QUIRINIO

Romano a gobernador ti Siria idi tiempo ti “panagpasalista” nga imbilin ni Cesar Augusto, iti kasta nayanak ni Jesus idiay Betlehem. (Lu 2:1, 2) Ti kompleto a naganna ket Publio Sulpicio Quirinio.

Iti Chronographus Anni CCCLIIII a maysa a listaan dagiti konsul ti Roma, agparang ti nagan ni Quirinio idi 12 K.K.P. agraman ti nagan ni Messala. (Chronica Minora, inurnos ni T. Mommsen, Munich, 1981, Tomo I, p. 56) Ababa laeng ti dakamaten ti Romano a historiador a ni Tacitus maipapan iti pakasaritaan ni Quirinio, ket kinunana: “[Isu] nagtaud iti ili ti Lanuvium​—awan nakainaiganna; ngem gapu ta natured a soldado ken aktibo nga adipen naalana ti saad a konsul iti sidong ti napagdaydayawan a ni Augusto, ken iti sumagmamano laeng a tiempo idi agangay, gapu iti panangkautibona kadagiti salindeg dagiti Homonadensiano iti labes ti beddeng ti Cilicia, nagun-odna ti pagilasinan ti balligi. . . , manangbalakad ken Gayo Cesar bayat ti panangidaulona idiay Armenia.” (The Annals, III, XLVIII) Natay idi 21 K.P.

Saan a nadakamat ni Tacitus ti pakainaigan ni Quirinio iti Siria. Ti Judio a historiador a ni Josephus salaysayenna ti annong ni Quirinio iti Siria kas gobernador mainaig iti naigiddan nga annong ni Coponius kas Romano nga agturay ti Judea. Kunaenna: “Ni Quirinio a Romano a senador a napadasanna ti nagbalin a mahistrado agingga a nagbalin a konsul ken maysa a lalaki a naisalsalumina iti dadduma pay a bambanag, dimteng iti Siria, imbaon ni Cesar tapno agbalin a gobernador iti nasion ken tapno gatadanna ti sanikuada. Ni Coponius, lalaki nga adda saadna a kabaliero, ket kaduana a naibaon nga agturay kadagiti Judio buyogen iti naan-anay nga autoridad.” Intuloy ni Josephus a salaysayen a dimteng ni Quirinio iti Judea, a nainayon nga iturayanna, ket imbilinna sadiay ti panagbuis. Adu a tattao ti naluksaw iti daytoy ken immalsada babaen ti panangidaulo ni “Judas, maysa a Gaulanita,” nupay saanda a nagballigi. (Jewish Antiquities, XVIII, 1, 2, 3, 4 [i, 1]) Nabatad a daytoy ti iyaalsa a tinukoy ni Lucas iti Aramid 5:37. Sigun iti salaysay ni Josephus, napasamak dayta iti “maikatallopulo ket pito a tawen kalpasan a ni Cesar inabakna ni Antony idiay Actium.” (Jewish Antiquities, XVIII, 26 [ii, 1]) Ipamatmat daytoy a naggobernador ni Quirinio iti Siria idi 6 K.P.

Nabayag a daytoy laeng a tiempo a panaggobernador ni Quirinio iti Siria ti patalgedan ti sekular a pakasaritaan. Nupay kasta, nasarakan idiay Roma idi tawen 1764 ti maysa a kitikit a pagaammo kas Lapis Tiburtinus. Nupay saan a nailanad ti naganna, aglaon dayta iti impormasion a bigbigen ti kaaduan nga eskolar nga agaplikar laeng ken Quirinio. (Corpus Inscriptionum Latinarum, inurnos ni H. Dessau, Berlin, 1887, Tomo 14, p. 397, Num. 3613) Nadakamat iti dayta a napan idiay Siria, nagbalin a gobernador (wenno, opisial a pannakabagi) iti ‘maikadua a gundaway.’ Maibatay kadagiti kitikit a nasarakan idiay Antioquia a naglaon iti nagan ni Quirinio, bigbigen ti adu a historiador a naggobernador met ni Quirinio idiay Siria sakbay ti Kadawyan a Panawen.

Nupay kasta, saanda a masinunuo no ania a tawtawen a naggobernador ni Quirinio kadagiti nairekord a gobernador ti Siria. Ni Josephus inlanadna ni Quintilius Varus kas gobernador ti Siria bayat ken kalpasan ti ipapatay ni Herodes a Dakkel. (Jewish Antiquities, XVII, 89 [v, 2]; XVII, 221 [ix, 3]) Ni Tacitus tukoyenna met ni Varus kas gobernador idi tiempo ti ipapatay ni Herodes. (The Histories, V, IX) Kunaen ni Josephus a ti sinuktan ni Varus isu ni Saturninus (C. Sentius Saturninus).

Gapu iti ebidensia nga adda immun-una a panaggobernador ni Quirinio, isingasing ti adu nga eskolar a naggobernador bayat ti tawtawen 3-2 K.K.P. Nupay tumunos dagitoy a petsa iti rekord ti Biblia, biddut ti nangibatayan dagitoy nga eskolar iti panangpilida kadagitoy a petsa. Kayatna a sawen, ibilangda ni Quirinio kas gobernador bayat dagidiay a tawen agsipud ta kunaenda a napasamak ti panagturayna kalpasan ti turay ni Varus, ket ngarud kalpasan ti ipapatay ni Herodes a Dakkel, a kunaenda a natay idi 4 K.K.P. nupay biddut daytoy a petsa. (Kitaenyo ti HERODES Num. 1 [Petsa ti Ipapatayna]; KRONOLOHIA.) (Gapu ta aramatenda ti mapagduaduaan a petsa a 4 K.K.P. kas ipapatay ni Herodes, kunaenda a naggobernador ni Varus idi 6-4 K.K.P.; nupay kasta, pattapatta laeng ti kapaut ti panagturayna ta saan nga espesipiko a dinakamat ni Josephus ti petsa a panangrugi wenno panagngudo dayta.) Ti kabilgan nga ebidensia ipatuldona ti 2 K.K.P. kas tawen a pannakayanak ni Jesus. Ngarud, ti kinagobernador ni Quirinio saklawenna la ketdi daytoy a tawen wenno ti dadduma a pasetna.

Tukoyen ti dadduma nga eskolar nga inusar ni Lucas ti termino a he·ge·monʹ, a gagangay a naipatarus kas “gobernador.” Daytoy a Griego a termino ket nausar a tumukoy kadagiti opisial a pannakabagi ti Roma, prokurador, ken prokonsul, ket kangrunaan a kaipapananna ti maysa a “panguluen” wenno “nangato nga ehekutibo nga opisial.” Gapuna, kunaen ti dadduma a bayat ti tuktukoyen ni Lucas a tiempo nga “umuna a panagpasalista,” nagserbi ni Quirinio idiay Siria kas naisangsangayan nga opisial a pannakabagi ti emperador nga addaan iti nagpaiduma nga autoridad. Ti maysa a banag a makatulong met iti panangtarus iti dayta isu ti nalawag a panangtukoy ni Josephus iti dua nga agturay iti Siria, agsipud ta iti salaysayna tukoyenna ti dua a tao, da Saturninus ken Volumnius, a naggiddan a nagserbi kas “gobgobernador ti Siria.” (Jewish Antiquities, XVI, 277, 280 [ix, 1]; XVI, 344 [x, 8]) Gapuna, no umiso ni Josephus iti panangilanadna kada Saturninus ken Varus kas nagsinnaruno a panguluen ti Siria, mabalin a nagserbi ni Quirinio a kagiddan ni Saturninus (kas inaramid ni Volumnius) wenno kagiddan ni Varus sakbay ti ipapatay ni Herodes (nalabit idi 1 K.K.P.). Indatag ti The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge daytoy a panangmatmat: “Nagakem ni Quirinio bilang gobernador ti Siria kas ken Varus, no kasano a kasta met laeng ti kaso da Vespasian ken Mucianus idi agangay. Ginubat ni Vespasian ti Palestina kabayatan a ni Mucianus ti gobernador ti Siria; ket ni Vespasian isu idi ti legatus Augusti, a kasta met laeng ti titulo ken ranggo nga inikutan ni Mucianus.”​—1957, Tomo IX, p. 375, 376.

Maysa a kitikit a nasarakan idiay Venice (Lapis Venetus) tukoyenna ti maysa a panagsensus nga insayangkat ni Quirinio idiay Siria. Nupay kasta, saan a masinunuo no daytoy a panagsensus ket napasamak iti immun-una wenno iti naud-udi a panaggobernadorna.​—Corpus Inscriptionum Latinarum, inurnos da T. Mommsen, O. Hirschfeld, ken A. Domaszewski, 1902, Tomo 3, p. 1222, Num. 6687.

Gapu ta napaneknekan nga umiso ti inlanad ni Lucas mainaig iti historia, nainkalintegan nga ibilang a pudno ti panangtukoyna ken Quirinio kas gobernador ti Siria idi agarup tiempo ti pannakayanak ni Jesus. Laglagipen koma a ni Josephus, ti gistay kakaisuna a gubuayan ti impormasion malaksid iti Biblia, ket nayanak laeng idi 37 K.P., ngarud gistay uppat a dekada kalpasan ti pannakayanak ni Jesus. Nupay kasta, maysa idin ni Lucas a mangngagas a nakipagdaldaliasat ken apostol Pablo idi agarup 49 K.P. idi ubing pay ni Josephus nga agtawen iti 12. Kadagitoy a dua a mannurat, no an-anagen, ni Lucas ti mabalin a gubuayan ti ad-adda a mapagtalkan nga impormasion no siasino ti naggobernador iti Siria sakbay a mismo ti pannakayanak ni Jesus. Ni Justin Martyr, maysa a Palestino a nagbiag idi maikadua a siglo K.P., dinakamatna dagiti rekord ti Roma kas pammaneknek iti kinaumiso ni Lucas no maipapan iti kinagobernador ni Quirinio idi tiempo ti pannakayanak ni Jesus. (A Catholic Commentary on Holy Scripture, inurnos ni B. Orchard, 1953, p. 943) Awan a pulos ebidensia a ti salaysay ni Lucas ket sinupiat dagiti nagkauna a historiador, uray pay dagiti nagkauna a kritiko a kas ken Celsus.