TIKBABOY
[Heb., chasi·dhahʹ].
Ti nagan daytoy a tumatayab ket pangbabai a porma ti Hebreo a sao maipaay iti “daydiay nasungdo; daydiay addaan iti naayat a kinamanangngaasi.” (Idiligyo ti 1Sm 2:9; Sal 18:25, Rbi8 ftn.) Daytoy a panangiladawan mayanatup unay iti tikbaboy, gapu iti kinadungngona a mangaywan iti sibongna ken iti kinamatalekna iti tungpal-biag nga asawana.
Ti tikbaboy ket dakkel ken karantiway a tumatayab a kaay-ayona ti tumapog iti danum; umasping iti ibis ken kannaway. Ti puraw a tikbaboy (Ciconia ciconia) ket puraw ti dutdotna malaksid iti dutdotna kadagiti payakna, a nasileng a nangisit. Ti nataengan a tikbaboy ket mabalin a tumayag agingga iti 1.2 m (4 pie), a ti kaatiddog ti bagina ket dandani 1.2 m (4 pie), nga addaan iti naisangsangayan a kaatiddog ti nakaukrad a payakna a mabalin a dumanon agingga iti 2 m (6.5 pie). Ti atiddog a nalabaga a sippitna, nga akaba iti puonna ken natirad iti murdongna, ket us-usaren ti tikbaboy a pagsukain kadagiti tukak, ikan, wenno babassit a reptilia iti kapitakan. Malaksid pay iti babassit a parsua iti danum, mangmangan met kadagiti rumsa ken dudon ken mabalin nga agkaan pay iti agruprupsa a lasag ken rugit. Karaman ti tikbaboy iti listaan dagiti narugit a parsua a naiparit a kanen dagiti Israelita sigun iti Linteg ti tulag.—Le 11:19; De 14:18.
Idi tinubngar ni mammadto Jeremias dagiti apostata nga umili ti Juda a napaay a mangilasin iti tiempo ti panangukom ni Jehova, inturongna ti atensionda iti tikbaboy ken dadduma pay a tumatayab a ‘pagaammoda unay dagiti naituding a tiempoda.’ (Jer 8:7) Kanayon nga umakar ti tikbaboy a lumabas iti Palestina ken Siria manipud panagtaengna idiay Africa no tiempo ti lam-ek, dumtengda kas dadakkel a pangen bayat ti Marso ken Abril. Kadagiti dua a kita ti tikbaboy a masarakan idiay Israel, ti puraw a tikbaboy ken ti nangisit a tikbaboy (Ciconia nigra), ti laeng puraw a tikbaboy ti sagpaminsan nga agtalinaed iti dayta a rehion tapno agpaadu, a gagangay nga agumok iti kaykayo ken kasta met kadagiti patakder nga inaramid ti tao. Ti nangisit a tikbaboy, a napanaganan iti kasta gapu iti nangisit nga ulo, tengnged, ken bukotna, ket masansan nga adda kadagiti ginget ti Hula ken Bet Sheʼan ket agbirok iti kaykayo, no adda, tapno pagumokanna. Ti salmista tinukoyna dagiti tikbaboy nga agum-umok iti natatayag a kayo a parwa.—Sal 104:17.
Kas panangidiligna iti di makatayab nga abestrus iti nangato ti tayabna a tikbaboy, ni Jehova sinaludsodanna ni Job: “Nagpayakpak aya a sirarag-o ti payak ti kabaian nga abestrus, wenno addaan aya kadagiti pawis ti maysa a tikbaboy ken kadagiti dutdot?” (Job 39:13) Nakaak-akaba ken nakabilbilegda dagiti pawis ti tikbaboy, ta dagiti maikadua ken maikatlo a dutdot dagiti payakna ket gistay kapada ti kaatiddog dagiti kangrunaan a dutdotna, nga ad-adda pay a nangpaakaba iti payak tapno makatayab iti nangato ken napaut. Nakaskasdaaw a buyaen ti tumaytayab a tikbaboy nga agal-alindayag babaen kadagiti nabileg a payakna, bayat a nakaderetso ti tengngedna ken nakaunnat iti deretso iti likudanna dagiti atiddog a sakana. Ti dua a babbai a nakita iti sirmata ni Zacarias (Zac 5:6-11) nga agaw-awit iti maysa a sukat nga efa a naglaon iti babai a naawagan “Kinadangkes” ket nailadawan nga addaanda kadagiti “payak a kas kadagiti payak ti tikbaboy.” Ti pannakatukoy ti ‘angin kadagiti payakda’ (ber 9) ket tumunos met iti dumardaruros nga uni a patauden ti angin a lumasat kadagiti pawis ti tikbaboy. Bayat a tumaytayab ti tikbaboy, ti murdong dagiti kangrunaan a dutdot dagiti payakna ket agsisina tapno agiinnadayo bassit dagiti murdong dagiti payak, iti kasta makontrol ti panaglasat ti angin iti rabaw dagiti payak ken makatulong iti panagpangatona.