Ti “Nasion” a Mangpunnonto iti Rabaw ti Daga iti Bunga

“Kadagiti al-aldaw nga umayto ni Jacob agramutto, ti Israel agsabongto ken agbuselto; ken punnuendanto kadagiti bungbunga ti rabaw ti nadam-eg a daga.”​—ISAIAS 27:6.

1. Kasano ti panangtukoy ni apostol Pedro iti nasion ti naespirituan nga Israel?

MAIPAPAN ti pannakaiyanak ti kongregasion dagiti ad-adalan ni Kristo kas maysa a “nasion” idi 33 K.P., insurat ni apostol Pedro dagitoy a sasao kasakbayan la unay ti pannakadadael ti Jerusalem idi tawen 70 K.P.: “Ngem dakayo ti ‘napili a kaputotan, ti naarian a kinapadi, nasantuan a nasion, ili a kukua ti Dios, tapno ipaduyakyakyo dagiti kinatan-ok’ daydiay nangayab kadakayo manipud kinasipnget aginggana ti nakaskasdaaw a lawagna. Dakayo nga idi napalabas nga aldaw saankay nga umili, ngem ita dakay ti ili ti Dios; nga idi saankayo a nakaasian, ngem ita nakaasiankayon.” (1 Pedro 2:9, 10) Anian a makaay-ayo dayta iti biang ti Dios!

2, 3. Kas naisangsangayan a sanikua ni Jehova a Dios, ania nga obligasion ti naiyakar iti naespirituan nga Israel, ket iti ania ti nangiyarigan kadakuada ni Jesu-Kristo idiay Juan kapitulo 15?

² Itatta, 19 a siglon kalpasan ti panangisurat ni Pedro kadagidiay a sasao, kaskasdi nga adda pay laeng ti natda ditoy daga iti dayta naiyanak iti espiritu a “nasion.” Bimmassitda itan iti nakurkurang ngem sangapulo ribo ti bilangda, sigun iti report ti tinawen a pannakarambak ti Panangrabii ti Apo. Isuda ti ‘maysa nga ili a kukua ni Jehova,’ ket kas naisangsangayan a kukua ti Dios masapul nga ipaduyakyakda ti kinatan-ok ni Jehova a Dios, a nangayab kadakuada manipud iti nailubongan a “kinasipnget a nagturong iti nakaskasdaaw a lawag.” Daytoy a “lawag” ti agsilsilnagen nangnangruna pay nanipud idi panagpatingga “ti panawen Gentil,” wenno “ti naituding a panawen dagiti nasnasion,” idi tawen 1914.a (Lucas 21:24, King James Version; NW) Kas “naisangsangayan a kukua” ti Nasantuan a Mannangted dayta nakaskasdaaw a lawag, isuda ti patpatgenna unay. Kenkuana naiyarigda kas naespirituan a pagubasan.

³ Iti daytoy malagiptayo ti kinuna ni Jesu-Kristo kadagiti apostolesna, nga isudat’ mangirepresentar kadagiti amin nga agbalinto a naiyanak-espiritu a paspasurotna: “Siak ti pudno a puon ti ubas, ket ni Amak ti agtaltalon. Isuamin a santakko a di agbunga ikkatennanto, ket amin dagiti sanga nga agbunga isu ti dalusanna, tapno mangted koma ti ad-adu a bunga. Dakayo nadalusankayon gapu iti sao nga insaok kadakayo. Agyankay kaniak, ket siak kadakayo. Kas ti santak saanna a mabalin ti agbunga nga is-isu, no di maikamang iti ubas, kasta met a dikay mabalin no saankayo nga agtaeng kaniak. Siak ti ubas, dakayo dagiti santak. Ti agnaed kaniak ket siak kenkuana, daytoy ti agbunga iti adu; ta no awanak awan ti mabalinyo nga aramiden.”​—Juan 15:1-5.

4. (a) Ti pangngarig ni Jesus ipalagipna kadatayo ti ania a panangiladawan idiay Isaias kapitulo 27? (b) Kaanonto ti kaadda ti moderno a kaitungpalan daytoy a padto, ket kadagiti siasino? (c) Ania a kababalin ti awanen iti Dios maipapan iti ilina?

⁴ Dayta a panamagdilig, wenno pangngarig, nga inaramid ni Jesu-Kristo ipalagipna kadatayo ti sasao ni Jehova idiay Isaias 27:2-4, a sadiay mabasatayo;

“Iti dayta nga aldaw, isu ti ikantaanyo: ‘Maysa a kaubasan ti aglabutab nga arak! Siak ni Jehova, nga agaywan kenkuana. Isu sibugakto iti tunggal kanito. Di la ket ta adda mangranggas kenkuana, isu aywanakto iti rabii ken aldaw. Ti pungtot awan kaniak.’”

Ti “kaubasan ti aglabutab nga arak” itatta ditoy daga ti mabalin a maiyarig iti natda kadagiti sangsanga dayta simboliko nga “ubas” a sadiay dagiti naiyanak iti espiritu a Kristiano iti “nasantuan a nasion” ket isuda dagiti nabunga a kamkamengna. Gapu iti dayta, adda a naipataw kadakuada ti obligasion nga agbunga iti adu. (Juan 15:5) Sigun iti padto ni Isaias, makantanto ti kanta maipapan iti “kaubasan ti aglabutab nga arak” iti panawen ti pannakaisubli ti ili ni Jehova iti paraburna. (Idiligyo ti Isaias 27:13.) Daytoy ti mangisaad iti moderno a kaitungpalan daytoy lumawlawag a padto a matungpalto iti tawen kalpasan ti gubat iti 1919, ket dagiti bambanag iti historia paneknekanda ti kaitungpalanna aginggana itatta. Itatta ni Jehova awanan “pungtot” a maibusor iti ilina, uray met maibusor iti natda ti “nasantaun a nasionna,” ti “ili a kukua ti Dios,” wenno maibusor kadagiti nasungdo a Kristiano nga agur-uray ti biag nga awan inggana ditoy daga. Siaasi inturongna ti paburna kadakuada, a daytoy ti makagapu iti naespirituan nga irarang-ay ken kinamanagbungada.

5. Babaen iti ania manipud iti daytoy mangiladawan a kaubasan a maparagsak ti ili, ket ania ti maisalaysayda maipapan iti dayta?

⁵ Daytoy naespirituan a “nasion,” agraman kadagiti nagaget a katulonganna, ket naiyarigda kas nabunga a kaubasan nga agpataud iti adu unay nga “aglabutab nga arak.” Daytat’ maysa a naespirituan nga arak a mangparagsak ti puso ni Jehova ken ti tao. (Oc-ocom 9:13) Gapu iti daytoy nainkalintegan a rason ti ili a naparagsakan babaen ti pananginumda iti daytoy naespirituan nga inumen mabalinda ti sirarag-o nga agkanta ken lagipen amin dagiti naaramidan ti Nasantuan a Managtalon iti “kaubasan” iti daytoy simboliko a “kaubasan.” Iti makailadawan a panagsao, pudno a ‘sinibuganna’ daytoy a “kaubasan” maipaay iti kanayon a pakabang-aranna, tapno iti kasta ti natubbog, naimas a prutas ti mapataud, nga addan epekto a makaparagsak.

Maysa a Panamaggiddiat​—“Ti Ubas iti Daga”

6. Ania, nupay kasta, ti lak-amento “ti ubas ti daga,” sigun iti Apocalipsis kapitulo 14?

⁶ Saan a kastoy ti kaso iti daydiay aw-awagan ti maudi a libro ti Biblia a “ti ubas iti daga.” Iti di mabayagen, ti nasantuan a bilin maitedton kadagiti nailangitan a manangikisap a puersa: “Aramatem dayta kompaymo a natadem, ket purosem dagiti bungbunga ti ubas iti daga, ta dagiti ubasna naluomdan.” Kalpasanna, kas itultuloy nga ipakita ti naimpadtuan nga Apocalipsis, “daydi anghel inaramatna daydi kompayna iti daga ket inurnongna ti apiten nga ubas iti daga, ket impisokna iti pagpespesan daydi dakkel a pagdapilan ti pungtot ti Dios. Ket nabaddebaddek daydi pagpespesan iti ruar ti siudad ket timbog ti dara idi pagpespesan a nagtenganna dagiti preno dagiti kabayo, iti kaatiddog ti sangaribo ket innem a gasut nga estadio.” (Apocalipsis 14:18-20) Kastanto ti mapasamak kadagiti nagobiernuan a paset ti makitkita nga organisasion ti Diablo ditoy daga; daytat’ banag nga immulana, ket daytat’ maibusor “iti pudno nga ubas” a ni Jehova a Dios ti Nagmula. Awanto ti pannakaisubli a pulos “ti ubas iti daga”!

7-9. Ania a doble a kaitungpalan ti adda iti Isaias 27:7-13, ket kadagiti ania a panawen?

⁷ Nupay kasta, daytoy padto iti Isaias kapitulo 27 kinapudnona ket maysa a padto ti pannakaisubli, umuna ti nasion ti Israel iti lasag ket kalpasanna ti naespirituan nga Israel iti mismo a maika-20 a siglotayo. Nalawag daytoy manipud iti kuna ti padto idiay Isa 27 bersikulo 7 agingganat’ bersikulo 13, a kastoy ti panagserra ti kapitulo. Mabasa dagitoy a bersikulo:

⁸ “Kinabilna ida aya iti kas panangkabilna kadagiti nangkabil kadakuada? Wenno napapatayda aya a kas iti pannakapapatay dagiti pinapatayda? Iti nakabutbuteng a pukkaw intono pagtalawem ida makisusikka kadakuada. Isu inikkatda ida babaen ti napigsa a daranudor iti aldaw ti kasaor. Ngarud gapu itoy mapakawanto ti kinadangkes ni Jacob, ken daytoy amin ti pagbanagan ti panangikkat ti basolna, tapno aramidenna amin dagiti batbato ti altar a kas tisa a bato a narumrumek, tapno dagiti sagrado a teddek ken dagiti pagpuoran ti insenso didanto tumakderen. Ta ti nasarikedkedan nga ili agwaywayas, maysa a pagtaengan a napanawan ken binaybay-an a kaasping ti let-ang. Idiay agarabto ti urbon ti baka ken agiddanto idiay; ken arabenna dagiti sangana. Intono dagiti sangana magangoda, masep-akdanto, dagiti babbai umaydanto ket puoranda ida. Ta isu umili nga awan ti pannakaawatna. Gapuna a ti Nangaramid kadakuada awanto ti kaasina kadakuada, ken ti Nangbukel kadakuada dinanto ipakitaan ida ti parabur.

⁹ “Ket maaramidto iti dayta nga aldaw a ni Jehova ablatannanto ti bungana, manipud iti layus ti Karayan agingga iti waig ti Egipto, ket dakayo maurnongkayto a saggaysa, O dakayo nga annak ti Israel. Ket maaramidto iti dayta nga aldaw a ti maysa a tangguyob a dakkel mapuyotto, ket umaydanto dagiti ngangngani madadaelen iti daga ti Asiria ken dagiti naparuar iti daga ti Egipto ket agdayawdanto ken ni Jehova idiay nasantuan a bantay sadi Jerusalem.”

10. Ania a pannakabalin ti lubong ti nalatak idi panawen ti panagipadto ni Isaias, ket aniat’ nagbanaganna iti rinantana nga iraraut iti kabisera ti pagarian ti Juda?

¹⁰ Idi kaaldawan daytoy a padto ni Isaias, nagbalinen ti Asiria a kangrunaan a pannakabalin ti lubong iti daga, a nangsandi iti umuna kadagiti agsasaruno a pito a pannakabalin ti lubong, numan pay ti Egipto ket agtigtignay pay laeng idi kas maysa a nababbaba a pannakabalin. Ti sangapulo-tribo a pagarian ti Israel simminan manipud iti panagturay iti naarian a balay ni Ari David iti tribo ti Juda. Gapuna maibusor iti siudad iti Jerusalem nga immay ti ari iti Asiria a mangidawdawat ti naan-anay nga isusukona, no dina kayat ti madadael. Nupay kasta, ni Jehova ti nakidangadang iti pagarian ti Juda ken isut’ nangibaon ken Ari Senakerib a nagawid nga agibar-ibar iti nakababain a pannakaabak.​—Isaias, kapitulo 36 ken 37.

11. Babaen ti emperador ti ania a pannakabalin ti lubong a naituang ti pagarian ti Juda, ket kasano ti panangtukoy ti Isaias 27 iti daytoy a pasamak?

¹¹ Gapuna, maysa nga emperador iti sumarsaruno a pannakabalin ti lubong, ti Babiloniano a Pannakabalin ti Lubong, ti napalubosan a mangdadael iti nasantuan a siudad ti Jerusalem ken ti templona. Sigun iti panangipamatmat ti Biblia, napasamak daytoy idi tawen 607 K.K.P., kadagiti im-ima ni Emperador Nabucodonosor. Isu ti nangipan kadagiti nakayawan idiay daga ti Babilonia, tapno busbosenda ti 70 a tawtawen a pannakakayaw sadiay. Maigapu iti umadanin a pannakadadael ti Jerusalem ken ti pannakakayawda idiay Babilonia iti 70 a tawtawen nga umiso ken maiyanatop ti pannakapataud dagiti salsaludsod:

“Kinabilna ida aya [ti nasion ti Israel] iti kas panangkabilna kadagiti nangkabil kadakuada?” (Isaias 27:7)

Ni kaanoman iti nasional a historiana nanipud 1513 K.K.P., a ti nasion ti Dios ket nakabil iti nagpigsa a didigra kas idi 607 K.K.P., maysa a panangkabil a ngangngani kaipapananna ti pannakadadaelda. Adu dagiti natay iti napasag a siudad iti Jerusalem. Wen, nakita ni Jehova ti pannakasapul daytoy nainget a panagtignay ket nasken, ket masapul a dayta ti mapasamak. Nakitana ti pannakasapul ti pannakirupir kadagidiay rebbeng a nagtalinaed koma a gagayyemna, dagiti mismo a ginayyemna, a nangaramidanna iti maysa a Linteg ti tulag babaen ken manangibabaet a Moises.

12. Gapuna ania a saludsod ti mabalin nga ipaltiing ni Jehova nga isaludsod ni mammadto Isaias maipapan iti linak-am ti Israel, ket gapuna ania ti epektona iti pannakirelasion ti Israel ken Jehova?

¹² Mainayon pay maisaludsod ni Jehova:

“Wenno napapatayda aya [ti nasion iti Israel, wenno Jacob] a kas iti pannakapapatay dagiti pinapatayda?” (Isaias 27:7)

Ket, wen, ta itan nagbalinen a nasken para ken ni Jehova a makisusik iti naminsan a naparaburan nga ilina, a namataud iti maysa a nakabutbuteng a panagpukkaw, maysa a “nakabutbuteng a pukkaw,” manipud kadagiti armado a buybuyot iti Babiloniano a Pannakabalin ti Lubong, ti maikatlo iti historia ti Biblia. Gapuna ti nasantuan a sao:

“Iti nakabutbuteng a pukkaw intono pagtalawem ida makisusikka kadakuada. Isu inikkatna ida babaen iti napigsa a daranudor iti aldaw ti kasaor [tapno ipamatmat ti direksion a paggapuanto ti nakabutbuteng nga ikkis ti gubat].” (Isaias 27:8)

Iti kasta a pakpakauna pagtalawennanto ti di matalek a nasion a naminsan naiyarig a kas mangiladawan nga asawa kenkuana kas ti makitkita nga organisasionna ditoy daga. Itan isut’ pagtalawenna manipud iti inted-Dios a pagtaenganna ket ibaonna kadagiti im-ima dagiti nangkayaw a taga Babilonia iti maysa nga adayo a daga, a kasla iti maysa a panangidiborsio wenno panangisina a temporario.​—Idiligyo ti Isaias 50:1.

13. Kasano, sigun iti padto ni Isaias, nga agdaton ti nasion ti Israel gaput’ panagsalungasingda iti tulag ti Dios?

¹³ Itan immayen ti tiempo para iti nasion ti Israel, wenno Jacob, nga agdaton a maipaay kadagiti “kinadangkesna” babaen iti nakangingngina a pamay-an ngem kadagiti datdaton nga animal a maidaton iti altar ti templo idiay Jerusalem. Daytoy ti kinuna ni Jehova a maipaay iti kas asawana nga organisasion, a kunkunana:

“Ngarud gapu itoy mapakawanto ti kinadangkes ni Jacob, ket daytoy amin ti pagbanagan ti panangikkat iti basolna, tapno aramidenna amin dagiti batbato ti altar a kas tisa a bato a narumrumek, tapno dagiti sagrado a teddek ken dagiti pagpuoran ti insenso didanto tumakderen.” (Isaias 27:9)

Anian a balbalikas iti nasantuan a panagunget, wenno panagpungtot, ti kaitungpalanto daytoy a padto, ket nainkalintegan a kasta! Nikaanoman dinton nga agtakder ti idolatroso a sagrado a teddek ken dagiti pagpuoran ti insenso iti ummong daytoy nadusa a nasion.

14. Iti ania a kita ti pannakalangalang ti pagbalinanto ti daga ti Israel, ket kasano ti pannakaasikasodanto kas mangiladawan a kayo?

¹⁴ Kas panangipamatmat iti panaglangalang a maiyegto iti daytoy mangiladawan a kasla asawana a nasion iti kadaanan nga Israel, innayon ni Jehova:

“Ta ti nasarikedkedan nga ili agwaywayas, maysa a pagtaengan a napanawan ken binaybay-an, a kaasping ti let-ang.”

Ti daga a nakapunpunno kadagiti tattao iti naminsan malangalangto, ket iti apagbiit agbalinto a maysa a kasla pagaraban.

“Idiay agarabto ti urbon ti baka ken agiddanto idiay; ket [ni Jehova, babaen ti instrumentona] arabenna dagiti sangana. Intono dagiti sangana magangoda masep-akdanto, dagiti babbai umaydanto ket puoranda ida.” (Isaias 27:10, 11)

Gapuna ti mangiladawan a kasla asawa ni Jehova a nasion ti mapagbalinto a kasla pagsungrod iti apuy, nga urayto pay dagiti babbai ket saandanto a marigatan tapno magun-odanda dagiti adda a natda kenkuana. Anian a nakalkaldaang a kasasaad ti pagbalinanto daytoy mangiladawan a kasla asawa nga organisasion iti Israel! Ngem apay a ti kasta a makarumek nga addang ti alaento ti kas asawa a lalaki a Dios a kas ken Jehova? Denggenyo:

15. Gapu iti espesial a panangtrato ni Jehova, ania a kita ti ili ti nagbalinan koma ti nasion ti Israel, ngem apay a nagbalinda a kas kadagiti nasnasion a managdaydayaw ti ladladawan?

¹⁵ “Ta isu umili nga awan ti pannakaawatna. Gapuna a ti Nangaramid kadakuada awanto ti kaasina kadakuada, ken ti Nangbukel kadakuada dinanto ipakitaan ida iti parabur.” (Isaias 27:11)

Gapu kadagiti amin a sagana nga inaramid ni Jehova a maipaay iti edukasion ken pakalawlawagan daytoy nakaskasdaaw pannakabukelna nga organisasion, rebbeng koma a pinaneknekan dagiti Israelitas a maysada nga ili a dakkel kinasiribda. Nagbalinda koma a nalaing ken mannakaawat tapno makitada ti kinabarengbareng ti panagdayaw iti ladawan, wen, naaddaanda koma ti pannakaawat a makakita iti kinanengneng ti idolatroso a panagdayaw, nga inar-aramid dagiti nanengneng a nasnasion nga adda iti ruar ti tulag daydiay maymaysa a sibibiag ken pudno a Dios, ni Jehova. Ngem gapu iti di pannakakita iti nailangitan a Nangaramid ken Nangbukel kadakuada, napukawda ti pammatida ket pinilida ti agsubli kadagiti makitkita nga aramid-tao a didiosen a nagturong iti mismo a pannakadadaelda. Daytoy ti makagapu no apay a ti parabur ken nasantuan nga asina ti naibabawi manipud iti kasta a natangsit nga ili.

Pannakaispal Manipud Pannakakayaw

16. Gapu iti panangisublina ti ilina, iti ania ti pangiturongan ni Jehova iti atensionna?

¹⁶ Gapuna ita, tapno maisublida ti panagdayawda idiay pagtaenganda, nasken para ken Jehova nga iturong ti atensionna iti daga ti Babilonia nga isut’ pagayusan ti dakkel a “Karayan,” ti Eufrates. Iturongna ti atensionna iti abagatan ti daga ti Egipto, ta kadagita a luglugar a nakayawan ti ilina manipud kenkuana nga agpaay a pakadisiplinaanda. Gapu itoy tungpalen ni Jehova ti sumaganad a naiyebkas a panggepna:

“Ket maaramidto iti dayta nga aldaw a ni Jehova ablatannanto ti bungana, manipud iti layus ti Karayan [Eufrates] agingga iti waig ti Egipto [ti waig idiay abagatan a laud a pagbeddengan ti Naikari a Daga], ket dakayo maurnongkayto a saggaysa, O dakayo nga annak ti Israel.”​—Isaias 27:12; idiligyo iti Numeros 34:2, 5.

17. Kasano ti panangburak ni Jehova iti ilina manipud iti nakayawan a kasasaadda, ket babaen iti ania a pamay-an?

¹⁷ Tapno maisubli ni Jehova ti ilina iti daga a Juda, masapul a burakenna ti nakayawan nga ili kas maysa a bunga, iti kasta mawayawayaanna ida. Inaramidna daytoy babaen ti panangdadaelna iti pannakabalin ti lubong a Babilonia ket inserrekna ti Imperio ti Medo Persia, ti maikapat a pannakabalin ti lubong iti historia ti Biblia. Ti bilin ti emperador ti Persia a ni Ciro a Dakkel iti pangrugian ti panagturayna ti naipaay a pakawayawayaan ti nakayawan nga ili ni Jehova ken agpaay iti pannakaisublida iti dati a lugar ti kadaanan a Jerusalem tapno ibangonda manen ti templo ni Jehova. Daytoy a panagsubli ti dimteng idi panagngudo ti 70 a tawtawen a pannakakayaw dagiti Judio, idi 537 K.K.P.​—Isaias 45:1-7.

18. Ania ti mabalin a panagrikna dagiti nakayawan iti bilin ti pannakawayawayada?

¹⁸ Dagiti nadisiplinaan nga Israelitas idiay Babilonia, kasta met ti Asiria ken Egipto, ket sanikua ni Jehova, ket isu ti maikari a mangpisi kadakuada kas simboliko a bunga manipud iti di boluntario a pannakakayaw ken pannakasinasinada ket iti kasta pinakitaanna ida ti asi, ti di kaikarian a kinamanangngaasi. O, anian a panagragsak dagidiay Israelitas idi ugma iti bilin ni Ciro, ken anian a regta nga impakitada iti naan-anay a pananggundawayda iti nadayag a gundaway a naipaay kadakuada! Ngarud, ania ti maikuna maipapan iti dayta nagsayaat nga “aldaw”?

19. (a) Iti siasino ti naipadto a pagdayawan dagiti Israelitas a nawarawara idiay Asiria ken Egipto? (b) Aniat’ kaipapanan daytoy maipapan iti panagdaydayaw ken Jehova idiay orihinal a disso ti templo, ket daytoy addaan panangisingasing iti ania iti moderno a naespirituan a nasion?

¹⁹ “Ket maaramidto iti dayta nga aldaw a ti maysa a tangguyob a dakkel mapuyotto, ket umaydanto dagiti ngangngani madadaelen iti daga ti Asiria ken dagiti naparuar iti daga ti Egipto ket agdayawdanto ken ni Jehova idiay nasantuan a bantay sadi Jerusalem.” (Isaias 27:13)

Ania pay ti kaipapanan dayta no di ti pannakatagitao manen ti Naikari a Daga ken ti pannakaibangon manen ti templo ti Jerusalem, ti pannakaisubli ti panagdaydayaw iti Nangbukel ken Nangaramid iti napasubli a nasion ti Israel? Daytoy ti mapasamak sigun kadagiti immun-una a sasao ti mammadto a ni Isaias a naibinsabinsa iti bersikulo 6. Ti daga iti naisubli nga ilina ti nagbalin manen a daga nga aglaplapusanan kadagiti agtataeng, a sangsangkamaysa nga agdaydayaw idiay templona, nupay no daytoy naisubli a lugar ti panagdayaw ket saanen a kas ti kinaranga ti nakadadaeg a templo nga imbangon ni Ari Salomon. Iti daytoy a pamay-an iyan-anniniwanna ti moderno-aldaw a naespirituan a kaitungpalanna a ramanenna “ti Israel ti Dios,” iti panangpunno “ti nadam-eg a daga” iti makaited-biag a “bungbunga.”​—Galacia 6:16; Isaias 27:6.

[Dagiti Footnote]

Kasano ti Isusungbatyo?

◻ Kaano ken kasano a naglak-am ti Israel iti lasag ti “pannakakabil,” kas naipadto idiay Isaias 27:7?

◻ Kasano nga “agramut” ti Israel? (Isaias 27:2, 6)

◻ Iti moderno a kaitungpalan asino dagiti nairaman iti kaitungpalan ti padto idiay Isaias kapitulo 27?

◻ Kasano a nagbalin dagitoy kas nabunga a kaubasan a mangpataud ti “aglabutab nga arak”?