Insuro Kadi ti Immuna a Relihion a ti Dios ket Maysa a Trinidad?
Paset 1—Insuro Kadi ni Jesus ken Dagiti Adalanna ti Doktrina ti Trinidad?
Insuro kadi ni Jesus ken dagiti adalanna ti doktrina ti Trinidad? Insuro kadi dayta dagiti papangulo ti relihion kadagiti simmaruno a sumagmamano a siglo? Kasano a timmaud dayta? Ken apay a napateg nga ammuen ti kinapudno maipapan iti daytoy a panamati? Mangrugi iti Paset 1 iti daytoy a ruar, Ti Pagwanawanan lawlawaganna dagitoy a salsaludsod iti maysa a serie dagiti artikulo. Dagiti sabali pay nga artikulo iti daytoy a serie ket agparangto kadagiti sumagsaganad a ruar.
DAGIDIAY a mangawat iti Biblia kas Sao ti Dios bigbigenda nga addaanda ti responsabilidad nga isuro dagiti sabsabali maipapan iti Namarsua. Bigbigenda met a ti kababagas ti isursuroda maipapan iti Dios ket rebbeng a pudno.
Tinubngar ti Dios dagiti “manangliwliwa” ni Job gapu iti dida panangaramid iti dayta. “Ni Jehova kinunana ken Elifaz a Temanita: ‘Ti ungetko bumara a maibusor kenka ken maibusor kadagiti dua a gagayyemmo; ta dikayo insao ti maipapan kaniak iti banag a nalinteg kas insao ni adipenko a Job.’”—Job 42:7.
Ni apostol Pablo, idi ilawlawagna ti panagungar, kunana a “rumsuatayo nga ulbod a saksi ti Dios” no isurotayo ti maysa a banag a saan a pudno maipapan kadagiti ar-aramid ti Dios. (1 Corinto 15:15) Gapu ta pudno daytoy iti sursuro ti panagungar, anian ti kinaannadtayo met koma no isangotayo ti pannursurotayo maipapan iti no siasino ti Dios!
Ti Doktrina ti Trinidad
Ngangngani amin a relihion ti Kakristianuan isuroda a ti Dios ket maysa a Trinidad. Ti The Catholic Encyclopedia awaganna ti pannursuro ti Trinidad a “ti sentral a doktrina ti Kristiano a relihion,” a depinarenna iti kastoy a pamay-an:
“Iti panagkaykaysa ti ulo ti Kinadios adda Tallo a Persona, ti Ama, ti Anak, ken ti Espiritu Santo, dagitoy Tallo a Persona ket pudno a naiduma iti tunggal maysa. Ngarud, kadagiti sasao ti Kredo ni Atanacio: ‘ti Ama Dios, ti Anak Dios, ken ti Espiritu Santo Dios, ket kaskasdi saanda a tallo a Dios no di maymaysa a Dios.’ . . . Dagiti Persona agpapadada nga agnanayon ken agpapatasda: pareparehoda a di naparsua ken mannakabalin-amin.”1
Ti The Baptist Encyclopædia mangted ti umasping a depinasion. Kunaenna:
“[Ni Jesus] ket isu . . . daydiay agnanayon a Jehova . . . Ti Espiritu Santo ket ni Jehova . . . Ti Anak ken Espiritu naisaadda iti apag-isu a pannakipada iti Ama. No isu ket Jehova kastada met.”2
Dagiti Panangilunod a Naiyebkas kadagiti Sumupring
Idi 325 K.P., maysa a konsilio dagiti papadi idiay Nicea sadi Asia Menor binukelda ti maysa a kredo a nangiyebkas iti Anak ti Dios kas “pudno a Dios” no kasano a ti Ama ket “pudno a Dios.” Imbaga ti paset dayta a kredo: “Ngem kadagidiay nga agkuna, Adda idi [tiempo] a [ti Anak] ket awan pay, ket, Sakbay a naiyanak Isut’ awan pay, ket Isut’ napaadda manipud awan, wenno daydiay mangipilit a ti Anak ti Dios ket naiduma a puli wenno pakabuklan, wenno naparsua, wenno adda iti pannakabaliw wenno panagsukat—dagitoy ilunod ti Iglesia Katolika.”3
Ngarud, siasinoman a namati a ti Anak ti Dios ket saan a pumada iti kinaagnanayon iti Ama wenno ti Anak ket naparsua naituding iti agnanayon a pannakailunod. Mailadawan ti maysa a tao iti panunotna ti pannakapilit a tumulok nga ipabaklay daytoy kadagiti nakaad-adu a gagangay a manamati.
Idi tawen 381 K.P., sabali manen a konsilio ti nagtataripnong idiay Constantinople ket impalgakda a rebbeng a madayaw ken maipadayag ti nasantuan nga espiritu a kas met iti Ama ken ti Anak. Maysa a tawen kalpasanna, idi 382 K.P., sabali pay a sinudo ti nagtataripnong idiay Constantinople ket inanamonganda ti naan-anay a kinadios ti nasantuan nga espiritu.4 Dayta met laeng a tawen, iti sanguanan ti konsilio idiay Roma, nangipasango ni Papa Damaso kadagiti nagupgop a pannursuro a kondinaren ti simbaan. Ti dokumento, a naawagan ti Libro ni Damaso, inramanna dagiti sumaganad nga ebkas:
“No ti siasinoman ilibakna a ti Ama ket agnanayon, a ti Anak ket agnanayon, ken ti Espiritu Santo ket agnanayon: isut’ maysa nga erehes.”
“No ti siasinoman ilibakna a ti Anak ti Dios ket pudno a Dios, no kasano a ti Ama ket pudno a Dios, nga addaan amin a pannakabalin, ammona amin a bambanag, ken pumada iti Ama: isut’ maysa nga erehes.”
“No ti siasinoman ilibakna a ti Espiritu Santo . . . ket pudno a Dios . . . addaan amin a pannakabalin ken ammona amin a bambanag, . . . isut’ maysa nga erehes.”
“No ti siasinoman ilibakna a dagiti tallo a persona, ti Ama, ti Anak, ken ti Espiritu Santo, ket pudnoda a persona, agpapada, agnanayon, naglaon kadagiti bambanag a makita ken di makita, a mannakabalinda-amin, . . . isut’ maysa nga erehes.”
“No ti siasinoman, nupay ibagbagana a ti Ama Dios ken ti Anak Dios ken ti Espiritu Santo Dios, . . . dina kunaen a maymaysada a Dios, . . . isut’ maysa nga erehes.”5
Dagiti Jesuita nga eskolar a nangipatarus iti daytoy manipud Latin innayonda ti kumento a: “Ni Papa San Celestino I (422-32) nalawag nga imbilangna a linteg dagitoy a kanon; mabalin a maibilangda kas dagiti depinasion ti pammati.”6 Ken ipapilit ni eskolar nga Edmund J. Fortman a ti libro irepresentarna ti “nasin-aw ken solido a doktrina a trinitariano.”7
No miembronakayo ti maysa a relihion a mangawat iti pannursuro ti Trinidad, dagitoy kadi nga ebkas depinarenna ti pammatiyo? Ken napanunotyo kadin a tapno mamatikayo iti doktrina ti Trinidad kas insuro dagiti relihion kalikagumanna a mamatikayo a ni Jesus ket adda idiay langit bayat nga isut’ adda ditoy daga? Daytoy a pannursuro ket umasping iti inlanad ni pangulo ti relihion a ni Atanacio iti librona nga On the Incarnation:
“Ti Verbo [ni Jesus] ket saan nga inabbungotan ti bagina, ni saan met a linapdan ti kaaddana iti bagi ti kaaddana pay iti sabali a lugar. Idi tinignayna ti bagina Isut’ di simmardeng met a mangiturong iti uniberso babaen ti Panunotna ken bilegna. . . . Isut’ Gubuayan pay laeng ti biag iti amin ditoy uniberso, ayanna amin a lugar, ngem adda iti ruar ti intero nga uniberso.”8
No Ania ti Kaipapanan ti Doktrina ti Trinidad
Dadduma impatoda a ti basta panangipagapu ti pannakabalin wenno kinadios ken Jesus ket kasta laengen ti kaipapanan ti Trinidad. Kadagiti sabsabali, ti panamati iti Trinidad kaipapananna laeng ti panamati iti Ama, Anak ken nasantuan nga espiritu.
Nupay kasta, ti naannad a panangutob kadagiti kredo ti Kakristianuan ibutaktakna no kasano kaay-ay ti kinakurang dagiti kakasta nga idea maipapan iti pormal a doktrina. Dagiti opisial a depinasion pagminarenda a ti doktrina ti Trinidad ket saan a simple nga idea. Imbes ketdi, daytoy ket maysa a kumplikado a pempen dagiti nasinasina nga idea a nagupgop iti las-ud ti naunday a panawen ket nagtitinnalida iti maysa ken maysa.
Manipud ladawan ti doktrina ti Trinidad a nagparang kalpasan ti Konsilio ti Constantinople idi 381 K.P., manipud Libro ni Damaso idi 382 K.P., manipud Kredo ni Atanacio a dimteng sumagmamano a panawen kalpasanna, ken manipud sabsabali pay a dokumento, silalawag a maikeddengtayo no ania ti kayat a sawen ti Kakristianuan iti doktrina ti Trinidad. Iramanna dagiti sumaganad nga idea:
1. Adda makunkuna a tallo a nadiosan a persona—ti Ama, ti Anak, ken ti nasantuan nga espiritu—iti ulo ti Dios.
2. Tunggal maysa kadagitoy a naisina a persona ket makunkuna nga agnanayon, awan kadakuada ti immun-una wenno naud-udi ngem iti maysa.
3. Tunggal maysa ket masasao a mannakabalin-amin, awan kadakuada ti dakdakkel wenno nababbaba ngem iti sabali.
4. Tunggal maysa ket masasao nga awan patingga ti pannakaawatna, ammona amin a banag.
5. Tunggal maysa ket masasao a pudno a Dios.
6. Nupay kasta, masasao a saanda a tallo a Dios no di ket maymaysa a Dios.
Nalawag unay a ti doktrina ti Trinidad ket maysa a kumplikado a pempen dagiti idea a mangiraman kadagiti napateg a ramramit nga adda iti ngato ken iramanna ti uray ad-adu pay, kas maipalgak no mausig dagiti detalye. No usigentayo dagiti laeng adda iti ngato a pamunganayan nga idea, agminar a no maikkat ti maysa, ti mabati ket saanen a ti Trinidad ti Kakristianuan. Tapno maaddaan naan-anay a panangiladawan, rebbeng nga adda amin dagitoy a ramit.
Babaen daytoy nasaysayaat a pannakaawat iti sao a “Trinidad,” mabalintayo itan nga isaludsod: Sursuro kadi idi dayta ni Jesus ken dagiti adalanna? No wen, rebbeng koma a nagparang a naan-anay pannakabukelna idi umuna a siglo iti Kadawyan a Panawentayo. Ken yantangay dagiti insuroda ket masarakan idiay Biblia, ti doktrina ti Trinidad ngarud ket mabalin a pannursuro ti Biblia wenno saan. No daytat’ pannursuro ti Biblia, rebbeng a nalawag ti pannakaisurona idiay Biblia.
Saan a nainrasonan a panunoten nga isuro ni Jesus ken dagiti adalanna dagiti tattao maipapan iti Dios ket sa dida ibaga kadakuada no siasino ti Dios, nangnangruna idi a dadduma a manamati ket nakalikaguman a mangited uray kadagiti biagda maipaay iti Dios. Ngarud, rebbeng nga impangpangruna koma ni Jesus ken dagiti adalanna ti panangisuro kadagiti sabsabali maipapan iti daytoy napateg a doktrina.
Sukimatenyo dagiti Kasuratan
Idiay Aramid kapitulo 17, bersikulo 11, naawagan dagiti tattao a “natakneng” gapu ta “inaldaw a sinuksukimatda dagiti Kasuratan no pudno dagitoy a banag,” dagiti bambanag nga insuro ni apostol Pablo. Naparegtada nga agusar kadagiti Kasuratan tapno patalgedanda uray dagiti isursuro ti maysa nga apostol. Rebbeng a kasta met ti aramidenyo.
Laglagipenyo a dagiti Kasuratan ket “impaltiing ti Dios” ket maaramatda a “pangpalinteg kadagiti bambanag, pangdisiplina iti kinalinteg, tapno ti tao ti Dios naan-anay koma a masursuruan, naan-anay a makabalan iti isuamin nga aramid a nasayaat.” (2 Timoteo 3:16, 17) Gapuna a ti Biblia ket naan-anay kadagiti doktrinal a bambanag. No ti doktrina ti Trinidad ket pudno, rebbeng nga adda koma sadiay.
Awisendakayo a mangsukimat iti Biblia, nangnangruna dagiti 27 a libro ti Kristiano a Griego a Kasuratan, tapno mapaneknekanyo no insuro ni Jesus ken dagiti adalanna ti Trinidad. Bayat nga agsukimatkayo, saludsodanyo ti bagiyo:
1. Makasarakak kadi ti aniaman a kasuratan a mangdakdakamat iti “Trinidad”?
2. Makasarakak kadi ti aniaman a kasuratan a mangibagbaga a ti Dios ket buklen ti tallo a nagsisina a persona, ti Ama, Anak, ken nasantuan nga espiritu, a ngem dagiti tallo ket maymaysada a Dios?
3. Makasarakak kadi ti aniaman a kasuratan a mangibagbaga a ti Ama, Anak, ken nasantuan nga espiritu ket agpapadada iti amin a banag, kas koma iti kinaagnanayon, pannakabalin, akem, ken kinasirib?
Uray agsukimatkayo, dikayto makasarak iti uray maysa a kasuratan a mangusar iti sao a Trinidad, ni dikayto met makasarak ti aniaman a mangibagbaga a ti Ama, Anak, ken nasantuan nga espiritu ket agpapadada iti amin a banag, kas koma iti kinaagnanayon, pannakabalin, akem, ken kinasirib. Awan uray maysa a kasuratan ti agkuna a ti Anak ket pumada iti Ama kadagidiay a bambanag—ket no adda man kakasta a kasuratan, ti ibangonda saan a Trinidad no di ket kangrunaanna “kinadua.” Awan paset ti Biblia ti mangipada iti nasantuan nga espiritu iti Ama.
Aniat’ Kunaen ti Adu nga Eskolar
Adu nga eskolar, agraman dagiti mamati iti Trinidad, awatenda a ti Biblia dina linaon ti aktual a doktrina ti Trinidad. Kas pangarigan, ilanad ti The Encyclopedia of Religion:
“Dagiti manangilawlawag ken dagiti teologo ita ket agtutunosda a di linaon ti Hebreo a Biblia ti doktrina ti Trinidad . . . Nupay ti Hebreo a Biblia iladawanna ti Dios kas ti ama ti Israel ken agaramat kadagiti pannakaipatao ti Dios kas iti Verbo (davar), Espiritu (ruah), Sirib (hokhmah), ken Kaadda (shekhinah), ti pananginaig kadagitoy a pannakaawat iti nagtungpal a doktrina ti Trinidad ket lab-awannan ti gandat ken espiritu ti Daan a Tulag.
“Kasta pay met, dagiti manangilawlawag ken dagiti teologo umanamongda a ti Baro a Tulag dina met linaon ti nalawag a doktrina ti Trinidad. Ti Dios Ama isut’ gubuayan ti amin nga adda (Pantokrator) ken kasta met isu ti ama ni Jesu-Kristo; ti ‘Ama’ ket saan a titulo ti umuna a persona iti Trinidad no di ket kapada a sao para iti Dios. . . .
“Idiay Baro a Tulag awan mangisilnag a kapanunotan iti metapisiko a galad ti Dios (‘maipagarup a trinidad’), ni di met linaon ti Baro a Tulag ti teknikal a pagsasao ti naud-udi a doktrina (hupostasis, ousia, substantia, subsistentia, prosōpon, persona). . . . Saan a masuppiat a ti doktrina ket saan a maibangon kadagiti nainkasuratan laeng nga ebidensia.”9
Maipapan kadagiti historikal a kinapudno iti daytoy a banag, ilanad ti The New Encyclopædia Britannica:
“Ti sao a Trinidad wenno uray ti nasin-aw a doktrina saan nga agparang idiay Baro a Tulag . . .
“Nagin-inut a rimmang-ay ti doktrina iti las-ud dagiti sumagmamano a siglo ken kadagiti adu a panagsusuppiat . . .
“Idi la maika-4 a siglo a napagtipon ti panagduduma dagiti tallo ken ti panagmaymaysada iti maysa laeng a kadaanan a doktrina iti maymaysa a pakabuklan ken tallo a persona.”10
Ti New Catholic Encyclopedia mangaramid ti umasping a panangisalaysay maipapan ti nagtaudan ti Trinidad:
“Adda panangbigbig iti biang dagiti manangilawlawag ken dagiti teologo ti Biblia, mairaman ti agtultuloy nga umad-adu a bilang dagiti Romano Katoliko, a saan a rebbeng nga isarita ti maysa a tao ti Trinitarianismo idiay Baro a Tulag no awan dagiti napateg a pannakaikari. Adda met tumunos unay a panangbigbig iti biang dagiti historiador iti pannursuro ken dagiti sistematiko a teologo a no ti maysa ket agsao maipapan iti di maikari a Trinitarianismo, dayta a tao immakaren manipud panawen dagiti Nakristianuan a nagtaudan agturong iti, ibagatayon, a maudi a kakapat ti maika-4 a siglo. Idi laeng a ti maawagan a nalawag a Trinitariano a pannursuro a ‘maysa a Dios iti tallo Persona’ naipasagepsep iti Kristiano a biag ken panunot. . . .
“Ti pormula a mismo dina isilnag ti kakuykuyogna a pannakapuot iti panawen dagiti nagtaudan; daytat’ produkto dagiti 3 a siglo ti doktrinal nga irarang-ay.”11
“Naipalnaad” Kadi Dayta?
Mabalin nga ibaga dagiti trinitariano nga “ipalnaad” ti Biblia ti Trinidad. Ngem daytoy a panangibaga ket naaramid kalpasan nabayagen a pannakaisurat ti Biblia. Daytat’ panangpadpadas a pananggun-od iti di pinanggep a kaipapanan manipud Biblia no ania ti impato dagiti klero iti naud-udi a panawen nga agbalin a doktrina.
Saludsodanyo ti bagiyo: Apay koma nga “ipalnaad” laeng ti Biblia ti kapapatgan a pannursurona—no siasino ti Dios? Nakalawlawag ti Biblia kadagiti sabsabali a kangrunaan a pannursuro; apay a saan iti daytoy, ti kapapatgan pay met ngarud? Saan kadi koma a ti Namarsua ti uniberso ket autor ti libro a nalawag panangibagana iti panagbalinna a Trinidad no talaga a kasta ti kaso?
Ti rason no apay a saan a nalawag ti panangisuro ti Biblia iti Trinidad ket simple: Daytat’ saan a pannursuro ti Biblia. No koma ti Dios ket Trinidad, sigurado a pinagminarna koma dayta tapno maisuro dayta ni Jesus ken dagiti adalanna kadagiti sabsabali. Ket dayta a napateg nga impormasion ti nairaman koma iti naipaltiing a Sao ti Dios. Saan koma a naipabus-oy dayta kadagiti imperpekto a tattao tapno agkaradapda kadagiti naud-udi a siglo.
No usigentayo dagiti teksto nga insango dagiti Trinitariano kas pammaneknek nga “ipalnaad” ti Biblia ti Trinidad, aniat’ masarakantayo? Ti napudno a panangutob ipanayagna a dagiti kasuratan a maisango dida agsao maipapan iti Trinidad ti Kakristianuan. Imbes ketdi, padpadasen dagiti teologo nga ipilit kadagiti kasuratan dagiti manangipato a kapanunotanda iti Trinidad. Ngem dagidiay a kapanunotan ket awan kadagiti teksto ti kasuratan. Kinapudnona, dagidiay a Trinitariano a kapanunotan maisimparatda iti nalawag a pammaneknek ti Biblia kas pakabuklanna.
Maysa a pangarigan dagiti kakasta a teksto ket masarakan idiay Mateo 28:19, 20. Sadiay ti Ama, ti Anak, ken ti nasantuan nga espiritu ket nadakamatda amin. Dadduma ibagada nga ipalnaad daytoy ti Trinidad. Ngem basaenyo a mismo dagiti bersikulo. Adda kadi aniaman kadagidiay a bersikulo ti mangibagbaga a dagiti tallo ket maymaysada a Dios nga agpapada iti kinaagnanayon, pannakabalin, akem, ken kinasirib? Saan, awan. Kasta met laeng kadagiti sabsabali a teksto a mangdakdakamat amin kadagiti tallo.
No kadagidiay met makakita kadagiti Trinitariano a panangipalnaad idiay Mateo 28:19, 20 iti pannakausar ti “nagan” iti singular para iti Ama, Anak, ken nasantuan nga espiritu, pangngaasiyo ta idiligyo ti pannakausar ti “nagan,” singular, para ken Abraham ken Isaac idiay Genesis 48:16.—King James’s Version; New World Translation of the Holy Scriptures.
Itudo met dagiti Trinitariano ti Juan 1:1 kadagiti dadduma a patarus, a sadiay “ti Verbo” ket natukoy nga “adda iti Dios” ken kas “Dios.” Ngem ibaga dagiti dadduma a patarus ti Biblia a ti Verbo ket “maysa a dios” wenno “nadiosan,” kayatna a sawen a saan a nasken nga isu ket Dios no di ket maysa a mannakabalin. Kasta pay met, kunaen dayta a bersikulo a “ti Verbo” ket “adda” iti Dios. Daytat’ nainrasonan unay a mangisina kenkuana manipud panagbalinna nga isu met laeng dayta a Dios. Ken no aniaman ti maipato maipapan “ti Verbo,” kinapudnona ket dua laeng a persona ti nadakamat idiay Juan 1:1, saan a tallo. Maulit-ulit, amin a teksto a maus-usar tapno padpadasen a suportaran ti doktrina a Trinidad mapaayda unay a mangaramid ti kasta no sipupudno a mautobda.a
Sabali pay a banag nga usigen ket daytoy: No ti doktrina a Trinidad ket insuro ni Jesus ken dagiti adalanna, sigurado ngarud a dagiti mangidadaulo iti simbaan a simmaruno unay kadakuada insuroda met koma dayta. Ngem dagidiay kadi a lallaki, a maaw-awagan itan ti Apostoliko nga Amma, insuroda ti doktrina a Trinidad? Daytoy a saludsod ti mapagsasaritaanto iti Paset 2 daytoy a serie iti sumarsaruno a ruar Ti Pagwanawanan.
Dagiti Reperensia
1. The Catholic Encyclopedia, 1912, Tomo XV, panid 47.
2. The Baptist Encyclopædia, insagana ni William Cathcart, 1883, pinanid 1168-9.
3. A Short History of Christian Doctrine, ni Bernhard Lohse, Edision ti 1980, panid 53.
4. Ibid., pinanid 64-5.
5. The Church Teaches, impatarus ken insagana ni John F. Clarkson, S.J., John H. Edwards, S.J., William J. Kelly, S.J., ken John J. Welch, S.J., 1955, pinanid 125-7.
6. Ibid., panid 125.
7. The Triune God, ni Edmund J. Fortman, Edision ti 1982, panid 126.
8. On the Incarnation, impatarus ni Penelope Lawson, Edision ti 1981, pinanid 27-8.
9. The Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade, pangulo nga editor, 1987, Tomo 15, panid 54.
10. The New Encyclopædia Britannica, maika-15 nga Edision, 1985, Tomo 11, Micropædia, panid 928.
11. New Catholic Encyclopedia, 1967, Tomo XIV, panid 295.
[Footnote]
a Para iti ad-adda a kumpleto a pannakalawlawag dagiti kakasta a teksto ti kasuratan, kitaenyo ti broshur a Rumbeng Aya a Patienyo ti Trinidad?, nga impablaak ti Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Ladawan iti panid 19]
Simbaan idiay Tagnon, Francia