Ti Gubat ti Jerico—Parparbo Wenno Agpaypayso?
ITI adun a dekada, pinadas dagiti arkeolohia ti mangiyeg panagduadua iti salaysay ti Biblia maipapan ken ni Josue ken ti gubat ti Jerico. Sigun iti Biblia, ni Josue ken ti armada ti Israel nagmartsada iti aglawlaw ti Jerico iti pito nga aldaw, agingga a rinebba ti Dios ti narigat a maparmek a pader ti Jerico. Daytoy ti nangipalubos kadagiti Israelita a sumrek ket ‘pinuoranda ti ili iti apuy ken isuamin nga adda kenkuana.’—Josue 6:1-24.
Ngem adu nga arkeologo, a naguyugoy babaen ti mabigbigbig unay a trabaho ni Kathleen Kenyon idi 1950’s, nakumbinsirda a saan man laeng a masarakan ti Jerico bayat ti panawen nga iraraut dagiti Israelita. Ta, kunaenda a ti siudad ket nadadael nasurok a maysa a siglo a nasapsapa! Gapuna, ti salaysay ti Biblia maipapan ken ni Josue ken kadagiti Israelita ket nasaknap ti pannakailaksidna. Iti nabiit pay, nupay kasta, ni Dr. Bryant G. Wood, arkeologo manipud iti University of Toronto, Canada, nangipaay iti baro a panangmatmat kadagiti ebidensia manipud Jerico. Sigun iti The New York Times, kinunana a ni Dr. Kenyon “kumitkita iti di umiso a klase ti damdamili, kadagiti di umiso a lugar,” ken ti ebidensia aktual a “nakaskasdaaw ti pannakaitunosna” iti Biblia.
Insitar ni Dr. Wood ti maysa-a-metro ti kapuskolna a kamada ti dapo a napnuan kadagiti buong ti damdamili, paspaset dagiti ladrilio manipud iti narbek a pader, ken dagiti troso, nga aminda ket ngimmisit a kasla babaen iti pannakauram ti siudad. Dagiti buong ti damili ket napetsaanda (iti maadmitir a di eksakto a pamay-an a magun-odan) idi 1410 sakbay ti Kadawyan a Panawentayo, surokan wenno ikkatan iti 40 a tawen—saan nga adayo dayta manipud 1473 K.K.P., ti petsa iti gubat ti Jerico a naadaw manipud iti Biblia.
Nasarakan dagiti managkali a dagiti balay idiay Jerico idi ugma ket naruay ti abastoda a naurnong a bukbukel. Makapainteres daytoy, gapu ta ipakita ti Biblia a ti Jerico natnag di nagbayag kalpasan ti panagani iti primavera ken awan idi ti kinakirang ti taraon. (Josue 3:14-16) Agpadpadada a naimbag a rason no apay a ti balbalay iti Jerico ket adut’ abastona a bukbukel idi nadadael ti siudad.
Dagiti sientista ket makagurada no maipapan iti panangadmitir iti kina-apagpag-isu ti Biblia. Gapuna, ti Times inadawna ti maysa a maingel nga iskolar nga agkunkuna kas sungbat kadagiti natakkuatan ni Wood: “Awan duadua nga adu nga impormasion a masarakan iti Biblia ket addaan kababagas ti kinapudno iti dayta.” Kaskasdi, mientras umad-adu a salaysay ti Biblia ti masupsuportaran babaen kadagiti moderno a natakkuatan ti siensia ken arkeolohia, nalawag iti tao nga awan pabpaboranna a ti Biblia ket adayo a koleksion dagiti kinaulbod a nailalaok iti bukbukel ti kinapudno. Kas kunaen a mismo ti Biblia: “Mapapati koma ti Dios, uray pay naulbod amin a tattao.”—Roma 3:4.
Nupay dagiti agdama nga interpretasion dagiti nakabakab ti arkeolohia idiay Jerico ket makapainteres, dagiti pudno a Kristiano ‘magnada babaen iti pammati, saan a babaen iti panagkita.’ (2 Corinto 5:7) Ti pammatida saan nga agpannuray iti arkeolohia. Adda man wenno awan ti pammaneknek ti arkeolohia, ti Biblia paulit-ulit a mapampaneknekan a kas mapagtalkan a gubuayan ti impormasion maipapan iti napalabas, iti agdama, ken ti masanguanan.—Salmo 119:105; 2 Pedro 1:19-21.
[Ladawan iti panid 7]
Dagiti rebbek ti Jerico, a sadiay ti nangtedan ni Jehova iti Israel ti panagbiktoria
[Credit Line]
Pictorial archive (Near Eastern History) Est.