REFAIM
Natatayag a tattao wenno tribu. Saan a masigurado ti kaipapanan ken nagtaudan daytoy a nagan. Mabalin a naawaganda iti Refaim agsipud ta kaputotan ida ti maysa a tao nga agnagan Rafah. Iti 2 Samuel 21:16, agparang a ti ha·Ra·phahʹ (iti literal, ti Rafah) inaramatna ti nagan ti ama a mangibagi iti intero a puli dagiti higante.
Nabatad nga adda idi tiempo a nagnaed dagiti Refaim iti daya ti Natay a Baybay. Dagiti Moabita a nangpaksiat kadagiti Refaim ket tinukoyda ida kas Emim (“Nakaal-aliaw a Bambanag”). Dagiti Ammonita inawaganda ida iti Zamzummim (mabalin a nagtaud iti sao a kaipapananna ti “panunoten; gandaten”). (De 2:10, 11, 19, 20) Idi nagpalaud ni Ari Kedorlaomer ti Elam tapno makirupak iti lima a nagrebelde nga ar-ari iti asideg ti Natay a Baybay (a kinautibona ni Lot), pinarmekna dagiti Refaim idiay Asterot-carnaim. (Ge 14:1, 5) Daytoy ti mangpaneknek nga adda dagiti Refaim iti daydi a tiempo idiay Basan, iti daya ti Jordan. Di nagbayag kalpasan dayta, kinuna ti Dios nga itedna kadagiti kaputotan ni Abraham ti Naikari a Daga, a nakairamanan iti teritoria a nagnaedan dagiti Refaim.—Ge 15:18-20.
Nasurok nga 400 a tawen kalpasanna, sakbay unay a simrek ti Israel iti Canaan, maikunkuna a ti “daga ti Refaim” ket adda pay laeng iti Basan. Sadiay, dagiti Israelita pinarmekda ni Og nga ari ti Basan (De 3:3, 11, 13; Jos 12:4; 13:12), nga isu laeng ti “nabati iti natedda iti Refaim.” Saan a masigurado no daytoy a sasao ket kaipapananna a ni Og ti kaudian nga ari ti Refaim wenno isu ti kaudian kadagiti Refaim iti dayta a lugar, ta idi agangay adda dagiti Refaim iti laud ti Jordan.
Idiay Naikari a Daga, dagiti Refaim ti nagbalin a parikut dagiti Israelita, ta ti sumagmamano a Refaim ti nagtalinaed kadagiti bakir ti kabambantayan ti Efraim. Nagbuteng dagiti annak ni Jose a mangpaksiat kadakuada. (Jos 17:14-18) Idi makiruprupak ni David kadagiti Filisteo, isu ken dagiti adipenna pinatayda ti uppat a lallaki a “nayanak iti Refaim idiay Gat.” Ti maysa kadakuada ket nadeskribir kas “lalaki a nalablabes ti kadakkelna a dagiti ramay ti im-ima ken saksakana sagiinnemda, duapulo ket uppat.” Ti pannakailadawan ti armasda ket mangipasimudaag nga aminda ket natatayag a lallaki. Ti maysa kadagitoy isu ni “Lami a kabsat ni Goliat a Gitita.” (1Cr 20:4-8) Daytoy a Goliat, a pinapatay ni David, ket agtayag iti innem a kasiko ken sangadangan (2.9 m; 9.5 pie). (1Sm 17:4-7) Iti salaysay ti 2 Samuel 21:16-22, mabasa ti “Goliat,” imbes a “kabsat ni Goliat,” kas iti 1 Cronicas 20:5, a mabalin a mangipasimudaag nga adda idi dua a Goliat.—Kitaenyo ti GOLIAT.
Iti Biblia, adda pay sabali a kaipapanan ti Hebreo a repha·ʼimʹ. No dadduma nalawag a tumukoy kadagidiay natayen a tattao, saan nga iti maysa nga espesipiko a tao. Ipapan ti dadduma nga eskolar a kaipapananna ti “dagidiay limned, awanan bileg,” agsipud ta isilpoda daytoy iti maysa a sao a kaipapananna ti “agsalupaypay, agpallailang.” Kadagiti teksto a kastoy ti kaipapananna, inaramat ti Baro a Lubong a Patarus ti sasao a “dagidiay inutil ken patay,” ket adu a sabsabali pay a patarus ti agusar kadagiti sasao a kas iti “natay a bambanag,” “pimmusay,” ken “natay.”—Job 26:5; Sal 88:10; Pr 2:18; 9:18; 21:16; Isa 14:9; 26:14, 19.