Salun-at ken Kinaragsak—Matagikuayo Kadi Ida?
NANIPUD pay kaadda dagiti imperpekto a lallaki ken babbai, il-iliwendan ti salun-at ken kinaragsak. Nupay sigurado a dagitoy ti dua kadagiti kapapatgan a tarigagay ti tao, nagbalin dagitoy a naatap.
Nabayagen a nagpampanunot dagiti tattao iti, ken nangitukonda kadagiti adu a balakad maipapan iti daytoy a panangsapul. Kuna ni Dr. Dennis Jaffe: “Ita, ti tulbek iti manayon a salun-at ken pannakaagas masansan nga agpannuray iti kababalinyo.” Inkumento ni Abraham Lincoln iti naminsan: “Dagiti tattao agarup kas karagsakda iti panangikeddengda nga agbalin a naragsak.” Umanamongkay kadi? Kasano karegget ti panagtarigagayyo iti kinaragsak? Kasano karuay a ti pannakagun-od iti dayta agpannuray iti kaadda iti nasayaat a salun-at?
Dagiti tattao sinapuldan ti kinaragsak iti amin a lugar, a sursurotenda ti kasla awan pagpatinggaanna a turungen. Sinukimatdan ti pilosopia, sikolohia, ken metapisiko. Iti panagbirukda ti kinaragsak, dadduma ti nagaramat iti siensia, dagiti arte, ken musika. Ngem agarup masigurado a ti maysa a dakkel a paset ti kinaragsak ket nainaig iti kaadda it nasayaat a salun-at. “No nagun-odanyo ti salun-atyo, kasla nagun-odanyon ti isuamin,” kuna ti maysa a popular a komersial iti telebision.
Ti panangsurotda iti daytoy a pamay-an, adu a tattao ti nangpadasen kadagiti nagduduma a teoria ti salun-at, kadaanan man wenno saan. Ngangngani tunggal publiko a libreria ipakitana ti di maungpot a posibilidad dagiti panagdieta ken dagiti porma ti panangagas. “Adu a libro ti naisuraten para iti salun-at, a mangrugi idi ugma,” inkumento ti nalatak nga espesialista ti puso a ni Dr. Paul Dudley White. “Maysa kadagiti kasasayaatan ket isut’ Regiment of Helthe a naisurat agarup sangaribo a tawen ti napalabasen.”
Iti laksid amin dagitoy, ti panagbiruk iti salun-at ken kinaragsak ti nagbalin a makaupay iti kaaduan kadagiti tattao. Kellaatennakayo kadi daytoy, no panunotenyo no kasano koma kaadelantar ti sibilisasiontayon? Nabatad, ti siensia dina naikkat ti sakit, panaglakay, ken ipapatay.
Ngem ad-adda pay kadi a maklaatkayo a maamuan nga awanantay pay laeng iti pamay-an tapno marukod ti kinaragsak ken awan pay naimbag a depinasion no ania dayta? Iti palawag a nangusig iti “Dagiti Silnag ti Kinaragsak,” inngudo ni Pierre Teilhard de Chardin: “Kadagiti adun a siglo daytoy ti teman dagiti nakaad-adu a libro, dagiti panagpalutpot, panangsubok dagiti indibidual ken dagiti grupo, nga agsusublat; ket, nakalkaldaang a kunaen, a naan-anay ti pannakapaay a magtengan ti panagtutunos. Para iti adu kadatayo, kamaudiananna, ti laeng praktikal a konklusion a maadaw manipud iti intero a saritaan ket awan mamaayna ti panangitultuloy iti panagsapul.”
Kasta kadit’ riknayo maipapan iti kinaragsak? Imtuodenyo dagiti bagbagiyo kadagiti sumagmamano a personal ngem napudno a salsaludsod. Pudno kadi a naragsakkay itan? Wenno ti napaypayso kadi a kinaragsak masarakan laeng idiay langit? Adda kadi sigurado a pangnamnamaan a maaddaantay iti salun-at ken kinaragsak, ken maaddaan kadagitoy uray ditoy daga a mismo?