REYNA

No iti agdama-aldaw a kaipapananna, titulo daytoy ti asawa ti ari wenno ti babai a monarka. Iti Biblia, daytoy a titulo ket kaaduanna a tumukoy iti babbai kadagiti sabali a pagarian, saan a kadagiti pagarian ti Israel ken Juda. Ti Hebreo a sao a mangipasimudaag iti kaipapanan ti reyna a kaasitgan iti matarusantayo ita ket mal·kahʹ. Ngem iti dagdaga iti Daya, manmano laeng idi nga addaan iti kasta nga autoridad ti babai. Mabalin a ti reyna ti Sheba ti maysa kadagiti addaan iti kasta a pannakabalin. (1Ar 10:1; Mt 12:42) Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, “reyna” ti nakaipatarusan ti sao a ba·siʹlis·sa, ti pangbabai a porma ti sao maipaay iti “ari.” Nayaplikar dayta a titulo ken Reyna Candace ti Etiopia.​—Ara 8:27.

Iti Hebreo a Kasuratan, masansan a maar-aramat ti mal·kahʹ a tumukoy iti reyna nga asawa ti ari, wenno iti kangrunaan nga asawa ti ari ti sabali a daga. Ni Vasti ket maysa laeng a reyna kas kangrunaan nga asawa ti agturay a ni Ari Asuero ti Persia. Simmukat kenkuana ni Ester a maysa a Judio, iti kasta ni Ester ti nagbalin a reyna. Ngem nupay maysa a reyna saan nga agturay (Est 1:9, 12, 19; 2:17, 22; 4:11); aniaman nga autoridad a mabalin nga adda idi kenkuana ket impaay ti ari.​—Idiligyo ti Est 8:1-8, 10; 9:29-32.

Israel. Ti Hebreo a sao a gevi·rahʹ, a naipatarus a “reyna” iti dadduma a bersion, ket ad-adda nga umiso a kaipapananna ti “ina a reyna” wenno “apo-a-babai.” Kadagiti nakaaramatan ti titulo, nangnangruna nga agaplikar dayta iti ina wenno apong a babai ti ari, yantangay mararaem dagita a babbai, kas ken Jezebel nga ina ni Ari Jehoram ti Israel. (2Ar 10:13) Idi immasideg ti ina ni Solomon tapno agkiddaw, nagruknoy kenkuana ni Solomon ken nagpaikabil iti trono iti makannawanna agpaay iti inana. (1Ar 2:19) Ti “ina a reyna” ket mabalin nga ikkaten ti ari, kas iti napasamak ken Maaca nga apong ni Ari Asa ti Juda, nga inikkatna iti “kina-ina a reyna” agsipud ta nangaramid iti nakaal-alingget nga idolo iti sagrado a teddek.​—1Ar 15:13.

Saan a mabalin nga agakem ti babai kas pannakaulo ti estado kadagiti pagarian ti Israel ken Juda. (De 17:14, 15) Nupay kasta, kalpasan ti ipapatay ni Ocozias nga ari ti Juda nga anak ni Athalia (anak a babai ti nadangkes a ni Ari Acab ti Israel ken ti asawana a ni Jezebel), pinapatay ni Athalia ti amin nga agtawid iti pagarian. Ngem saanna a napapatay ti anak ni Ocozias a ni Jehoas agsipud ta inlemmeng ni Jehoseba a kabsat ni Ocozias. Kalpasanna, di nainkalintegan a nagturay ni Athalia iti innem a tawen, agingga a napapatay idi imbilin dayta ti nangato a padi a ni Jehoiada.​—2Ar 11:1-3, 13-16.

Babilonia. Idiay Babilonia, ar-ari laeng ti mabalin nga agturay. Iti Daniel 5:10, ti “reyna” (Aramaiko, mal·kahʹ) ket nalawag a saan a ti asawa ni Belsazar no di ket ti inana, yantangay pagaammona ti paspasamak maipapan ken Nabucodonosor, nga apong ni Belsazar. Kas ina a reyna, adda natan-ok a dayawna ken pagraraeman unay ti amin a tattao, agraman ni Belsazar.

Egipto. Lallaki ti nagkauna a pannakaulo ti estado iti Egipto. Iti kinapudnona, dagiti “reyna” ket asawa ti ari. Ni Tapenes nga asawa ni Faraon ket naawagan “ina a reyna” iti 1 Ar-ari 11:19. Nagturay ni Hatshepsut kas reyna gapu laeng ta saanna a kayat nga isuko ti kinaturayna idi kabaelanen ni Thutmose III ti agturay kas sumukat iti trono. Kalpasan ti ipapatay ni Hatshepsut, dinadael ni Thutmose III ti amin a monumento ni Hatshepsut. Ngem idi agangay, idi nagturay ti Ptolemaiko (Macedoniano) a dinastia iti Egipto, adda dagiti reyna a nagturay.

Iti Ulbod a Panagdaydayaw. Dagiti apostata nga Israelita idi kaaldawan ni Jeremias binaybay-anda ni Jehova, ti pudpudno nga Arida, ken nagaramidda kadagiti tinapay, inumen a datdaton, ken asuk a sakripisio maipaay iti “reyna [Heb., meleʹkheth] ti langlangit.”​—Jer 7:18; 44:17, 18; kitaenyo ti REYNA TI LANGLANGIT.

Iti Apocalipsis 18:7, ti Babilonia a Dakkel ket naipakita a sipapasindayag a kunkunaenna, “Agtugtugawak a maysa a reyna [Gr., ba·siʹlis·sa],” a situtugaw kadagiti ‘ili ken kadagiti bunggoy ken kadagiti nasion ken kadagiti pagsasao.’ (Apo 17:15) Agtultuloy ti panangiturayna babaen kadagiti imoral a relasionna kadagiti agtuturay ditoy daga, kas iti inaramid ti adu a reyna iti napalabas.​—Apo 17:1-5; 18:3, 9; kitaenyo ti BABILONIA A DAKKEL.

“Asawa a Reyna” Sadi Langit. Yantangay ti Hebreo 1:8, 9 iyaplikarna ti Salmo 45:6, 7 ken Kristo Jesus, mabalbalin a “ti anak a babai ti ari” iti Salmo 45:13 ket padto maipapan iti klase nobiana. Gapuna, ti “asawa a reyna” (Heb., she·ghalʹ) a nadakamat iti Salmo 45:9 ket isu ti asawa ti Naindaklan nga Ari, ni Jehova. Ti autoridad nga agturay kas ar-ari ket saan nga impaay ni Jehova iti daytoy nga “asawa a reyna” no di ket intedna dayta ken Jesu-Kristo ken iti kakaduana a 144,000 a nasubbot manipud iti daga.​—Apo 20:4, 6; Da 7:13, 14, 27.