Magna a Sitatalek iti Panangidaulo ni Jehova
“Pumigsaka ket umingelka a naimbag. Dika agbuteng wenno makigtot kadakuada, ta ni Jehova a Diosmo isu ti makikuyog kenka. Dinto agkurang kenka wenno di met agliway kenka.”—DEUTERONOMIO 31:6.
1. Kasano a napaneknekan ni Jehova kas di maartapan a pangulo dagiti Israelitas?
NAPANEKNEKAN ni Jehova kas awan katupagna a pangulo idi nga inruarna dagiti Israelitas manipud pannakaadipen idiay Egipto. Saanna laeng nga inwanwan ida nga inlasat idiay let-ang ngem impaayanna met ida ti taraon ken inumen ken inikkanna ida kadagiti awan biddutna a pammagbaga. Gapuna mabalin a maikuna dagiti Levita idi kaaldawan ni Nehemias: “Nupay kasta sika [Jehova a Dios], kadagiti nawadwad a kinamanangngaasim dika indian ida idiay let-ang. Ti monmon nga ulep saanna a pinanawan ti rabawda iti aldaw tapno iturongna ida iti dalan, uray ti monmon nga apuy iti rabii tapno iparangarangna kadakuada ti lawag ken ti dalan a pagnaanda koma. Intedmo met ti naimbag nga espiritum tapno mangisuro kadakuada, ket dika met inkedked ti manam iti ngiwatda, ket inikkam ida iti danum a gapu iti wawda. Wen, uppat a pulo a tawen a tinaraonam ida idiay let-ang. Ket dida nagkurang iti aniaman. Dagiti pagan-anayda dida dimmaan, ket dagiti saksakada dida limteg.”—Nehemias 9:19-21.
2. Apay a maigunamgunam ni Moises kadagiti Israelitas a ‘pumigsada ken umingelda’?
2 Babaen iti disiplina a naipakat a binuyogan ti naamaan a kinamanangngaasi, ti Nasantuan a Mannursuro sinursuruanna dagiti Israelitas no aniat’ kaipapanan ti panagbalin a nainkalintegan ken umiso. Isuamin nga inaramidna ket maipaay iti kasayaatan a pagimbaganda. Uray pay idi a nagdayengdeng ken immalsada, isut’ addaan ti nabayag a panagitured ket saanna a pinanawan ida. Nangnangruna idi a naipasango kadakuada dagiti mangnibinibi a kabusor nga inikkan ida ni Jehova ti pammaneknek iti nasigo a kinapangulona ket nangyeg iti riribuk iti ranggo dagiti manangrautda. Nagsao ni Moises iti kinapudno idi a pinaregtana dagiti Israelitas kadagitoy a sasao: “Pumigsaka ket umingelka a naimbag. Dika agbuteng wenno makigtot kadakuada, ta ni Jehova a Diosmo isu ti makikuyog kenka. Dinto agkurang kenka wenno di met agliway kenka.” (Deuteronomio 31:1, 6) Ti Dios ti “makikuyog” kadakuada no watwatenda ti pammatida. Anian a pammaregta met kadatayo a magna a simamatalek iti kinapangulo ni Jehova!
Dagiti Pakdaar Manipud Napalabas
3. Di nabayag kalpasan pannakawayawayada manipud panangkayaw dagiti Egipcio, kasano nga impakita ti ili ti Israel ti kinaawan panagyaman ken kinakurang panagtalekda ken Jehova?
3 Kaskasdi, dagiti kapadasan dagiti Israelitas nangtedda iti pakdaar kadatayo. Numan pay nakabibiit pay laeng ti pannakawayawayada manipud panangkayaw dagiti Egipcio, maulit-ulit a nagbasolda a maibusor iti di makita a Panguloda. Kabayatan nga adda idiay bantay Sinai ni Moises nga umaw-awat ti Linteg, impakitada ti kinaawan panagyamanda kadagiti amin a naaramidan ti Dios kadakuada. Napilitda ni Aaron a nangaramid ti nabalitokan a baka ket dinaydayawda dayta iti kinuna ni Aaron kas “maysa a piesta ken ni Jehova.” (Exodo 32:1-6) Sangapulo kadagiti 12 nga espia a naibaon a mangsimisim iti Canaan ti nagbalin nga awanan pammati, ni laeng Josue ken ni Caleb ti nangdagadag iti ili a mapan sumrek iti daga ket alaenda dayta. Ngem di nagtignay ti Israel a buyogen pammati iti Dios, a gapu itoy inkeddengna amin a lallaki “manipud duapulo nga agpangato,” malaksid ti tribo ni Levi ken da matalek a Caleb ken Josue, matayda bayat ti 40 a tawen a panawenda idiay let-ang. (Numeros 13:1–14:38; Deuteronomio 1:19-40) Pudno unay, amin daytoy ti rebbeng a mamakdaar kadatayo a maibusor iti umas-asping a kinaawan panagyaman ken kinakurang panagtalek iti kinapangulo ni Jehova!
4. Kasano nga ikalintegan ti historia ti Israel dagiti didigra a dimteng iti Juda, Jerusalem, ken ti templo idi 607 K.K.P.?
4 Numan pay dagiti Israelitas nagalla-allada idiay let-ang iti 40 a tawtawen, saan a binaybay-an ni Jehova ida. Intultuloyna ti nakidangadang iti pannakigubgubatda. Kalpasan ti ipapatay ni Moises ken ni Josue, nangibangon ti Dios kadagiti uk-ukom a mangispal iti ilina manipud kadagiti manangirurumen a kabusorda. Ngem iti daydi ti ili ti Israel inaramidda no ania ti nalinteg iti imatangda met laeng, ket naglaplapusanan dagiti kinaranggas, imoralidad, ken panagdayaw ti ladladawan. (Oc-ocom 17:6–19:30) Kamaudiananna, idi tinarigagayanda ti maysa a natauan nga ari tapno agbalinda a kasla kadagiti kabangibangda a nasnasion, pinalubosan ni Jehova ti dawatda ngem pinakdaaranna ida kadagiti ibungana. (1 Samuel 8:10-18) Nupay kasta, uray pay ti kinaari iti balay ni David dina pinennek dagiti umili, ket ti sangapulo a tribo immalsada idi kaaldawan ni Roboam. (1 Ar-ari 11:26–12:19) Umad-adda nga umad-adda, a ti mismo nga idea a ti Dios ti mangiturturong kadakuada kimmupas iti is-isip dagiti kaaduan. Ti pannakadadael ti Jerusalem ken ti templona agraman ti pannakaparmek ti pagarian ti Juda iti im-ima dagiti taga Babilonia idi 607 K.K.P. ti maikari unay a dusa iti ili a napaay a nakipagna a buyogen panagtalek iti kinapangulo ni Jehova. Anian a pakdaar kadatayo!
Ti Kinapangulo ni Jehova iti Baro a Nasion
5. Ania ti impaay ni Jehova iti kinatao ni Jesus, ket aniat’ aramiden ni Jesus?
5 Kas kadagiti Israelitas idi ugma, dagiti maud-udi nga ad-adipen ni Jehova ti limmasat kadagiti nagbalbaliw a kasasaad, ngem saanna a pinaay nga inturong ida. Idi a ni Jesus ti Nasaret nagpabautisar iti danum idi 29 K.P., nangipaay ti Dios ti maysa a Mammadto ken Pangulo a dakdakkel ngem ni Moises. Kas ti Mesias, iruarnanto dagiti tattao manipud iti daytoy dakes a lubong nga adda iti sidong ti pannakabalin ni Satanas. (Mateo 3:13-17; Daniel 9:25; Deuteronomio 18:18, 19; Aramid 3:19-23; 1 Juan 5:19) Ngem ania a tattao? Apay, dagidiay Judio ken dadduma pay a mamati iti Mesias nga impaay ti naindaklan a nailangitan a Pangulo, ni Jehova a Dios!
6. (a) Apay a dagiti paspasurot ni Jesus nabalinanda ti nangaskasaba ken nangaywan iti dumakdakkel nga organisasion? (b) Apay nga iti kamaudianan nagparang a ti lawag ti kinapudno ti Biblia kasla naiddep?
6 Ni Jesus sinursuruanna dagiti paspasurotna kadagiti nakaskasdaaw a kinapudno ti Dios ket inikkanna ida ti kasapulan a pannursuro a maipaay iti ministerio. (Lucas 10:1-16) Gapuna idi nairingpasen ni Kristo ti ministeriona ket indatagna ti bagina kas daton a maipaay iti managbasol a sangatauan, isut’ nangibati kadagiti paspasurot a nasanayen a mangitultuloy iti trabaho a panangasaba ken panangaywan kadagiti bambanag iti dumakdakkel nga organisasion dagiti manamati kenkuana. Bayat ti panawen nga apostoliko, adda ti narungsot a panangidadanes. Ngem ti ima ni Jehova adda iti ilina, ket dagiti rigatda ti natimbeng babaen kadagiti nakaskasdaaw nga irarang-ay iti bilang dagiti manamati. (Aramid 5:41, 42; 8:4-8; 11:19-21) Kalpasan ti ipapatay dagiti apostoles ni Jesus ken dagiti nasinged a katrabahuanda, dagiti agkunkuna a paspasurot ni Kristo immayda iti panangituray dagiti nadawel ken natangsit a klero ken ar-ari. (Aramid 20:28-30) Yantangay daytoy a kasasaad nagtultuloy iti agarup 15 a siglo, nagparang a ti lawag ti kinapudno ti Biblia ti kasla naiddep.
7. Kaano ken kasano nga impakita manen ni Jehova ti kinapangulona, ket aniat’ impanayagna kadagiti moderno-aldaw nga ad-adipenna?
7 Idi, nupay kasta, kas ‘timek ti maysa nga agpukpukkaw idiay let-ang,’ immay ti anunsio: ‘Ti Pagarian asidegen!’ (Idiligyo iti Isaias 40:3-5; Lucas 3:3-6; Mateo 10:7.) Iti maud-udi a paset iti maika-19 a siglo, impamatmat manen ni Jehova ti kinapangulona ket rinugianna nga inawagan dagiti managdaydayawna manipud itoy dakes a lubong ken kadagiti Binababilonia a narelihiususn a sistemana. (Apocalipsis 18:1-5) Babaen iti naisurat a Saona ken ti nasantuan nga espirituna, impanayag ti Dios kadagiti moderno nga ad-adipenna a ti tawen 1914 ti nangtanda ti panungpalan ti di nasingsinga a panagturay dagiti nasnasion a Gentil ken kasta met ti pannakaitrono idiay langit ni naipadayagen a Jesu-Kristo, ti pili ti Dios kas Ari iti intero a sangatauan.—Lucas 21:24; kitaenyo met ti 1975 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, pinanid 34-37.
8. (a) Idi agangay, aniat’ naorganisar? (b) Siasino dagiti timmimpuyog kadagiti napulotan a paspasurot ni Jesus, ket kasano a ti kinapangulo ti Dios ken ni Kristo nagbalin a nabatad?
8 Kalpasanna, maysa a baro a nasion a buklen ti natda ti naespirituan nga Israel ti naorganisar, nga ad-adda manen a nalawlawagan maipapan kadagiti pangpanggep ti Dios ken nasanay a naan-anay maipaay iti ministerio. Kamaudiananna, dagitoy a napulotan a paspasurot ni Kristo ti kinaduaan ti maysa nga umariwekwek dagiti manamati nga addaan naindagaan a namnama. Itatta, sangsangkamaysa, amin dagitoy a Saksi ni Jehova ti siraragsak a mangiwarwaragawag ti naganna ken Pagarianna agingga kadagiti ungto ti daga. (Isaias 66:7, 8; Galacia 6:16; Apocalipsis 7:4, 9, 10) Iti organisado a trabaho dagiti Saksi, ti kinapangulo ni Jehova ken ti naarian nga Anakna ti nakabatbataden, nangnangruna iti isusungbat dagiti minilmilion a nasingpet panagpuspusona a tattao a nagbalin a nainget a manangitandudo ti panagturay ti Pagarian. Pasetkayo met aya daytoy naragsak a bunggoy a magmagna nga addaan panagtalek iti kinapangulo ni Jehova?—Mikias 4:1, 2, 5.
9. Ania ti limtuad a sangalubongan nga asosasion, ken addaan ania a kababalin maipapan iti kinapangulo ti Dios ken ti teokratiko a turayna?
9 Iti agangay, dagiti paspasurot ni Jesus agbalindanto a dagiti saksina “agingga kadagiti ungto ti daga.” (Aramid 1:6-8; Marcos 13:10) Gapuna, dagiti Saksi ni Jehova ita ti mangiwarwaragawag iti naimbag a damag iti Pagarian iti intero a daga, ket dagidiay “natudingan iti biag nga agnanayon” inabrasada ti kinapudno a binuyogan ti naragsak a puspuso. Agbalbalindan a paset ti sangalubongan nga asosasion dagiti naespirituan a kakabsat a lallaki ken babbai a siayat a nangawat iti kinapangulo ti Dios ket impasakopda ti bagbagida iti teokratiko a panagturay. (Aramid 13:48; 1 Pedro 2:17) Kas kadakuada, addaankayo aya ti naan-anay a panagtalek a ni Jehova a Dios ken ti Ari nga Anakna, ni Jesu-Kristo, iturturongda daytoy nga organisasion dagiti manangiwaragawag ti Pagarian?
Agannad Maibusor iti Pannakapukaw ti Panagtalek
10. Ania a pakdaar ti mangtignay koma iti tunggal Kristiano a mangsukimat a naimbag iti bagina?
10 Mabalin kadi a dagiti immawat kadagiti amin a bendision nga imbunga ti kinapangulo ni Jehova matnagda iti silo ti kinakurang ti pammati ken panagtalek kenkuana? Wen, ta adda a napakdaarantayo: “Kitaenyo ngarud, kakabsat, di la ket ta addanto iti siasinoman kadakayo ti maysa a puso a dakes a saan a mamati nga umadayo iti Dios a sibibiag; no di ket agbibinnalakadkayo iti inaldaw, ita ta masasao ‘Itoy nga Aldaw,’ tapno saan a tumangken ti uray siasino kadakayo gapu iti panangallilaw ti basol.” (Hebreo 3:12, 13) Gapuna, tunggal Kristiano rebbeng a sukimatenna koma a naimbag ti bagina.
11. (a) Kadagiti ania a pamay-an a mabalin mapatangken ti konsiensia ti maysa a tao? (b) Aniat’ napasamak kadagiti dadduma idi umuna a siglo K.P.?
11 Ti konsiensia ti maysa a tao ti mabalin a tumangken unay nga awan ti makitkitana a dakes kadagiti sumagmamano a kurso a di maitunos iti espiritu ti Kinakristiano ken mangipamatmat iti kinakurang ti pammati ken panagtalek ken Jehova. Kas pangarigan, mabalin a dagiti dadduma matnagda iti sidong iti panangipangpangruna kadagiti materialistiko a bambanag ken nainlasagan a ragragsak a pumada wenno mabalin a maipangpangruna pay ngem ti serbisioda iti Dios. Mabalin a dagiti dadduma agbalinda nga imoral wenno agsaoda a silalais kadagiti responsable a lallaki iti kongregasion. Idi umuna a siglo K.P., dagiti “nadangkes a tattao” a simrek a di nadnadlaw iti kongregasion “rugrugitanda ti lasag ket umsienda ti agturay ken agbassawangda kadagiti natan-ok” a mangibakbaklay kadagiti responsabilidad iti kongregasion. (Judas 4-8, 16) Dagidiay ulbod a Kristiano napukawda ti pudno a pammatida ken Jehova ken iti kinapangulona. Sapay koma ta di mapasamak dayta kadatayo.
12. (a) Ti agimbubukodan ken managalsa nga espiritu ti di mangikankano iti ania? (b) Ania a panaggiddiat ti adda iti nagbaetan da Kore ken David?
12 Masansan a maipakpakuyog ti ‘panangumsi iti agturay’ isu ti agimbubukodan ken managalsa nga espiritu a di mangikankano iti kinapudno a ni Jehova ti mangiturturong ti organisasionna. Daytoy nga espiritu ti addaan dakes a naibunga ken Kore ken kadagiti dadduma a nangkarit iti inted-Dios nga autoridad ni Moises ken ni Aaron. (Numeros 16:1-35) Ngem anian a pannakaigiddiat ti makitatayo ken David! Sikokontento a naguray iti Dios a mangpalinteg kadagiti di umiso, saan nga indisso ni David ti imana iti managdakdakes a kabusorna a ni Ari Saul agsipud ta isu “ti pinulotan ni Jehova.” (1 Samuel 24:2-7) Wen, ni Jehova dinutokanna da Moises, Aaron, Saul, David, Jesu-Kristo, ken dagiti dadduma pay. Umas-asping met ita, iti organisasion ti Dios ita dagiti panangdutok iti serbisio ti maar-aramid a maitunos kadagiti Nainkasuratan a pagalagadan ken iti sidong ti panangiturong ti nasantuan nga espiritu ni Jehova.—1 Timoteo 3:1-13; Tito 1:5-9; Aramid 20:28.
13. (a) Apay a rebbeng nga agyamantayo iti kinapangulo ni Jehova? (b) Magmagnatay koma kas ti siasino, ket iti ania a kababalin?
13 Yantangay ‘saan nga agtaud iti tao a magna a mangiturong kadagiti addangna,’ rebbengna nga agyamantayo koma iti panangidadaulo ni Jehova. (Jeremias 10:23) Ni Abraham ken ti napeklan nga asawana a ni Sara nagtulnogda iti Dios ken nagtignayda a buyogen ti pammati. Ni Boaz ken ni Ruth nagtungpalda kadagiti nadiosan nga urnos. Wen, ken kadagiti adu a dadduma pay a matalek a lallaki ken babbai siraragsak nga inawatda ti panangiwanwan ni Jehova. (Hebreo 11:4-38; Ruth 3:1–4:17) Kas kadagiti immuna nga ad-adipen ti Dios, ngarud, rebbengna nga idiantayo ti agimbubukodan nga espiritu, siraragsak a makitunos iti teokratiko nga organisasion ti Dios, ken magna a buyogen ti naan-anay a panagtalek iti panangidaulo ni Jehova.
Sitatalek nga “Iyallatiwmo ta Awitmo ken Jehova”
14. Aniat’ makatulong kadatayo a mangsalwad a maibusor iti managalsa nga espiritu?
14 Aniat’ makatulong kadatayo, kas nasungdo a sasaksi ni Jehova, a mangsalwad a maibusor iti managalsa nga espiritu? Bueno, umuna kasapulantayo a bigbigen a di umiso ti agbalin nga umalda ken sitatangsit a laksiden ti panangiwanwan ti Dios. (Nehemias 9:16, 28-31; Proverbio 11:2) Mabalintay ti agkararag iti nailangitan nga Amatayo kas ken David, a nangipakpakaasi: “Igawidmo met ti adipenmo kadagiti kinakuspag a basol; dika ipalubos ti panangiturayda kaniak. Iti kasta nalintegakto, ket mailisiakto iti dakkel a labsing.” (Salmo 19:13) Makatulong pay met ti pananglaglagip no kasano kadakkel ti impakita ni Jehova nga ayat kadatayo. Daytoy ti rebbeng a mangparang-ay iti ayattayo kenkuana ken rebbeng a tignayennatayo a mangawat ti panangidaulona iti isuamin a tiempo.—Juan 3:16; Lucas 10:27.
15. Ania a kurso ti mairekomendar no ti maysa a kabsat a lalaki panunotenna a di pay nadutokan kas ministerial nga adipen wenno manangaywan agsipud ta dagiti panglakayen addaanda ti banag a maibusor kenkuana?
15 Ditay koma liplipatan ti kinapudno a ti Dios ti mangiturturong iti organisasionna, numan pay ti pannagna a sitatalek iti panangidaulo ni Jehova ket saan a nalaka a kankanayon. Tapno iyilustrar: Kas pangarigan pampanunoten ti maysa a kabsat a lalaki a saan a nadutokan kas ministerial nga adipen wenno manangaywan agsipud ta dagiti panglakayen ket addaanda ti banag a maibusor kenkuana. Imbes nga agtignay iti pamay-an a mabalin mangriribuk iti kinatalna ti kongregasion, laglagipenna koma a ni Jehova ti mangiturturong iti teokratiko nga organisasionna. Gapuna, mabalin a sipapakumbaba a biruken ti kabsat ti pannakailawlawag dayta a banag iti maysa a napakumbaba, natalna a pamay-an. (Hebreo 12:14) Ket anian a nainsiriban koma nga agpaay kenkuana a bigbigen ti aniaman a pagkapuyan a naiyeg iti atensionna ket sikakararag a pagreggetanna a rumang-ay koma! Kalpasan dayta, mabalinnan nga iyawat dagiti bambanag iti im-ima ti Dios, kas panangsalimetmet kadagiti sasao nga: “Iyallatiwmo ta awitmo ken Jehova.” (Salmo 55:22) Inton agangay ken no makakualipikartayon a naespirituan, sigurado nga itdento ni Jehova kadatayo ti aglaplapusanan nga aramiden iti serbisiona.—Idiligyo ti 1 Corinto 15:58.
16. Uray pay nagsagabatayo ti pudpudno a kinadakes iti uneg ti kongregasion, ania a kurso ti ditay koma al-alaen, ken apay?
16 Numan pay nagsagabatayo iti pudpudno a kinadakes kadagiti im-ima ti maysa a kabsat a lalaki wenno babai, mangted aya dayta iti nainkalintegan a makagapu a sardenganen ti pannakitimtimpuyog iti kongregasion? Mapalintegtayo aya ti panangipaay iti sagrado a serbisio ken ni Jehova? Saan, ta ti kasta a kurso ket maysa a di kinamatalek iti Dios ken kinaingrato iti panangidadaulona. Mangipamatmat met a ditay inayat dagiti nasungdo a padatayo a manamati iti intero a daga. (Mateo 22:36-40; 1 Juan 4:7, 8) Mainayon pay, no dadaelentayo ti kinatarnawtayo ken ni Jehova daytat’ mangted ken ni Satanas ti makagapu a pangumsianna iti Dios—banag a sigurado a ditay tarigagayan!—Proverbio 27:11.
17. (a) Aniat’ rebbeng a makatulong kadatayo a mangsalimetmet ti panagtalektayo iti panangidaulo ni Jehova iti organisasionna? (b) Anianto ti kapadasan dagidiay agtultuloy a magna a sitatalek iti panangidaulo ni Jehova?
17 Ngarud, no ‘bendituentayo ni Jehova ket ditay lipaten dagiti amin nga ar-aramid Daydiay mangbalangat iti biagtayo iti kinamanagayat ken kadagiti nadungngo nga as-asi.’ (Salmo 103:2-4) No kanayontay a laglagipen ti naayat a Diostayo ken agtignay a maitunos iti Saona, mataginayontayonto ti napigsa a panagtalek iti di mapaay a kinapangulona. (Proverbio 22:19) Ti itatallikud ken ni Jehova ken ti organisasionna, tapno laisen ti panangiturong “ti matalek ken naannad nga adipen,” ken agpannuray laeng iti personal a panagbasbasa ken ti panangipatarus iti Biblia ket isut’ panagbalin kas agmaymaysa a kayo iti naganggangan a daga. Ngem maisupadi iti dayta, ti maysa a tao a ti panagtalekna ket adda iti Naindaklan a Pangulotayo, ni Jehova, “isunto ti kas kayo a naimula iti arpad dagiti danum, nga isaknapna dagiti ramutna iti arpad ti karayan; ket saan nga agbuteng no umay ti pudot, no di ket ti bulongna nalangtonto.” Mainayon pay, “saanto a madanagan iti tawen ti tikag, ket dinto met sumardeng ti panagbungana” a maipaay iti dayaw ti Dios. (Mateo 24:45-47; Jeremias 17:8) Daytanto met ti bendito a kapadasanyo no di maisin agtultuloykayo a magna a sitatalek iti panangidaulo ni Jehova.
Masungbatanyo Aya?
◻ Kadagiti ania a pamay-an a napaneknekan ni Jehova a di maartapan a pangulo dagiti Israelitas?
◻ Maipapan iti panangidaulo ni Jehova, ti kadaanan nga Israel ti nangted ania a pakpakdaar?
◻ Iti siasino ti pangwatwatwatan ni Jehova iti kinapangulona itatta?
◻ Aniat’ makatulong kadatayo nga agsalwad a maibusor pannakapukaw ti panagtalek ti panangidaulo ni Jehova?
◻ Uray pay no agsagabatayo ti kinadakes iti uneg ti kongregasion, ania a kababalin ti rebbeng a maadda kadatayo iti panangidaulo ni Jehova?
[Ladawan iti panid 17]
Idi 607 K.K.P. dimteng ti didigra kadagidiay di nagna a sitatalek iti panangidaulo ni Jehova. Anian a nainsiriban ti panangipangag iti pakdaar!
[Ladawan iti panid 19]
Ni Abraham, Sara, David, Jesus, ken dadduma pay nakipagnada a sitatalek iti panangidadaulo ni Jehova. Kasta met aya ti pampannagnayo?