Napaneknekandan Aya nga Ulbod ti Biblia?

NAPANEKNEKANEN aya dagiti sientista ken dagiti kritiko ti Biblia a dagiti linaon ti Biblia ket erradoda ken pinarparboda laeng? Sakbay nga akseptarenyo a napaneknekandan, rebbeng a laglagipenyo a nupay adu nga eskolar iparangda ti opinionda iti positibo ken autoritatibo a pamay-an, saanda a kankanayon nga umiso. Masansan a dagiti ideyada ket naibatay kadagiti agkutkutukot a pundasion.

Mapagduaduaan a Panangpugpugto

Kas maysa a pangarigan ti autoritatibo ti awengna a sasao ti kritiko ti Biblia, usigenyo ti kinuna ni S. R. Driver maipapan iti libro ni Daniel. Nakaugalianen, daytoy a libro ket naibilang nga insurat a mismo ni Daniel idiay Babilonia iti maikanem a siglo K.K.P. (Daniel 12:8, 9) Ngem kuna ni Driver a daytat’ naisurat a naladladaw unay ngem dayta. Apay? Maysa a “pammaneknek” a naitukon a ta ti libro naglaon kadagiti sasao a Griego, ket ipilit ni Driver: “Dagitoy a sasao, mabalin a sitatalged nga ideklara, ket saan koma a nausar iti Libro ni Daniel malaksid no daytat’ naisuraten kalpasan ti pannakaisaknap dagiti impluensia a Griego idiay Asia babaen kadagiti panangparmek ni Alejandro a Dakkel.” Inaramid ni Alejandro ti panangparmekna idi agarup 330 K.K.P.

Saanen a nakapospositibo ti sasao ni Driver ngem iti dayta. Kaskasdi, tapno masuportaran dayta, taltallo laeng a sasao a Griego ti madakamatna, nga aminda ket nagnagan laeng dagiti instrumento ti musika. (Daniel 3:5) Yantangay dagiti Griego addaandat’ nadekket a pannakilangen iti akinlaud nga Asia manipud nakasapsapa a rekord ti historia, kasano a siuumiso a maipapilit ti asinoman a dagiti instrumento ti musika nga addaan nagnagan a Griego ket di naus-usar idiay Babilonia idi maikanem a siglo K.K.P.? Anian a nagkapuy a pangibatayan tapno pagduaduaan ti tiempo ken saad ti mannurat ti libro ni Daniel!

Ti sabali pay a pangarigan isut’ pannakatrato dagiti umuna a lima a libro ti Biblia. Nakaugalianen, makunkuna a dagitoy ti naisurat iti kaaduan a pasetna babaen ken Moises idi agarup 1500 K.K.P. Nupay kasta, kuna dagiti kritiko a makakitkitada ti nagduduma nga estilo ti panagsurat kadagiti liblibro. Kasta met, kunada a ti Dios no maminsan madakdakamat babaen iti naganna, a Jehova, ket no maminsan babaen iti sao a Hebreo a para ti “Dios.” Manipud kadagita a kapaliiwan, ipatodan a dagitoy a libro ti Biblia ket pudno a panaglalaok dagiti dokumento a naisuraten kadagiti nagduduma a panawen ket sada naikabil iti maudi a pormana agarup kalpasan ti 537 K.K.P.

Daytoy a teoria ket nasaknap pannakapapatina, kaskasdi awan ti nakailawlawag no apay a mabalinan ni Moises a tukoyen ti Namarsua agpadpada kas Dios ken kas Jehova. Awan asinoman ti nakapaneknek a saanna mabalin ti agsurat iti nagduduma nga estilo no isut’ mangtartrato ti nagduduma a tema, no agsursurat iti nagduduma a tiempo iti panagbiagna, wenno no agus-usar kadagiti immun-una a gubuayan. Mainayon pay, kas kinuna ni John Romer iti librona a Testament​—The Bible and History: “Ti pamunganayan a suppiat iti daytoy intero a metodo ti pananganalisar a ta agingga itoy nga aldaw awan uray maysa a sangkapirgis a kadaanan a teksto ti nasarakan a mangpaneknek ti kaadda dagiti teoretikal nga elemento ti nagduduma a teksto a kaay-ayo unay dagiti moderno a pannakaammo.”

Ti maysa a pamunganayan a panangipato dagiti adu a kritiko ti Biblia ket inlawlawag ti McClintock and Strong’s Cyclopedia: “Dagiti imbestigador . . . mangrugida manipud iti panangipato a dagiti kinapudno iti historia nga addat’ likudan dagiti salaysay ket purpuro a natural a kinapudno, nga umas-asping ti kasasaadna kadagiti dadduma a kinapudno a pagaammon kadatayo. . . . Sawen kadi ti maysa a mannurat kas kinapudno ti maysa a pasamak nga addat’ ruar ti pagaammon a linlinteg ti Nakaparsuaan? No kasta . . . ti maibagbaga a pasamak [ket] saan a napasamak.”

Gapuna, adut’ mangipato a dagiti milagro saanda a napaspasamak, ta addadat’ ruar dagiti pagaammo a linlinteg ti nakaparsuaan. Umasping iti dayta, dagiti nababayag a padpadto ket rebbeng nga imposibleda, ta dagiti tattao saanda a makakita iti adayo iti masanguanan. Aniaman a milagro ket rebbeng a leyenda wenno sarsarita. Aniaman a padto a nakalawlawag a natungpalen ket rebbeng a naisuraten kalpasan ti kaitungpalanna.a Gapu itoy, irason ti dadduma a dagiti padto iti libro ni Daniel ket natungpaldan idi maikadua a siglo K.K.P. ket no kasta ti libro naisurat ngaruden idi.

Ngem daytoy a panangipato agpannuray iti artikulo ti pammati: nga awan ti Dios, wenno no isut’ adda, isut’ di pulos bumalballaet iti natauan a historia. Pudno unay, ti intero a punto ti Biblia a ta adda Dios ket isut’ aktibo iti natauan a historia. No pudno daytoy​—ken ipakita ti ebidensia a daytat’ pudno​—kaaduan kadagiti pangibatayan ti moderno a pammabalaw iti Biblia ket awan puersada.

Ti Kadi Moderno a Siensia Naipakitanan a Di Umiso ti Biblia?

Ngem, ania, daydiay panagkuna a naipakitan ti siensia a ditay mabalin a patien ti Biblia? Ti kinapudno ket, no dakamaten ti Biblia ti aw-awagantayo a siensia, kaaduan nga ibagbagana ket maitunos iti adda nga isursuro dagiti moderno a sientista.

Kas pangarigan, ti Biblia mangted kadagiti praktikal a bilin maipapan iti panagdalus ken dagiti makaakar a saksakit. Ti libro a Manual of Tropical Medicine nagkomento: “Awan ti di agsiddaaw babaen kadagiti panagannad ti salun-at ti panawen Mosaiko. . . . Pudno a ti klasipikasion ti sakit ket nakasimsimple​—[awan sabali] dagiti nakaron a saksakit, a maaw-awagan ‘saplit’; ken dagiti kronik a saksakit, nga adda maysa a kita ti panagbettak, a maaw-awagan ‘kukutel’​—ngem dagiti nainget unay a pagalagadan ti kuarantinas awan duadua a dakkel a pagimbagan ti naipaayna.”

Panunotenyo, met, ti sasao ti Biblia: “Amin dagiti karkarayan agayusda a mapan iti taaw, nupay kasta saan a mapusek ti taaw. Iti disso a papanan dagiti karkarayan, sadiay mapanda manen.” (Eclesiastes 1:7) Arig daytoy ti pannakailadawan ti panagrikos ti danum kas masarakan kadagiti libro itatta. Ti karkarayan ipanna ti danum iti baybay, a sadiay umalingasaw ket maipangato kas ul-ulep nga agsubli iti ngato ti daga, santo agtinnag kas tudo wenno niebe ken agsublinto kadagiti karkarayan.

Umas-asping iti dayta, dagiti konklusion dagiti sientista a dagiti bambantay ngumato ken marpuogda ken naminsan a dagiti bambantay itatta ket addadat’ uneg dagiti kadaanan a baybay maitunosda iti daniw a sasao ti salmista: “Dagiti dandanum nagtakderda a nangatngato ngem dagiti bambantay. Bimmangon dagiti bambantay, limnek dagiti tantanap​—a napan kadagiti yan a pinarnuaymo a naisangrat kadakuada.”​—Salmo 104:6, 8.

Kuna ti maysa a mannurat: “Amin dagiti mannurat ti Daan a Tulag imbilangda ti Daga kas plastado, ken no maminsan tukoyenda dagiti adigi nga ipatoda a mangsupsuportar iti dayta.” Ngem saan a pudno daytoy. Nagsao ni Isaias maipapan iti “Daydiay nga agtugtugaw iti ngatuen ti nagtimbukel a daga.” (Isaias 40:22) Ket kuna ni Job maipapan iti Daydiay: “Yukradna ti amianan iti rabaw ti awan naggian, ket ibitinna ti daga iti rabaw ti awan.” (Job 26:7) Ti pannakailadawan ti daga kas nagtimbukel a bagi a naibitin iti law-ang nga awan makita a mangsupsuportar ket kasla nakaskasdaaw ti kinabarona.

Ebolusion

Ania met ngay maipapan ti panagsupadi ti Biblia ken ti teoria ti ebolusion?b Kuna ti Encyclopædia Britannica: “Ti teoria ti ebolusion ket inakseptar ti aglaplapusanan a kaaduan iti sientipiko a gunglo.” Ngem ti Biblia isursurona, iti simple laeng a pagsasao tapno maawatan ti sakbay ti kinasientipiko a panawen, a ti biag ket resulta ti direkta a panamarsua ti Dios ket dagiti nadumaduma a pamunganayan a kita ti biag saanda a timpuar latta no di ket naparsuada.​—Genesis 1:1; 2:7.

Dagiti ebolusionista saanda a kas kadagiti kritiko ti Biblia. Napigsa ti pammatida ken autoritatibo ti panangiyeb-ebkasdat’ bagbagida. Ngem adda sumagmamano a nasingsingpet bassit a mangadmitir a ti teoria ti ebolusion ket addaan met kadagiti pagkapuyan. Kuna ti maysa: “Ti modelo ni Darwin iti ebolusion . . . , a kangrunaanna a teoria ti historikal a pannakaibangon manen, . . . ket imposible a paneknekan babaen iti eksperimento wenno direkta a panangpaliiw kas normal iti siensia . . . Mainayon pay, ti teoria ti ebolusion ket maipapan iti serie dagiti naisangsangayan a pasamak, ti punganay ti biag, ti punganay ti intelihensia ken dadduma pay. Dagiti naisangsangayan a pasamak ket saanda a maulit ken saanda a mabalin a maikabil iti aniaman a kita ti eksperimento a panangimbestigar.” (Evolution: A Theory in Crisis, ni Michael Denton) Ti sabali pay saritaenna ti maipapan “ti kinapudno ti ebolusion.” Nupay kasta, itudtudona ti dakkel a pakarigatan a panangpaneknek iti daytoy a “kinapudno”: “No agsapsapulka kadagiti kawing iti nagbaetan dagiti kangrunaan a grupo dagiti an-animal, saanmo ida a mabirukan.”​—The Neck of the Giraffe, ni Francis Hitching.

Kasano Kaadut’ Maammuanda?

Kaaduan nga ebidensia maipaay ti ebolusion ti iparang dagiti geologo ken paleontologo​—dagiti sientista a mangsirarak ti nabayagen a napalabas ti daga. Dagiti problema a naipasango kadagitoy a sientista ket kas iti problema a naipasango kadagiti astronomo. Babaen iti tulong dagiti nagduduma a kita dagiti instrumento, mingmingan dagiti astronomo ti radiasion nga aggapgapu iti nagdadakkel a distansia manipud kadagiti bituen, planeta, galaxy, ken dagiti naisalsalumina a bagbagi kas kadagiti quasars. Babaen ti pananggundawayda iti adda nga impormasion, mangparnuayda kadagiti teoria maipapan kadagita a nauneg a bambanag kas ti kasasaad dagiti bituen ken ti namunganayan ti uniberso. Mammano nga addaandat’ gundaway a mangsukimat kadagiti teoriada, ngem no sukimatenda, masansan a masarakanda ida a kurang wenno nalawag a dida umiso.

Ti astronomo ti radio a ni Gerrit Verschuur nagsurat: “Ti nabiit pay a planetario a panagsukimat ti E.U. impanayagna ti nakakigkigtot a kinabassit ti pudno a pannakaammo maipapan kadagiti linaon ti uniberso. No iti nakaas-asideg, nagbalin ti Mars nga adayo a naiduma manipud aniaman a mailadawantayo manipud iti daga. . . . Awan ti nakaipagarup nga astronomo a dagiti barabad ti Jupiter addaandat’ nakaskasdaaw a pannakaaramid . . . ti Saturno nangted ti kadadakkelan a surpresa idi impanayag dagiti kamera ti Voyager dagiti nalagalaga a singsing, dagiti aglagto-lagto a bulbulan ken nasurok ngem 1,000 a babassit a singsing. . . . No aniat’ pudno iti law-ang ket kasla pudno kadagiti specimen ti laboratorio a naretrato iti sidong ti kanayon a panangpadpadakkel. Tunggal nakaas-asideg a panangmatmat ipanayagna dagiti naan-anay a di namnamaen nga impormasion a mangriribuk kadatayo ken mangbalbaliw kadagiti napalabas a pammatitayo.”

Dagiti geologo, paleontologo, ken dadduma pay a mangmangted ti adu a “pammaneknek” iti ebolusion ket, kas kadagiti astronomo, maseknanda kadagiti paspasamak ken bambanag a nakaad-adayo​—saan nga iti distansia no di ket kadagiti tawen. No kasano a dagiti astronomo agpannurayda iti impormasionda iti di nalawag a radiasion nga aggapgapu kadagiti di maripirip a distansia, dagitoy dadduma a sientista mapilitanda nga agpannuray kadagiti tedtedda a nakalasat babaen iti aksidente manipud iti naunday a napalabas ti planetatayo. Sigurado, kas kadagiti astronomo, mabalin a nagbiddutda met iti adu kadagiti konklusionda.

Mapapatiyo Aya ti Biblia?

Gapu itoy, saan a kasapulan a makellaat dagiti managpampanunot a tattao babaen kadagiti intelihente nga opinion agingga a dikayon mapapati ti Biblia. Nupay kasta, daytoy a mismo ti di mangpaneknek a mabalinyo a patien dayta. Agpaay iti dayta, kasapulan nga aramidenyo ti di naaramidan ti adu kadagiti kritiko ti Biblia​—lukatanyo a mismo ti Biblia, ken basaenyo dayta a silulukat ti pampanunotyo. (Aramid 17:11) Sumagmamano a tawen ti napalabasen, maysa nga Australiano a mannurat, a dati a kritiko ti Biblia, impudnona: “Iti damdamona unay iti biagko inaramidko ti normal nga umuna nga annongen ti reporter: sinukimatko dagiti bambanag. . . . Ket nakigtotak, agsipud ta ti mabasbasak [kadagiti salaysay ti Ebanghelio] ket saanda a sarsarita ken saan a naturalistiko a parparbo. Daytat’ panagreport. Primera ken segunda-mano a salaysay dagiti nakaskasdaaw a paspasamak. . . . Ti panagreport adda nanamna, ket dayta a nanam adda kadagiti Ebanghelio.”

Paregtaendakayo a mangsurot iti ulidanna. Basaenyo a mismo ti Biblia. No usigenyo ti nauneg a kinasirib ti Biblia, ti wagas a pannakatungpal dagiti padpadtona, ken ti nakaskasdaaw a panagkaykaysana, mailasinyo a daytat’ ad-adda ngem koleksion laeng dagiti saan a sientipiko a sarsarita. (Josue 23:14) No makitayo a mismo ti wagas a panangbalbaliw ti kinasirib ti Biblia iti panagbiagyo nga agbalin a nasaysayaat, awantot’ duaduayo a ti Biblia ket Sao ti Dios. (2 Timoteo 3:16, 17) Wen, mapapatiyo ti Biblia!​—Juan 17:17.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 7]

Nakarigrigat kadagiti paleontologo a maawatan no aniat’ napasamak kadagiti naundayen a napalabas kas iti kinarigat ti pannakaawat dagiti astronomo iti kasasaad dagiti bambanag nga adda iti nakaad-adayo a deppaar ti law-ang