamano a didios nasaksianda ti pannakayanak ni Zeus, ket ti dakkel nga altar nga idi agangay masarakan iti acropolis naibilang a maysa kadagiti pagsidsiddaawan iti daydi a panawen. Dagiti tattao a nagdaydayaw ken Zeus mabalinda ti maaddaan iti sabsabali pay a didios ngem matmatanda dagita kas nababbaba ngem ni Zeus. Nupay kasta, nakomendaran dagiti Kristiano idiay Pergamo agsipud ta sinalimetmetanda a sititibker ti naipamaysa a debosionda iti pudno a Dios a ni Jehova, ket saanda a tinallikudan ti pammati agpapan pay agnanaedda iti “ayan ti trono ni Satanas.”
“Sursuro ni Balaam.” Nupay kasta, iti kongregasion adda ti mangpakapuy nga impluensia dagidiay “mangsalsalimetmet a sititibker iti sursuro ni Balaam.” (Apo 2:14) Ni mammadto Balaam a taga Mesopotamia ti ipalagip dagitoy a sasao, ta kalpasan dagiti di naballigi a pananggandatna a mangilunod iti Israel, insingasingna ti pannakaaramat dagiti pagano a babbai a mangituggod kadagiti lallaki nga Israelita iti naalas a panagdaydayaw iti ulbod a didios. Kas nagbanagan ti imbungana a seksual nga imoralidad ken idolatria, 24,000 nga Israelita ti natay. (Nu 25:1-18; 1Co 10:8; kitaenyo ti BALAAM.) Nabatad a ti sumagmamano a kameng ti kongregasion ti Pergamo, dagidiay “mangsalsalimetmet a sititibker iti sursuro ni Balaam,” pinanuynoyanda ti pannakiabig.—Jud 4, 11; 2Pe 2:14, 15.
Ti sursuro ti “sekta ni Nicolas” ti nangimpluensia met iti sumagmamano iti kongregasion, ket naidagadag kadakuada nga agbabawida gapu iti dayta.—Apo 2:15, 16.