‘Ti Malukongko Agliplippias’
Kas insalaysay ni Tarissa P. Gott
“APAY a mapasamak daytoy?” Siak ken ni lakayko insaludsodmi daytoy bayat a situtugawkami iti maysa a guyguyoden ti kabayo a kalesa a mangig-iggem iti maysa a bassit a lungon kadagiti im-imami. Ti anakko a lalaki ti nagsagaba iti nakaro a sakit ti tian ket natay iti sumagmamano laeng a lawas. Idi 1914, bassit unay ti naammuan no aniat’ aramiden iti dayta a sakit. Maysa a nakasaksakit a banag nga ayaten ti maysa nga ubing iti uneg ti innem a bulan, a makitkita ti iyiisemna kenka, ket kalpasanna ni patay ti mangrabsut kenkuana manipud kadagiti im-imam. Nagsakit unay dayta iti pusok.
Binisitanakami ni nanangko iti daytoy a tiempo ti panagleddaang ket rinugiannakam a liniwliwa babaen iti mensahe ti Biblia maipapan iti panagungar. Nagdakkel ti kaipapanan dayta kadakami. Anian a bang-ar dayta ken ni lakayko a ni Walter, ken kaniak a maammuan a posible ti pannakakitanto manen ken ni bassit a Stanley.
Saan nga isu dayta ti umuna a pannakaidennak iti kinapudno ti Biblia. Kasakbayan dayta, ni lelongko nagun-odanna ti umuna a tallo a tomo iti Studies in the Scriptures, ni Charles Taze Russell. Ti nabasa ni Lelong kadagita, agraman ti panagadalna iti Biblia, ti nangtignay kenkuana a rummuar ken mangasaba. Daytoy ti nangpaluksaw iti lokal a padi, nga isu ti nangpapanaw kenkuana kadagiti simbaan idiay Providence, Rhode Island. Uray met ni Nanang saanen a napnapan iti simbaan kalpasan dayta. Isu ken ni Lelong itan ti tumabtabuno iti panaggigimong dagiti Estudiante ti Biblia, ngem awan ti adu a naaramidko maipapan iti kinapudno iti dayta a tiempo.
Iti edad a 16, nakiasawaak iti agtutubo a lalaki, ni Walter Skillings, ket nagindegkami idiay Providence. Magagarankam a dua a makitimpuyog kadagiti tattao nga agayat iti Sao ti Dios. Nupay idi 1914 naaddaankamin iti innem-tawenna nga anak a babai, ni Lillian, idi laeng natay ti anakmi a maladaga nga immukuok ti kinapudno nga imbagbaga ni nanang kadakami. Iti sumaganad a tawen, 1915, siak ken ni lakayko ti binautisaran dagiti Estudiante ti Biblia. Naaramid ti bautismomi iti kalgaw iti asideg laeng nga igid ti baybay. Nagkawesak iti nagayad, nangisit a pagan-anay a nangato ti kueliona ken atiddog dagiti manggasna, a naiduma bassit kadagiti bathing suit a maisusuot itatta. Siempre. saan nga isu daytoy ti gagangay a pagan-anay iti igid ti baybay kadagidiay nga al-aldaw ngem daytat’ nangnangruna a naisagana para iti bautismo.
Kalpasan ti bautismomi, nagbalbaliwen ti panagbiagmi. Ni Walter ti agtartrabaho idi iti Lynn Gas and Electric Company, ket no kadagiti aldaw a kalam-ekna, isu ti maibabaon kadagiti nagduduma a simbaan tapno lunagenna ti kimter a pagayusan ti danumda. Gunggundawayanna dagiti kakasta a panawen a mangisurat kadagiti teksto ti Kasuratan kadagiti pisara ti simbaan, dagiti kasuratan a mangipakita no aniat; ibagbaga ti Biblia maipapan ti di ipapatay ti kararua, Trinidad, impierno, ken dadduma pay.—Ezequiel 18:4; Juan 14:28; Eclesiastes 9:5, 10.
Sadino Ngay ti Papanantayo?
Idi 1916 ni Kabsat Russell, ti umuna a presidente ti Watch Tower Bible and Tract Society, natay, ket kasla agsisinan dagiti isuamin a bambanag. Itan adu kadagidiay kasla nakapigpigsa, a debosionadoda iti Apo, ti mangrugin nga umikay. Agparang a dadduma ti sumursurot la gayam iti tao imbes a ken ni Jehova ken ni Kristo Jesus.
Dua kadagiti panglakayen a mangidadaulo iti kongregasionmi ti kimmappon iti bumusbusor a grupo ket gapu itoy nagbalinda a kamkameng ti klase “dakes nga adipen.” (Mateo 24:48) Amin dagitoy ti nagparang a di umiso, kaskasdi daytat’ mapaspasamak ket daytat’ mangriribuk kadakami. Ngem kunak iti bagik: ‘Saan kadi nga isu daytoy ti organisasion nga inusar ni Jehova a mangwayawaya kadatayo manipud panangibalud ti ulbod a relihion? Ditay aya a naramanan ti kinaimbagna? No pumanawtay itan, sadino ngay ti papanantayo? Dinto aya agtungpal a sumursurottayo iti dadduma a tao?’ Dikam makita no apay a rebbengmi ti mapan kadagiti apostata, gapuna nagtalinaedkami.—Juan 6:68; Hebreo 6:4-6.
Dimteng Manen ti Maysa a Didigra
Nakaptan ni lakayko iti trangkaso Español, ket idi maika-9 ti Enero, 1919, isut’ natay bayat a siak ti naidalit met iti pagiddaan iti dayta a sakit. Naimbaganak manipud iti sakitko, ngem il-iliwek unay ni Walter.
Itan ta awanen ni Walter, masapul a manggedak, gapuna inlakok ti pagtaengank ket nakikaduaak iti maysa a naespirirtuan a kabsat a babai. Inkabilko dagiti mueblesko idiay bodega iti pagtaengan iti maysa a kabsat a babai idiay Saugus, Massachusetts. Ti anakna a lalaki, ni Fred A. Gott, ti nagbalin a maikadua a lakayko. Nagkasarkami idi 1921, ket iti las-ud ti sumaruno a tallo a tawen, dakam dagiti nagbalin a nagannak kada Fred ken Shirley.
Ti Isyu ti Panagsaludo ti Bandera
Iti kamaudiananna, idi addada Fred ken Shirley iti eskuelaan publiko, rimsua ti isyu ti panagsaludo ti bandera. Ti isyu naisentro iti pannursuro ti Biblia maipapan iti “iyaadayo manipud panagrukbab iti didiosen.” (1 Corinto 10:14) Maysa nga agtutubo a kabsat a lalaki idiay Kongregasion ti Lynn ti nagmadi nga agsaludo ken mangisapata iti kinasungdona iti bandera. Iti las-ud ti maysa a bulan pito nga annak nga adda iti kongregasion ti napagtalaw manipud iti eskuelaan, a nairaman kadakuada da Fred ken Shirley.
Bigbigek a nakellaatkami nga innala dagiti annakmi ti takderda idiay eskuelaan kas ti inaramidda. Siempre, sinursuruanmi ida a pagraemanda ti pagilian ken ti bandera, ken insursuromi met kadakuada dagiti bilbilin ti Dios maipapan ti di panagrukbab kadagiti ladladawan ken didiosen. Kas nagannak, dikam kayat a mapagtalaw dagiti annakmi iti eskuelaan. Kaskasdi itan ta naipapilit iti isyu, maiyanatup laeng nga alaenda ti takderda a maipaay iti Pagarian ti Dios. Gapuna iti panangtingitingmi kadagiti bambanag, inapresiarmi a ti panangaramid dagiti annakmi ti umiso a banag ket no agtalekkami ken ni Jehova amin agbanagto kas pammaneknek a maipaay ti naganna.
Naorganisar ti Pagadalan ti Pagarian
Itan ti saludsod ket, kasanonto a magun-odan dagiti annak ti edukasionda? Iti sumagmamano a tiempo rinantami ti panangisuro kadakuada idiay balay babaen ti aniaman kadagiti libro a magun-odanmi. Ngem siak ken ni lakayko ti narigatan iti dayta nga umuna a tawen ti panagaeskuela bayat ti panangpadpadasmi a panangisuro kadagiti dua nga annakmi. Ni lakayko ti agtartrabaho iti amin a tiempo, ken siak met ti agawat iti palaba ken panagpaplansa tapno manayonan ti linawas a sueldo. Mainayon iti dayta, naaddaanak pay iti lima ti tawenna nga anak a lalaki, ni Robert, nga aywanan.
Agarup iti dayta, idi primavera ti 1936, ni Cora Foster, maysa a kabsat a babai idiay kongregasion ken maestra kadagiti eskuelaan publiko idiay Lynn iti 40 años, ti naikkat manipud obrana gaput’ di panagsaludo ti bandera ken saan a panagsapata ti maysa a mannursuro nga isu idi ti ugali iti dayta a tiempo. Ngarud naiyurnos ti panangisuro ni Cora kadagiti annak a napagtalaw kadagiti eskuelaan ket nausar ti pagtaenganmi kas Pagadalan ti Pagarian. Impaikabil ni Cora ti pianona iti balaymi agraman sumagmamano kadagiti libro nga usaren dagiti ubbing, ket dadduma kadagiti natataengan nga ubbing nagaramidda kadagiti pagtugawan manipud kadagiti kahon ti kahel ken ti plywood. Rinugianmi ti eskuelaan ti sumaganad nga otonyo nga adda sangapulo nga ubbing ti timmabuno.
Ti anakko a buridek, a ni Robert, rinugianna ti panagadalna babaen ti itatabunona ti primero grado iti Pagadalan ti Pagarian. “Sakbay a rinugianmi iti regular a panageskuelami,” malaglagip pay ni Robert, “naluktan ti Pagadalan ti Pagarian babaen iti kanta ti Pagarian iti inaldaw, ket iti kagudua oras adalenmi ti leksion ti Pagwanawanan para iti sumaganad a lawas.” Kadagidiay nga al-aldaw saan nga agim-imprenta ti Sosiedad ti salsaludsod nga agpaay ti parapo iti artikulo a pagadalan, gapuna nagbalin a responsibilidad dagiti ubbing ti umay nga addaan kadagiti salsaludsod para iti parapo nga usaren iti gimong ti kongregasion.
Ni Cora ket maysa a napeklan a maestra. “Idi aguyekak,” malaglagip pay ni Robert, ken naserraan ti eskuelaan agingga a nagawan ti makaakar a sakitko, “Sinarungkaran ni kabsat Foster ti balay ti tunggal estudiante ket nangted kadagiti homework.” Agpapanpay ti debosionna, nalabit a no maminsan mapaay ti riknana, ta masapul nga isuruanna dagiti estudiante kadagiti isuamin a 12 a grado iti maymaysa a kuarto. Iti panagpatingga ti lima-tawen a kaadda ti Pagadalan ti Pagarian idiay balaymi, adda idi 22 nga ub-ubbing nga ages-eskuela.
Ti Panagil-ilem ken Kinamanangngaasi
Ti isyu ti panagsaludo ti bandera nangiyeg saan laeng a ti tiempo a pakasuotan ken panagdukot no di ket adu a publisidad babaen iti periodiko ken radio. Nagbalinen a gagangay ti pannakakita ti potograpo iti sango ti balaymi a mangretretrato kadagiti ubbing bayat nga agsangpetda idiay Pagadalan ti Pagarian. Adu kadagiti kakaarrubami, a mannakigayyemda met idi, ti nagbalindan a manangsupiat. Ipatoda a maysa a nakakaasi a banag para kadagiti annakmi a di agsaludo iti bandera nga Americano. ‘Total,’ kunaenda, ‘saan kadi a daytoy a pagilian ti mangted kadakayo kadagiti inaldaw a kasapulan ti panagbiag?’ Saanda nga apresiaren a no awan ti panangaywan ni Jehova, awan met ti inaldaw a kasapulanda.
Iti kasumbangirna, addada dagiti dadduma a nakaawat kadagiti nairaman nga isyu ken nangsuportar kadakami. Idi dagiti tattao iti sangakaarrubaan binoykotda ti paglakuan ti sari-sari a pagtartrabahuan ti manangaywan ti kongregasionmi kas manedyer, maysa a nabaknang a tao nga interesado iti sibil a libertad ti nanggatang ti kaaduan a tagilako iti sari-sari ket inwarasna ida a libre kadagiti kakabsat idiay kongregasion.
Idi laeng 1943, idi binaliktad ti Korte Suprema ti Estados Unidos ti sasaadenna iti isyu maipapan iti panagsaludo ti bandera, a napalubusan ni anakko a Robert a sumrek manen kadagiti eskuelaan publiko.
‘Ti Malukongko ti Agliplippias’
Anian ti ragsakko a makakita ken ni Robert a mangidedikar ti biagna ken Jehova, ket nabautisaran iti kumbension idiay St. Louis idi 1941. Iti dayta met a kumbension, amin dagiti tallo nga agtutubo nga annakko naaddaanda ti pribilehio a nairaman kadagiti adu nga ub-ubbing nga immawat iti libre a personal a kopia ti libro a Children manipud ken kabsat Rutherford, nga isu idi ti presidente ti Watchtower Society.
Idi 1943, ti inaunaan nga anakko a lalaki a ni Fred simrek iti amin-tiempo a payunir a ministerio. Daytoy ti pimmaut laeng ti sumagmamano a bulan, ta madama idi ti Gubat Sangalubongan II, ket isu idi ti agedaden iti panagsuldado. Idi saan nga inawat iti lokal a junta ti panagsuldado ti panangirupirna a maibatay iti pannakailaksidna, iti kinaministrona, isu ti insigida a nasentensiaan ti tallo a tawen iti federal a pagbaludan idiay Danbury, Connecticut. Idi 1946 isut’ nawayawayaan, ket bayat ti ngudo dayta a tawen, isun ti maysa nga amin-tiempo a trabahador iti sangalubongan a hedkuarters ti Watchtower Society idiay Brooklyn, Nueva York, a nangtagiragsakanna ti sumagmamano a tawen a serbisio. Itan isut’ maysan a manangaywan, nga agserserbi a kadua ti pamiliana idiay Providence, Rhode Island.
Idi 1951 met, ni Robert ti naawis idiay Bethel, ket isu ti nagtalinaed sadiayen agingga itoy nga aldaw a kadua ni Alice nga asawana. Uray isu met, ket maysa a manangaywan, iti maysa a kongregasion idiay siudad ti Nueva York.
Sa adda met ti anakko a babai a dungdunguek a ni Shirley, nga isu iti nagbati iti balaymi. Isu ti nangay-aywan nga agpadpada iti asawak ken siak aginggana a natay ni lakayko idi 1972; nanipud idin isut’ dakkel a liwliwa kaniak. Diak koma ammo no kasano iti panagtultuloy dagiti bambanag no isut’ awan, ngem siyayamanak ken Jehova gaput’ ayat ken debosionna.
Agtawenakon iti 95 años itattan, ket kaskasdi ti namnama ti baro a sistema ni Jehova iti ad-adda a nakalawlawagen ngem idi. No maminsan masarakak ti bagik a mangikunkuna, “No la koma addaanak pay iti pigsa a kas kadagiti naglabas a tawtawen.” Saanakon a makapagbalay-balay, ngem basta addaanak pay met laeng iti dila, agtultuloyak a mangidaydayaw ken Jehova. Ad-adda nga apresiarek daytoy a pribilehio itatta ngem kadagiti naglabas iti intero a panagbiagko. Wen, ‘ti malukongko agliplippias.’—Salmo 23:5.
[Ladawan iti panid 21]
Ti Pagadalan ti Pagarian a maikunkundokta idiay pagtaenganmi idi 1930’s
[Ladawan iti panid 23]
Ni Tarissa Gott a kaduana ni Robert, Shirley, ken ni Fred