Jesus​—Isut’ Siasino?

MAMMANO ti masao dagiti sekular a pakasarsaritaan maipapan ken ni Jesus. Nupay kasta, adda met sumagmamano, ket kuna ti The Encyclopædia Britannica: “Dagitoy agsolsolo a salaysay pinaneknekanda nga idi unana a tiempo uray dagiti kabusor ti Kinakristiano dida pulos nagduaduaan ti kinapudno ni Jesus, a daytat’ nagsusuppiatanda iti damdamona ken maibatay kadagiti di umdas a pangibatayan dagiti sumagmamano nga autor idi panagpatingga ti maika-18, bayat ti maika-19, ken iti pangrugian ti maika-20 a sigsiglo.”

Ita saludsodanyo ti bagiyo, No ti kaadda ni Jesus ket maysa laeng a sarsarita, mabalbalin aya nga inabutna agingga iti maika-18 a siglo santo laeng madiskobre daytoy? Ken kasta met usigenyo ti kinapudno a nasurok a sangabilion a tattao itattan ti agkunkuna a paspasurot ida ni Jesus. Ti kaadda ti impluensia dagiti pannursurona iti kultura, edukasion, ken gobierno-iti intero a kurso ti sangalubongan a historia-ti di mailibak. Rasonable kadi a panunoten nga amin daytoy ket bunga laeng ti maysa a banag a nasussustansia bassit ngem ti sarsarita?

No ti pundador ti Islam, ni Muhammad nga Arabiano a mammadto, ket maysa a pudno a persona, aniat’ napigsa a rasontayo a pamatian a ni Jesu-Kristo, a pundador ti Kinakristiano, ket saan? Mabalin nga isut’ nagbiag agarup 600 a tawen sakbay ni Muhammad, ngem panunotenyo a ti pundador ti Buddhismo, a ni Siddhārtha Gautama​—ti Buddha, wenno “Daydiay Nalawlawagan,”​—ti nagbiag a nasapsapa pay, nasurok a 500 a tawen sakbay ni Jesus. Kaskasdi, no ti Buddha ket maysa a pudno a persona, aniat’ napigsa a rasontayo a pamatian a ni Jesus ket saan?

Ti Aleman a historiador ken arkeologo a ni Hans Einsle ti nagsurat a ni Flavius Josephus a Judio a historiador, dagiti mannurat a Romano a da Suetonius ken Pliny, ken nangnangruna ti Romano a historiador a ni Tacitus “amin patalgedanda ti kinapudno ni Jesus ken dagiti kangrunaan a kinapudno ti panagbiagna.”

Ad-adda Ngem Ordinario Laeng a Tao?

Nagbiag ni Jesus​—ngem kas ania? Irupir ti dadduma a tattao nga isut’ ordinario laeng a tao, nupay aminenda a nalabit isut’ masirib unay a tao, a sawenna a kanayon ti kinapudno. Uray pay dagiti kabusorna idi umuna a siglo inannugotda, a kunkunada: “Mannursuro, ammomi. . . a dika bigbigen ti kasasaad a naruar dagiti tao, ngem mangisuroka a sipupudno iti dalan ti Dios.”​—Marcos 12:13, 14.

Dadduma, nupay kasta, irasonda a nalabit ni Jesus ket ad-adda ngem ordinario laeng a tao. Apay? Ngamin ta, maysa, isut’ makapagaramid kadagiti bambanag a di maaramidan ti ordinario laeng a tattao. Kas pangarigan, adda aya am-ammoyon a mabalinna ti magna iti rabaw ti danum, a pagbalinenna nga arak ti danum, a mangpakan ti agarup 5,000 katao babaen iti dua a babassit nga ikan ken lima a tinapay a sebada, a mangpaimbag iti bulsek, wenno mangpagungar iti natay?​—Mateo 14:25, 26; Marcos 8:22-25; Juan 2:1-11; 6:1-13; 11:30-44.

Madetektaran met ni Jesus dagiti bambanag a di kabaelan ti ordinario a tattao. Idi kinuna ti maysa a babai kenkuana nga awan asawana, simmungbat ni Jesus: “Naimbag ti panagkunam, ‘Awan asawak.’ Ta naaddaanka ti lima nga asawa, ket ti adda ita kenka saanmo nga asawa.” Nagsiddaaw, kuna ti babai: “Apo, makitak a sika mammadtoka.” (Juan 4:16-19) Maipaay iti pangarigan iti nakaskasdaaw nga umun-una a pannakaammo ni Jesus maipapan ti panangilibak ni Pedro kenkuana, kitaenyo ti Lucas 22:31-34, 54-62.

Addaan ni Jesus ti karkarna nga autoridad. Dagiti tattao “nagsidsiddaawda iti panangisurona, ta insursurona ida a kasla adda turayna, ket saan a kasla kadagiti eskriba.” (Marcos 1:22) Mainayon pay, nabalinan ni Jesus nga inted “dagiti sangapulo ket dua nga adalanna. . . ti pannakabalin kadagiti espiritu a narugit, tapno pagtalawenda ida ket paimbagenda ti amin a kita ti sakit ken amin a kita ti an-anayen.”​—Mateo 10:1.

Mapapatitay Kadi ti Damdamag?

‘Ngem aguray,’ mabalin a maikunayo. ‘Saan kadi a mabalin a dagiti detalye maipapan ti inar-aramid ni Jesus ti aglablabes met unay?’ Saan ken F. F. Bruce, maysa a retiradon a propesor iti Biblical Criticism and Exegesis idiay University of Manchester, a nagsurat: “Saan a masansan a posible ti panangidemostra babaen kadagiti historikal nga argumento ti kinapudno ti tunggal detalye iti kadaanan a sursurat, dayta man ti adda iti uneg wenno ruar ti Biblia. Supisientin ti pannakaadda ti rasonable a kompiansa iti pangkaaduan a kinamapagtalkan ti mannurat; no daytat’ naipasdeken, addan ti a priori a pannakabalinna a dagiti detalyena ket pudnoda. . . Saan a basbassit ti historikal a kinamapagtalkan ti Baro a Tulag agsipud ta inawat dayta dagiti Kristiano kas ‘sagrado’ a literatura.”

Isuamin agsasao maipapan iti kinamapagtalkan dagiti mannurat ti Ebanghelio. Nupay aggigiddiatda no maminsan iti presentasionda kadagiti detalye, saanda nga agsisinnuppiat iti maysa ken maysa, kas met ti dua a saksi iti maysa nga aksidente ti trapiko saanda nga agsinsinnuppiat no kunaen ti maysa a maysa a nalabaga a lugan a naggapu iti kannigid nadungparna ti berde a lugan manipud iti kannawan, ket kunaen met daydiay sabali a maysa a Mercedes nga agpatpataray nga agpaabagatan nadungparna ti Renault nga agturturong iti amianan. Ti kinapudnona a naggigiddiat dagiti Ebanghelio kadagiti babassit a detalye sipipigsa nga ipamatmatna a pudnoda. No koma kayat dagiti mannurat nga allilawen dagiti tattao a patien ti maysa a sarsarita, ad-adda koma a pinagtutunosda a naimbag dagiti estoriada.

Uray pay dagiti kabusor ni Jesus sinuportaranda ti damag maipapan kenkuana a pudno. Mabasatayo: “Inyegda kenkuana ti maysa a tao nga umel a nagunggan ti sairo; ket idi a naparuaren ti sairo di umel nagsao. . . Ngem dagidi Pariseo kinunada: ‘Gapu ti pannakabalin ti pangulo dagiti sairo a paruarenna dagiti sairo.’” (Mateo 9:32-34) Kitaenyo ta saan nga inlibak dagiti Pariseo a nagaramid datdatlag ni Jesus. Dida laeng nga ipabiang ti pannakabalinna a mangaramid iti dayta iti panagtignay ti nasantuan nga espiritu ti Dios.

Ti dadduma pay nga ebidensia a dagiti rekord maipapan ken Jesus ti pudno isut’ kinapudnona a no dagiti prinsipio a linaon ti sursurona ti masurot, agkurrida. Dagita ti mangibunga ti naballigi ken naragsak a panagbiag. Mainayon pay, adu kadagiti naunday tiempona a padpadto a sinao ni Jesus, kas kadagidiay nailanad iti Mateo kapitulo 24, Marcos kapitulo 13, ken Lucas kapitulo 21, ti natungtungpalen iti al-aldawtayo.

Jesus​—“Jehova iti Daan a Tulag”?

Kaawatan, saan nga ordinario a tao ni Jesus. Isut’ naisalsalumina agsipud ta, kas kunaen ti Biblia kadatayo, tinagiragsakna ti biag idiay langit sakbay iti iyaayna ditoy daga. (Juan 6:38, 62) Gapuna isut’ addaan kadagiti pannakaammo ken pannakabalin a di malab-awan ti ordinario a tattao. Daytoy ti makatulong a mangilawlawag kadagiti milagro ken naisangsangayan a kinasiribna.

Ngem ti kadi kaadda ni Jesus sakbay ti panagbalinna a tao kaipapananna nga isut’ Dios? Kastat’ kinuna ti maysa a libro ti mangisursuro, a kunkunana: “Kada tukoyen ni Jesus ti Bagina kas ‘Ti Siak’ . . . , ipabpabigbigna ti Bagina kas ni Jehova ti Daan a Tulag.” Pudno kadi daytoy?

Sigun ti panangiyebkas ti King James Version iti Exodo 3:13, 14, insaludsod ni Moises: “No dumtengak kadagiti annak ti Israel, ket kunakto kadakuada, Ti Dios dagiti ammayo imbaonnak kadakayo; ket no isuda ta saludsodenda kaniak, Asino ti naganna? ania ti isungbatkonto kadakuada? Ket ti Dios kinunana ken Moises, SIAK TI SIAK; ket kinunana, Kastoy ti sawemto kadagiti annak ti Israel, NI SIAK ti nangibaon kaniak kadakayo.” Maipapan iti daytoy a teksto, kuna ti The Pentateuch and Haftorahs (Hebreo a texto nga addaan patarus ken panangilawlawag nga Ingles, nga inyurnos ni Dr. J. H. Hertz) iti sasao a “Siak ti siak. . . ti panangipaganetgetna ket adda iti aktibo a panangiparangarang iti kaadda ti Dios.” Ti usarna kas maysa a titulo wenno nagan nga agpaay ti Dios ngarud ti maiyanatup agsipud ta babaen ti panangispalna kadakuada manipud panangkayaw dagiti Egipcio, ngangnganin iparangarang ti Dios ti kaaddana a maipaay iti ilina iti nakaskasdaaw a pamay-an. Kuna ni Hertz a “kaaduan kadagiti moderno sursurotenda ni Rashi [ti nalatak a kadaanan a komentarista ti Biblia a Pranses ken iti Talmud] iti panangipaulogna ‘Agbalinakto kas ti pagbalinakto.’” Umanamong daytoy iti panangipaulog ti The New World Translation, a mabasa: “AGBALINAKTO KAS TI PAGBALINAKTO.”

Idiay Juan 8:58, naminsan manen idiay King James Version inusar ni Jesus ti sao a “Siak” maipapan kenkuana, a kunkunana, “Idi kasanguanan ti pannakaiyanak ni Abraham, siakon.” Ngem ditoy dagiti sasao ti medio naigiddiat manipud iti daydiay nausar idiay Exodo 3:14. Di inusar dayta ni Jesus kas nagan wenno titulo no di ket kas panangilawlawag laeng ti kasasaadna sakbay iti panagbalinna a tao. Gapuna, sigun iti New World Translation, ti ad-adda nga umiso a panangipaulog ti Juan 8:58 ket: “Sakbay ti kaadda ni Abraham, addaakon.”

Nalawag, awan ti Nainkasuratan a pangibatayan iti panagkuna a ni Jesus isu met laeng ni Jehova iti Hebreo a Kasuratan. Uray met ti libro ti mangisursuro a naadaw iti napalabas ti nangadmitir: “Nga addan ni Kristo sakbay ti pannakaiyanakna idiay Bethlehem dina paneknekan a mismo nga Isu ti Dios (Mabalin nga isut’ addan kas maysa nga anghel).” Kinapudnona, isu daytoy ti isursuro ti Biblia. Iti kaaddana sakbay ti kinataona, ni Jesus ti “maysa a dios,” wenno nadiosan, not saan a ti Dios, ti Dios a mannakabalin amin a ni Jehova.​—Juan 1:1-3; 1 Tesalonica 4:16.

Yantangay isut’ saan a Dios, asino ngarud ni Jesus?

[Ladawan iti panid 5]

Dagiti milagro ni Jesus pinaneknekanda nga isut’ ad-adda pay ngem ordinario laeng a tao