Pannakiayon kadagiti Daldalan ni Jehova
Kas salaysayen ni Arthur Worsley
ITI tallo nga aldaw dikam nakitkita ti init; ti angin ken ti baybay ti nangpaspas kadakami. Addakami idi idiay nadawel a Cape Hatteras iti North Carolina nga agturong iti destinomi a pangaskasabaan idiay Bahamas. Dayta ti Nobiembre 1948 idi. Ti uppat kadakami, tallo a misionero a graduado ti Watchtower Bible School of Gilead ken siak, ti nangrugi nga agpampanunot no makagtengkami met laeng sadiay.
Siak idi ti timonero ti 60-pie (18-m) a barko ti Watch Tower Society, ti Sibia. Iti akingkanawan a paset ti barko adda maiballaballaet nga aweng a kasla maysa a sumagitsit a sengngaw bayat a dagiti dadakkel a dalluyon ti mangab-ablat kadakami, ket narusepkami bayat nga isuda ti agtulid a manglabas kadakami. Dagiti tali ti naiparaut nga aglawlaw iti pagsinturonan ti siketko ken naigalut kadagiti ringbolts idiay proa. No agtulidkami a kadua ti angin, dagiti nakaikapetan ti layag ti agranetret pay, ket no dakam ti agtulid a maikontra iti angin, dayta ti umkis iti kasta unay.
Ti napalalo ti pannakaulawna idiay kangrunaan a siled iti baba ti proa isu ni Stanley Carter ken ni Ron Parkin. Ket ti 50-años a ni Gust Maki, isu a kalkalpasko pay laeng a sinukatan idiay timon, ti nabannog iti kasta unay. Sakbay a simmublatak iti timon, nangaramidak ti maysa nga inumen a brandy a nalaokan ti binatil nga itlog ket imbagak ken ni Gust no sadino ti pakasarakan iti dayta. Dayta ti maudi a pannakakitak kenkuana iti ngangngani sangapulo nga oras.
Diak pulos maliplipatan ti kinaliday dayta a rabii, a dumdumngeg kadagiti um-umkis nga angin, a lablabanan ti “kumugkugtar” a timon, a mangin-inanama a sapay koma ta ti tali a nakaigalutak ket agtalinaed a kasta. Kasano ti pannakagtengko iti kastoy a kasasaad?
Ti Umuna a Panagbiag Idiay Inglatera ken Canada
Ni tatangko ket adda idi iti British marines, ket kanayon nga addaak iti aglawlaw dagiti marino ken dadduma pay a tattao a militar. Idi natay a bigla ni nanangko, naibaonak nga agserbi kas agsansanay idiay baybay. Idi 1923, idi agtawenak ti 16, nagdaliasatak iti intero a lubong a silulugan iti maysa a pagsansanayan a barko.
Bayat nga addaak idiay Singapore, nangngekko manipud iti kabsatko a lalaki a nakiasawa manen ni Tatang ket ti pamilia adda itan idiay Alberta, Canada. Gapuna, idi 1924, timmiponak iti pamiliami idiay 320-acre (130-ha) a pagtalonan nga asideg ti Lethbridge. Ti kamara ti komersio ti mangtuktukoy iti dayta kas “ti nainit nga umabagatan nga Alberta, ti daga dagiti nabalitokan a binukel,” nga isu dayta ti pudno.
Maysa a Panagsarungkar a Nangbalbaliw ti Panagbiagko
Maysa a banag a kasla nalipatan ti kamara ti komersio a dakawaten isu dagiti kalam-ekna kadagiti katantanapan. Ti temperatura ti bumaba agingga iti 30 degrees iti baba ti zero Fahrenheit (-34° C) no maminsan, ken nalabit nababbaba pay. Iti maysa a kasta nga aldaw ti kalam-ekna idi 1926-27, maysa a daan a Model T Ford ti nagsardeng iti paraanganmi ket immasug iti agpigpigerger a panagsardengna idiay asideg ti balaymi agingganat’ mabalin. Naawis a maipaay iti napudot a kape ken cookies, inlawlawag ti tsuper a ti dalan ti nabangenan dagiti agay-ayus a niebe, ket isut’ saan a makasiguro no sadinno ti ayanna. Bueno, dayta ti nadalusan di nagbayag, ket kalpasanna rinugianna ti makisarita kadakami maipapan ti Biblia. Isu ti inikkak ti maysa a doliar para iti libro a Deliverance ken pito a polieto.
Dagiti dadakkelmi napanda idiay ili a nakitienda, gapuna siak ken ti kabsatko a lalaki ti nangmingming kadagiti pagbasaan iti apagbiit. Kalpasanna amin dagita ti naikabil iti estante ket nalipatanen agsipud ta kasapulan nga aywananmi dagiti dinguen. Nupay kasta, dadduma kadagiti bambanag a nabasbasak ti kanayon nga agsublisubli iti isipko. Agriingak pay no maminsan iti rabii a pampanunotek ida. Kamaudiananna, naikeddengko a kitaen no ania amin ti maipapan iti dayta.
Idi gumaw-atak a diak pinilpili idiay aparador, nanguyusak iti maysa kadagiti polieto nga Our Lord’s Return. Nagur-urayak agingga a tunggal maysa ti nakaturogen, binasak ti polieto ket sinukimatko ti tunggal kasuratan idiay Biblia ti pamilia. Nasdaawan ken maragsakan kadagiti panangilawlawagna, rinugiakon ti “mangaskasaba” iti pamiliami iti sumaganad a bigat idiay pagalmusaran. Saanda unay a maawis, dayta saan a nangpalammiis ti panagreggetko.
Panagregget a Mangaskasaba
Nagsuratak iti Watch Tower Society, nga impatulodko ti nagnagan ken direksion dagiti kaarrubami a mannalon ket indawatko a dagiti kopia ti Our Lord’s Return ti maipatulod met koma kadakuada. Kamaudiananna, idi napanak tapno saludsodan ida no kasanot’ panagayatda iti polieto, nagsiddaawak pay iti makagura a sungbatda, kas ti, ‘Oy, ti agtutubo a lalaki a kas kenka rebbeng a di makibibiang iti dayta a banag’ wenno, ‘Dayta ti Russellismo. Ibalbaludda dagiti kakasta a tattao idiay Estados Unidos.’
Nupay naupayak, saanak a simmuko. Nagpedidoak iti amin a pagbasaan nga impablaak ti Watch Tower Society, agraman kanayonan a kopia a mabalinko nga ipabulod iti uray siasino. Nagbasbasaak iti tunggal gundawayko, a pampanunoten no kasano a mairanudko ti innak maad-adal kadagiti dadduma. Pinakaammuannak ti Sosiedad a ti kaasitgan a kongregasion, wenno “ecclesia,” ket agarup sangagasut a milias (160 km) ti kaadayona idiay Calgary, nga isut; nakaad-adayo para kaniak a tabunuan.
Idi 1928 pimmanawak iti pagtaenganmi tapno agtrabaho iti para kaniak, ket nagtungpalak nga agtartrabaho iti maysa a kakapat a paset, 160 acres (65 ha), nga immanamongak a mangted iti makinkukua iti kakapat iti adda a maani iti kada tawen. Idi Disiembre 1929 panawen idi a maipaay ti panagbakasion para kaniak, gapuna napanak manen nakikadua ken ni tatang ken ti madrastak, nga immakaren idiay Vancouver, British Colombia. Sumagmamano nga aldaw kalpasan ti isasangpetko, maysa a babai ti immay iti ruangan nga agituktukon kadagiti pagbasaan nga impablaak ti Watch Tower Society. Manipud kenkuana naammuak no sadino ti pagtataripnongan dagiti Estudiante ti Biblia (a maaw-awagan itan dagiti Saksi ni Jehova), ket iti sumaganad a Domingo nagnaak iti lima a milia (8 km) a limmasat iti nagpigsa a bagyo tapno makatabuno.
Nakaragragsak ti tumabuno ti gimong a kadua dagiti dadduma nga addaan iti pareho nga interes iti Biblia. Iti sumaganad a lawas, agraman ti tunggal lawas kalpasan dayta, kimmuyogak iti grupo iti panangaskasaba iti balay-balay. Ket ti The Watchtower iti Enero 15, 1930, immay ti imbitasion a tumulong iti trabaho idiay hedkuarters, ti Watch Tower Society idiay Brooklyn, a maaw-awagan Bethel. Intukonko ti panagserbik sadiay ket, iti panagsiddaawko naawisak a mapan. Inabutna ti mabayag bassit a mangiringpas kadagiti ar-aramidko, kabayatanna nabautisaranak. Nakagtengak met laeng idiay Bethel kamaudiananna idi Hunio 13, 1930.
Panagserbi Idiay Bethel
Naitudingak idiay bindery. Nagtungpalak a mangpapaandar ti maysa kadagiti pagdaitan ti libro, nga isu ti agikabil kadagiti wire staples kadagiti likudan ti polieto. Anian a ragsak ti agtrabaho iti Our Lord’s Return, ti mismo a polieto nga isu ti instrumento a nangbalbaliw ti panagbiagko! Di nagbayag siakon ti mangdadait kadagiti baro a polieto a The Kingdom, the Hope of the World.
Ti umuna a kumbensionko, idiay Columbus, Ohio, idi Hulio, 1931, ti pudno a malaglagip unay. Diak pulos maliplipatan ti nalaus a panagpalakpakmi idi a naiyanunsio a manipud iti dayta dakamton ti maammuan iti nagan a Saksi ni Jehova. Kalpasanna ti polieto a The Kingdom, the Hope of the World ti nairuar. Daytoy ti nangilawlawag no apay a daytoy a nagan ket nausar. Kalpasanna dayta ti inwarasmi kadagiti amin nga opisiales ti militaria, dagiti politiko, dagiti negosiante, ken dagiti opisiales ti relihion, ket siak ti personal a naituding a mangaramid iti daytoy idiay asideg ti Bethel idiay Brooklyn Heights ken idiay Governor’s Island.
Ti pantalan ti Nueva York ket adda a mismo idiay ruangan ti Bethel, ket agsipud ta pagaammok unay dagiti barko, idiay pantalan ti nagbalin a teritoriak a pangaskasabaan. Maysa nga aldaw maysa a kapitan ti barko ti nagprotesta: “Ita, dika mapmapan a padpadasem nga ilaklako dagitoy a libro kaniak. Addaanak ti maysa a libro a pudpudno a mangibagbaga ti kinapudno maipapan iti Biblia.”
“Pangngaasim ta ipakitam kaniak no ania dayta adda kenka,” kinunak.
Inruarna ti maperpersayen a kopia ti libro a Government, nga inlawlawagna: “Dayta ti nakammelko manipud iti karayan ket pinamagaak dayta. Isu pay laeng ti kapintasan a libro a nabasak.”
Kalpasan ti panangipakitak kenkuana iti panid ti manangipablaak a dagiti libro nga ituktukonko ket naggapuda iti isu met laeng a manangipablaak, ti dadduma ket ‘nalakan a panaglayag.’ Naaddaankam a dua ti nakaskasdaaw a panawen!
Nagbassit no iyar-arig ti panangaskasaba idi kadagidi nga al-aldaw, gapuna ar-aramidenmi ti amin a kabaelanmi a mangidanon ti naimbag a damag kadagiti tattao sakbay ti Armagedon. Ti Siudad ti Nueva York addaan laeng maymaysa idi a kongregasion. Itan addan nasurok a 300 a kongregasion ken addan 30,000 nga agibumbunannag iti siudad, ket adu a teritoria ti matartrabahon iti kada bulan!
Ni Rutherford—Maysa a Di Mabambannog a Trabahador
Ni Joseph F. Rutherford, ti presidente ti Watch Tower Society bayat dagiti umuna nga 11 a tawtawenko idiay Bethel, ti kanayon a mamagsiddaaw kaniak gapu iti nagadu a matrabahuanna. Saan laeng nga isursuratna ti kaaduan kadagiti pagbasaantay iti Biblia, no di ket nagadu pay dagiti palpalawagna, ken isu ti makidangdangadang kadagiti pangukoman, ngem isu met addaan iti personal nga interes iti kasasaad ti pamilia ti Bethel, nga idi ket adda bilangda a ngangngani 200.
Kas pangarigan, idi 1932, naikeddengna ti inkam panangpataud kadagiti mismo a taraonmi, nangnangruna ti karne. Gapuna inyurnosna ti maaddaan iti sumagmamano a pagapunan ti manok idiay 15-acre (6-ha) a pagtalonan ti Sosiedad idiay Staten Island. Naammuanna nga adda ammok bassit maipapan ti panagtaraken ti manok. Daytoy ti nangibunga ti panangbusbosko kadagiti ngudo ti lawas a kaduana a mangdisdisenio iti balay dagiti manok ken mangrukrukod iti daga tapno mangibangon kadagita.
Iti maysa kadagitoy a panagsarungkar, agparang a mdeio aburido ni Kabsat Rutherford gapu iti maysa a banag. Kalpasan ti sumagmamano a kanito naaddaanak ti tured a nangisaludsod no adda aniaman a di umiso ken no adda maaramidak tapno makatulong. Isu ti nagsao kaniak a kunana a saanko a kabaelan ti tumulong. Ngem bayat nga agtultuloykami a magmagna nga agturong iti hardin, kinunana: “Kankanayon a mapasamak ti kasta nga awan mintis. Tunggal agtrabahoak iti maysa a napateg a banag, adda latta riribuk a rumsua, ket ita mangar-aramidak iti maysa kadagiti kapapatgan nga artikulo iti adu a tawtawenen.” Talaga a nakellaatak idi dinakawatna dayta kaniak, idinto a siak ket kabarbaroak pay laeng idiay Bethel.
Sumagmamano a lawas kalpasanna, ti ili ni Jehova ti naipaayan kadagiti ruar ti The Watchtower a ruar ti Agosto 15 ken Setiembre 1, 1932, a naglaon iti dua a kapaset nga artikulo a napauluan “Ti Organisasion ni Jehova.” Dagitoy nga artikulo ti nangibutaktak ti sistema dagiti mabotbotosan a panglakayen a dayta ti saan a nainkasuratan. Daytat’ namataud bassit iti pannakariribuk, ngem daytat’ maysa pay nga addang a nagturong iti naan-anay a nateokratikuan a panangaywan.
Kadagidiay nga al-aldaw naipasango ni Kabsat Rutherford iti dakkel nga ibubusor manipud kadagidiay padpadasenda ti mamagtalaw kenkuana kadagiti panagbrodkas iti radio. Ngem isut’ maysa a mannakidangadang ket pulos a saan a simmuko kadagiti narelihiusuan a kabkabusorna.
Immadu dagiti Pammarigat, Natay ni Rutherford
Limmanlan ti pannakaidadanes bayat dagiti 1930’s. Idiay Nazi nga Alemania adu dagiti naipan kadagiti kampo konsentrasion ken napapatay gapu iti pammatida. Uray pay idiay Estados Unidos dadduma kadagiti kakabsat ti napakpakbuan ti alkitran ken kalpasanna napakbuanda met kadagiti dutdot ti manok; dadduma ti napilpilit a mangtilmon kadagiti acete de castor. Dagiti sansanikua nadaddadaelda, ken dagiti ubbing naikkatda manipud kadagiti pagadalan.
Bayat ti 1941 nangrugi a kumapuy ti salun-at ni Kabsat Rutherford, ngem isu ti kaskasdi nga addaan ti napalalo a pigsa ken di kimmapuy a panangidadaulo. Kadakami a makaammo unay kenkuana, ti kumapkapuy a salun-atna ti nakalawlawag a nakalkaldaang kadakami. Bimmaba unay ti timbangna a gapu itoy dagiti kawesna ti nakalawlawa unayen kenkuana. Nupay ti bagina ti matmatay, ti isipna alerto ken ti panagreggetna a maipaay iti kinapudno ken ti panangiwarwaragawag iti nagan ni Jehova pulos di kimmapuy.
Kalpasan ti pammigat iti maysa nga agsapa idi arinunosen ti otonio ti 1941, impakaammona iti pamilia nga isu ti maaddaan iti serioso nga operasion. Nagsao a mangparparegta iti pamilia iti sumagmamano a kanito, a kalpasanna senerraanna: “Gapuna no pagayatan ti Dios, makitakayto manen. Ket no saan, ammok a dakayo nga ub-ubbing ket itultuloyyo ti makidangadang.” Awan pay ti maysa a mata a di naglua iti pamilia. Ket pudno nga isu ti pulos a dikam nakita manen. Pimmanaw iti dayta nga aldaw a nagturong California a sadiay ti nakatayanna idi Enero 8, 1942.
Kadagiti sumagmamano a tawen, nagadu idi dagiti nagdakes nga iraraut a maibusor ken ni Kabsat Rutherford, ngem dagita a pammabasol ket arigda iti sengngaw iti maysa a bagyo kadakami a nakipagtrabaho kenkuana ken ngangngani inaldaw a nakangkangngeg kenkuana a mangipapaay kadagiti naespirituan a pannursuro bayat dagiti panagdayaw iti agsapa. Isut’ talaga nga am-ammomi maipapan iti talaga a kinataona—maysa kadagiti Saksi ni Jehova. Ania pay ti maikuna nga ad-adda ngem iti dayta?
Dagiti Baro a Nakaitudingan
Saan a nagbayag kalpasanna nagbalin a presidente ni Nathan H. Knorr, inawisnakami a sumagmamano idiay opisinana, nga imbalabala dagiti planona a mangpabiag manen iti panagsarungkar dagiti pannakabagi ti Sosiedad kadagiti kongregasion, ket insaludsodna no kayatmi ti makiraman. Inawatko dayta ket rinugiak ti agdaldaliasat a trabaho idi 1942. Dakami ti naituding idi a “servant to the brethren,” a dayta a designasion iti kamaudiananna nabalbaliwan kad “adipen ti sirkito.”
Idi Mayo 1948, iti maysa a kumbension distrito idiay Houston, Texas, inawisnak ni Kabsat Knorr idiay opisinana. Kalpasan ti sumagmamano a panagsasao maipapan iti trabaho iti dayta a lugar ken ti salun-atko, sinaludsodannak: “Pampanunotem aya ti makiasawa?”
Bueno, saanko a maibaga a sipupudno ti saan, ngem iti dayta met laeng a punto diak met maibaga ti wen. Gapuna simmungbatak: “Kabsat, pampanunotek daytan nanipud pay laeng idi lima ti tawenko.” Dayta pay laeng ti kaskasdi a nangikabil kaniak iti kasla neutral a posision. Kalpasanna inlawlawag ni Kabsat Knorr a ti Sosiedad ket nakagatang iti maysa a barko, ket insaludsodna no kayatko ti mapan iti serbisio a misionero a silulugan iti maysa a barangay.
Dayta ti gapuna nga addaak, idi Nobiembre 1948, iti timon ti Sibia iti dayta nakabagbagyo unay a rabii idiay Cape Hatteras.
Panangaskasaba kadagiti Purpuro
Iti sumagmamano nga aldaw nakagtengkami met laeng idiay Bahamas a sadiay nasarakanmi dagiti tattao a manangpadagos la unay ken mabisinda kadagiti kinapudno ti Biblia. Nangaskasabakami kadagiti amin a dadakkel a purpuro, a sinarsarungkaran ti sumagmamano kadakuada iti namin-adu a daras bayat dagiti pito a bulan a kaaddami sadiay. Kalpasanna nagturongkami idiay Virgin Islands, a nangaskasaba iti intero a grupo dagitoy nga isla.
Maysa a rabii idiay St. Martin, ti mayor, wenno ti komisionado iti puro, ti immay kaniak ket kinunana: “Agingga iti dua a lawas pay laeng ti napalabas, bayat a magmagnaak nga aglawlaw iti dati nga ili, ti amin a mangmangngegam a sasawen dagiti tattao ket maipapan iti pallot ken babbai. Itan sadinoman a papanak mangmangngegko ida nga agsasao maipapan ken Jehova ken ti Biblia. Dakayo nga ub-ubbing ni Jehova ti nakaaramid iti nasayaat a trabaho, ket pagyamanankayo unay iti dayta.”
Naikkanak ti pribilehio a mangted iti umun-una a palawag ti Memorial idiay St. Vincent. Kalpasanna maysa a babai ti nagkuna: “Maragsakan koma ni Mr. Brown a nakangngeg iti dayta a palawag, ngem nakaad-adayo ti pagtataenganna.” Naibaga kaniak ti pangkaaduan a direksion, ket ti kabigatanna, rinugiak a biruken dayta a purok.
Awan idi dagiti kalsada, no di laeng dagiti desdes. Nagnaak iti adu nga oras, a nagsalsaludsod ti direksion sagpaminsan. Gaput’ napalalo a bannogko, iti agarup alas dos ti malem nakagtengak iti maysa a bassit a bangkag nga adda dagiti sumagmamano a naipattopattok a kalkalapaw. Naikeddengko ti mapan iti maysa kadagitoy ket aginana. Bayat nga umas-asidegak, nakakitaak kadagiti letra idiay ngato ti ruangan, “Kingdom Hall of Jehovah’s Witnesses.” Ti bannogko naitayab a kasla maysa a bado.
Di nagbayag maysa a tao ti immay ket nagsaludsod no kasapulak ti tulong. “Kasano ti pannakaam-ammok kadagiti tattao a nangibangon iti daytoy bassit a hall?” insaludsodko.
“Maysaak kadakuada,” kinunana.
Imbagak kenkuana a naggapuak idiay Sibia. Ngem kasla awan unay ti kaipapananna dayta kenkuana. Gapuna kinunak, “Dika kadi ammo? Ti barko ni Jehova.” Kalpasanna ngangngani dinan mapagtaeng dagiti saksakana iti daga, isu ti maragsakan unay. Di nagbayag, naammuak no kasano ti pannakaibangon dayta a hall.
“Idi napanak idiay Trinidad,” inlawlawagna, “imbagada kaniak ti maipapan iti kinapudno. Ket nagsubliak ket imbagak kadagiti dadduma a tattao.” Insaludsodna no kayatko ti mangted ti maysa a palawag.
“Maragsakanak,” kinunak. Gapuna pinuyotannan ti maysa a kabibe, ket di nagbayag ti bassit a balay napunnon ket dagiti tattao agtaktakderda kadagidiay sibay ti tawtawa. Nagpalawagak, ket kalpasanna naaramid ti panagadal ti Pagwanawanan, a nagpintas ti pannakaidaulona! Kalpasan amin daytoy, ti kabsat ti nangawis kaniak idiay pagtaenganna a maipaay iti maysa a pannangan. Ti init lumlumneken, ket kinunak kadakuada a pumanawakon. Kinuyogdak idiay ab-ababa a panglintegan. Kalpasanna binaybay-andakon, adda pay laeng sumagmamano a milia a pagnaek aginggana iti barko, ngem dayta ti maysa a nagpintas a rabii.
Nagsubli Idiay Bethel
Ti umuna a kadadakkelan a kumbension idiay Yankee Stadium ti naangay idi 1950. Dakami nga adda iti Sibia ti naawis a tumabuno. Bayat ti kaaddami idiay Nueva York, naitudingak manen iti trabaho a panagdaliasat idiay Estados Unidos. Kalpasan ti sumagmamano a tawen, nagsakitak ket naawisak manen nga agsubli idiay Bethel idi 1956. Ti salun-atko nagin-inot a rimmang-ay, ngem nagtalinaedak latta idiay Bethel.
Naminsan idi agpalpalawag ni Kabsat Knorr maipapan iti pannakasapul ti ad-adu a misionero idiay Africa, insingasingko nga ibaonnak sadiay. Nupay kasta, pinalagipannak maipapan iti edadko ken ti sumagmamano a daras a pannakaospitalko, ket imbagana kaniak a nasaysayaaten no agtalinaedak sadiay tapno maikkanak ti atension no kasapulak.
Itan iti edadko a 79 años, ken ti ngangngani 56 a tawtawen iti amin-tiempo a serbisio a taliawen, makaparagsak a maammuan a simrekak iti kasta a serbisio iti kinaagtutubok. Masansan, kalpasan ti panagawidko manipud panaggigimong wenno manipud iti trabaho, agtugawak iti komportable a kuarto ti silidko idiay Bethel ket pampanunotek dagiti naglabas a 60 años. Pudno, siak ti nabendisionan gapu iti pannakiayonko kadagiti daldalan ni Jehova.
[Ladawan iti panid 23]
Bayat ti panangasaba idiay Alabama idi 1934, insuksukatko dagiti pagbasaan ti Biblia kadagiti manok