“Dikay Ruroden Dagiti Annakyo”
AMMA, dikay ruroden dagiti annakyo.”Kastat’ kuna ni apostol Pablo. (Efeso 6:4) Kadagiti dagdaga ti Lumaud, a sadiay dagiti nagannak ket naigamerda kadagiti pagdukotan ken pakakumikoman iti industrialisado a kagimongan, saan a kanayon a nalaka para kadakuada ti naanus a pannakilangen kadagiti annakda. Ket ti panangpadakkel kadagiti ubbing ket mismo a karit kadagiti rumangrang-ay a daga. Pudno, mabalin a nabumbuntog ti taray ti panagbiag ngem idiay Laud. Ngem dagiti agpaut a kustombre ken tradision ti mabalin a mangimpluensia kadagiti nagannak a makilangen kadagiti annak kadagiti pamay-an nga agarup mangpaay ken mangrurod kadakuada.
Dagiti annak iti sumagmamano a rumangrang-ay a daga ti naisaad iti kababaan a tukad ti pannakabigbig ken panagraem. Kadagiti sumagmamano a kultura mabaon dagiti ubbing iti mamutbuteng ken naturay a tonada ti boses, mabugkawan ken mainsulto. Mabalin a mammano a mangngeg a mangiyebkas ti maysa a nataengan ti naanus a sao iti maysa nga ubing, aglalo kadagiti panagraem kas iti “pangngaasim” ken “pagyamanan.” Marikna dagiti amma a masapul nga ipasdekda ti autoridadda buyogen ti nadagsen nga im-ima; nasakit a sasao a napakuyogan kadagiti naranggas a panangkabil.
Kadagiti dadduma a kultura nga Africano, mamatmatmatan pay a di matagipateg ti panagdayaw ti maysa nga ubing iti nataengan no daytat’ agtaud kenkuana a mismo. Saan a karkarna a makita dagiti agtutubo, a nakasusuon kadagiti nadagsen nga awit, a siaanus nga agur-uray iti pammalubos a mangkablaaw iti maysa a grupo dagiti nataengan. Itultuloy dagiti nataengan ti awan kapaypay-anna a panagpapatangda, a dida ikaskaso dagiti agur-uray nga agtutubo agingga iti kaykayatda a panangpalubos kadakuada a mangipaay ti kablaaw. Kalpasan laeng a maiyebkas dagidiay a panangkablaaw a mapalubosan a lumabas dagiti ubbing.
Ti kinakurapay ket maysa pay a banag a mangdangran kadagiti ubbing. Lugar koma para iti salun-atda ken panageskuelada, maab-abusar dagiti ubbing kas naganus a trabahador. Dagiti di nainrasonan a nadadagsen a trabaho ti mabalin a maipabiang kadagiti ubbing uray idiay balay. Ket no dagiti pamilia kadagiti sulsulinek a lugar ibaonda dagiti annakda kadagiti dadakkel a siudad tapno aywanan dagiti kakabagianda bayat ti panageskuelada, masansan a matratoda nga awan dumana iti adipen. Sigurado unay, amin dagitoy a di nainkalintegan a panangtrato ket makaparurod kadagiti ubbing!
Aniat’ Kaipapanan ti ‘Panangrurod Kadakuada’
Dadduma a nagannak palubosanda dagiti bagbagida a maiyayus kadagiti dalluyon dagiti nalatak a kustobre ti panangpadakkel kadagiti ubbing buyogen ti bassit a panangpanunot kadagiti ibungada. Nupay kasta, buyogen ti naimbag a rason a balakadan ti Sao ti Dios dagiti nagannak a saanda a ruroden dagiti annakda. Ti orihinal a Griego a balikas a naipaulog a “dikay ruroden” literal a kaipapananna ti “dikay koma gargarien nga agpungtot.” (Kingdom Interlinear) Idiay Roma 10:19, ti isu met laeng a verbo ti naipaulog a “tignayen nga agpungtot.”
Kunaen ngarud ti Today’s English Version: “Dikay tratuen dagiti annakyo iti pamay-an a mangpapungtot kadakuada.” Umasping ti panagkuna ti The Jerusalem Bible: “Dikay ituggod dagiti annakyo a gumura.” Saan ngarud nga agsasao ti Biblia maipapan kadagiti babassit a panangrurod a mabalin di inggagara a naaramid ti maysa a nagannak iti anakna gapu iti kinaimperpekto, ket dina met kondenaren ti nalinteg pannakaipakatna a disiplina. Sigun iti Lange’s Commentary on the Holy Scriptures, agsasao daytoy a bersikulo ti Biblia iti “managpungtot, nagubsang, managpudpudot a panangtrato kadagiti ubbing, iti kasta . . . mapagurada ken magargarida iti ibubusor, panagsalungasing ken panagsagaba.”
Kas napaliiw ni edukador a J. S. Farrant: “Iti kinapudnona dagiti ubbing ket tattaoda. Dida laeng basta agibtur nga awan an-aniana kas aramiden dagiti mula no maipapan iti aglawlawda. Adda reaksionda.” Ket masansan a ti reaksion iti di nainkalintegan a panangtrato agresulta iti espiritual ken emosional a pannakarba. Kunaen ti Eclesiastes 7:7: “Ta ti panaggamsaw pagmaagenna ti masirib a tao.”
Panangpadakkel kadagiti Ubbing iti Disiplina ti Dios
Dagiti nagannak nga agtarigagay a magna dagiti annakda iti kinapudno rebbeng a dida palubosan dagiti naipaugalin a sursuro kadagiti luglugar ken dagiti tradision nga agbalin a kakaisuna a mangikeddeng no kasano a padakkelenda dagiti annakda. (Idiligyo ti 3 Juan 4.) Kalpasan panangpakdaarna kadagiti nagannak maipapan panangrurodda kadagiti annakda, innayon ni Pablo: “Padakkelenyo ida iti disiplina ken panangiturong-panunot ni Jehova.” (Efeso 6:4) Dagiti ngarud pagalagadan ni Jehova artapanna dagiti lokal a kustombre ken panangmatmat.
Idinto ta mabalin a gagangay kadagiti sumagmamano a lugar ti pannakaibilang dagiti ubbing kas nababbaba ken kas adipen a trabahador, iyebkas ti Salmo 127:3: “Kitaenyo! Dagiti annak isuda ti pagpatawid ni Jehova; ket ti bunga ti tian isu ti panggunggonana.” Mataginayon kadi ti maysa a nagannak ti naimbag a pannakirelasion iti Dios no tratuenna ti tawidna a siaabuso unay? Saan. Awan met lugar para iti panangmatmat a napaadda laeng dagiti ubbing tapno ipaayda dagiti kasapulan dagiti nagannakda. Idiay 2 Corinto 12:14, palagipannatayo ti Biblia: “Ta dagiti annak saanda a rebbeng ti agurnong ti sanikua a maipaay kadagiti ammada, no di ket dagiti amma agurnongda ti maipaay kadagiti annak.”
Daytoy ket saan a tapno di agsungbaten dagiti ubbing manipud panangaramidda iti pasetda kadagiti trabaho iti balay ken dagiti rebbengen. Ngem saan kadi a rebbeng a mausig dagiti kasayaatan a bukod a paglaingan ti ubing? Kas pangarigan, idi ni Yaa, maysa a Kristiano a balasitang idiay Africa, ti napagsaludsodan no ania ti kaykayatna unay nga aramiden dagiti dadakkelna para kenkuana, insungbatna: “Tarigagayak a maksayan koma dagiti trabahok iti balay kadagiti aldaw nga adda urnosko iti panangasaba idiay tay-ak.” Gapuna a no marigatan ti maysa nga ubing iti ipapanna iti eskuelaan wenno itatabuno kadagiti gimong iti umiso nga oras gapu iti adu unay a trabaho iti balay, saan kadi a kasayaatan ti panangaramid kadagiti panagbalbaliw?
Ipantayon, narigat a pakilangenan dagiti agtutubo. Kasano a makilangen dagiti nagannak kadakuada iti pamay-an a saan a mangabuso wenno makaparurod? Kunaen ti Proverbio 19:11: “Ti kinamanagpanunot ti tao pagbalinenna a nabannayat nga agpungtot.” Wen, mabalinyo a padasen a tarusan nga umuna ti anakyo kas maysa nga indibidual. Naisalsalumina ti tunggal ubing, buyogen dagiti bukodna a paginteresan, kabaelan, ken kasapulan. Aniada dagitoy? Nangbusboskayon aya ti tiempo tapno am-ammuenyo ti anakyo ken tapno maadalyo ti sungbat iti daytoy a saludsod? Ti agkakadua a panagtrabaho ken panagdayaw, pannakipaset iti panaglinglingay ti pamilia—dagitoy a bambanag mangipaayda kadagiti gundaway para kadagiti nagannak tapno ad-adda a nadekdekketda kadagiti annakda.
Idiay 2 Timoteo 2:22, nangaramid ni Pablo ti sabali pay a makapainteres a kapaliiwan idi kunana ken Timoteo: “Ngem adaywam dagiti tarigagay nga inuubingan.” Wen, naawatan ni Pablo a ti kinaagtutubo agbalin a nariribuk a tiempo. Dagiti dramatiko a pisikal ken emosional a panagbalbaliw ti mapasamak. Dumakkel ti pannakakayaw iti kasungani a sekso. Bayat daytoy a tiempo, kasapulan dagiti agtutubo ti nataengan ken naayat a panangiwanwan tapno maliklikanda dagiti nakaro a palab-og. Ngem saan a rebbeng a maibilangda a kas ket tay imoralda. Ti napasimron a balasang ti maysa a Kristiano a lalaki ti nangiyasug: “No diak makiab-abig, ngem pabpabasolennak ni tatangko a makiab-abigak, nasaysayaat la ngaruden nga aramidek dayta.” Imbes nga akusaran kadagiti dakes a motibo, iyebkasyo ti panagtalekyo iti anakyo. (Idiligyo ti 2 Tesalonica 3:4.) Imbes nga agbalin a kritiko, agbalin a mannakipagrikna ken mannakaawat iti naayat, regular a pamay-an.
Adu a parikut ti maliklikan, nupay kasta, no pagsasaritaan dagiti nagannak a nasapa dagiti moral a pagpeggadan a sanguen ti maysa nga ubing. Laglagipenyo, obligaren ti Dios dagiti nagannak a sanayenda ken isuroda dagiti annakda iti Sao ti Dios. (Deuteronomio 6:6, 7) Mabalin a sapulen dayta ti nawadwad a tiempo ken pigsa. Daksanggasat, dadduma a nagannak mapaayda a mangipatungpal ti akemda a panangisuro gapu ti kinakurang ti anusda. Ti di pannakaadal, maysa a dakkel a parikut iti adu a rumangrang-ay a daga, ti manglapped kadagiti sabsabali pay a nagannak.
Kadagiti adu a kaso makiddaw ti maysa a nataengan a Kristiano tapno tumulong. Mabalin a daytat’ banag a panangipaay laeng kadagiti singasing iti basbassit kapadasanna a nagannak. (Proverbio 27:17) Wenno mabalin a ramanenna ti itutulong babaen ti panangidaulo ti panagadal ti pamilia a mismo. Ngem daytoy saanna nga ikkaten ti responsabilidad iti nagannak ti panangisurona iti anakna ti Sao ti Dios. (1 Timoteo 5:8) Isut’ makaaramid ti panagregget a makikadua kadagiti annakna idiay tay-ak ti ministerio ken pagsasaritaanda dagiti naespirituan a bambanag iti pannangan wenno kadagiti sabali pay a maiparbeng a gundaway.
Ti maysa nga agtutubo nga umas-asidegen iti kinanataengan ti nalabit gagangay laeng nga agtarigagay ti ad-adu a wayawaya. Masansan a mapagkamalian daytoy kas kinasukir wenno panaglablabes. Anian a makapasimron dayta no agtignay dagiti nagannak babaen ti panangibilangda kenkuana a kas maysa a bassit nga ubing ken agkedkedda a mangted kenkuana ti ad-adu a wayawaya kadagiti tignayna! Padana met laeng a makaparurod no isuda ti mangeddeng iti amin nga aspeto ti biagna—ti edukasion, ti karera, ti panagasawa—nga isut’ dida ibilbilang iti panagsasaritada kadagita a bambanag iti natalna ken managraem a pamay-an. (Proverbio 15:22) Pinaregta ni apostol Pablo dagiti padana a Kristiano nga “agbalin a nataengan kadagiti pannakabalin ti pannakaawat.” (1 Corinto 14:20) Saan kadi a tarigagayan dagiti nagannak a dumakkel dagiti annakda—iti emosional ken espiritual? Ngem, “dagiti pannakabalin ti pampanunot” ti maysa nga agtutubo ket masanay laeng “babaen panangusar.” (Hebreo 5:14) Tapno mausarna ida rebbeng nga isut’ maipaayan ti umdas a wayawaya iti panagpili.
Ti panangpadakkel kadagiti ubbing kadagitoy a narikut a tiempo ket saan a nalaka. Ngem dagiti nagannak a mangsurot iti Sao ti Dios dida ruroden wenno pagsimronen dagiti annakda “tapno di maupay ti nakemda.” (Colosas 3:21) Imbes ketdi, ikagumaanda a tratuen ida buyogen ti kinabara, pannakaawat, ken dayaw. Dagiti annakda ket maiturong, saan a mapilit; mataraken, saan a mabaybay-an; matignay iti ayat, saan a magargari iti panagpungtot wenno pannakapaay.
[Ladawan iti panid 31]
Ti panagay-ayam ti “oware,” maysa a lokal nga ay-ayam iti linong idiay Ghana, ipaayanna dagiti nagannak ti gundaway tapno makilangenda kadagiti annakda