Ti “Baro a Lubong nga Urnos” ti Tao Asidegen?
1. Kasano a naiyebkas ti tarigagay maipaay iti ad-adu a napolitikaan a wayawaya kadagiti kallabes a tawtawen?
ITA, minilion a tattao ti adda iti pannakaadipen iti ulbod a relihion, ket adut’ mangpili nga agtalinaed a kasta. Maigiddato, umad-adu nga umad-adu ti mangkiddaw kadagiti napolitikaan a wayawaya. Dagiti di gagangay a pasamak kadagiti sumagmamano a napalabas a tawen idiay Makindaya nga Europa ken sabsabali pay a lugar impakitada a dagiti tattao kayatda dagiti nawaywaya a porma ti gobierno. Kas nagbanaganna, adut’ agkunkuna a ti maysa a panawen ti wayawaya ket asidegen. Ti presidente ti Estados Unidos inawaganna dayta a “maysa a baro a lubong nga urnos.” La ketdi, dagiti papangulo ti lubong iti sadinoman a lugar kunkunada a ti Cold War ken ti panagpipinnaadu iti igam ket nagpatinggan ket ti maysa a panawen ti talna ti nagbannawagen maipaay iti sangatauan.—Idiligyo ti 1 Tesalonica 5:3.
2, 3. Aniada a kasasaad ti manglapped iti pudno a wayawaya?
2 Kaskasdi, uray no dagiti natauan a panagregget nagresulta iti basbassit nga igam ken nawaywaya a porma ti panagturay, talaga kadi nga addanto pudno a wayawaya? Awan, gapu kadagiti nakakigkigtot a parikut nga adda iti amin a nasion, agraman dagidiay demokratiko, a sadiay umad-adu ti bilang dagiti napanglaw ken minilion ti marigatan iti ekonomia. Ibaga ti maysa a padamag ti Estados Unidos nga agpapan pay kadagiti idudur-as iti siensia ken medisina, inaldaw iti intero a lubong adda promedio nga 40,000 nga ubbing ti matay gapu iti malnutrision wenno kadagiti maliklikan a saksakit. Kuna ti maysa nga eksperto iti daytoy a tay-ak: “Dagiti saguday ti kinapanglaw ket agramramuten ket pudno unay a pagpeggadenna ti masanguanan ti sangatauan.”
3 Mainayon pay, ad-adu itan a tao ti mabikbiktima kadagiti krimen nga umad-adda ti kinaranggasna. Dagiti panagbibinnusor iti rasa, politika, ken relihion pagsisinaenna dagiti nagduduma a pagilian. Kadagiti dadduma a lugar ti kasasaad ket awan dumana iti masanguanan a nailadawan idiay Zacarias 14:13, inton dagiti tattao agbalindanto a “nariro unay ken napabutngan a tunggal maysa rabsutennanto ti tao nga adda iti sibayna ket duklusennanto.” (Today’s English Version) Nakasaksaknap ti panangabuso ti droga ken dagiti maiyakar iti sekso a saksakit. Minilion a tao ti naimpektaran iti AIDS; idiay Estados Unidos laeng, nasurok a 120,000 ti pimmusayen gapu iti dayta.
Pannakaadipen iti Basol ken Ipapatay
4, 5. Aniada man a wayawaya ti adda ita, ania a kita ti pannakaadipen ti mangpetpetpet iti tunggal maysa?
4 Nupay kasta, uray no awan kadagidiay a dakes a kasasaad ti timmaud, awanan latta iti pudno a wayawaya dagiti tattao. Amin ket adda pay laeng iti pannakaadipen. Apay a kasta? Tapno iyilustrar: Ania ngay no dagiti diktador inadipenda ti tunggal tao ditoy daga ken papatayenda amin ida? No iyar-arig kastat’ napasamak iti sangatauan idi a dagiti immuna a nagannaktayo immalsada maibusor iti Dios ket naadipenda iti mangparigat a turay ti Diablo.—2 Corinto 4:4.
5 Idi a ti Dios pinarsuana dagiti tattao, pinanggepna para kadakuada ti agbiag nga agnanayon ditoy daga iti kinaperpekto, iti maysa a paraiso, kas ipakita ti Genesis kapitulo 1 ken 2. Ngem gapu iti iyaalsa ti inapotayo a ni Adan maibusor iti Dios, amintayo ket adda iti sidong ti pannakaipataw ti ipapatay manipud iti tiempo ti pannakaiyinawtayo: “Gapu iti maymaysa a tao [ni Adan, ti ulo ti pamilia ti sangatauan] simrek ti basol ditoy lubong ken ti ipapatay gapu iti basol, ket ngarud nagsaknap ti ipapatay kadagiti amin a tao.” Kas kunaen ti Biblia, “nagari ti ipapatay.” (Roma 5:12, 14) Gapuna a kasanoman kawadwad ti wayawaya a mabalin nga ik-ikutantayo, amintayo ket adda iti pannakaadipen iti basol ken ipapatay.
6. Apay a nakabasbassit ti immatiddugan ti panagbiag ti tao sipud pannakaisurat ti Salmo 90:10?
6 Ad-adda pay, ti biag nga adda kadatayo ket limitado unay. Uray kadagiti nainggasatan, daytat’ sumagmamano laeng a dekada. Para kadagiti daksanggasat, sumagmamano laeng a tawen, wenno nakurkurang pay. Ken kunaen ti baro a panagsirarak: “Ti siensia ken medisina impagtengna ti mainanama a kaatiddug ti biag ti tao iti natural a keddengna.” Daytoy ket gapu ta ti genetiko a sistematayo ket addaan kinaimperpekto ken ti ipapatay a naisigud iti dayta kas resulta ti basol ni Adan. Anian a nagkas-ang a no agtawentayon iti 70 wenno 80, inton nasirsiribtayo koman ken ad-addan a matagiragsaktayo ti agbiag, kumapoy metten dagiti bagitayo ken agbalintayon a tapuk!—Salmo 90:10.
7. Apay a saanto a pulos a mabalin a dagiti tattao ti gubuayan dagiti pudno a wayawaya a kayat ken kasapulantayo?
7 Ania a kita ti natauan a turay ti makalapped iti daytoy a pannakaadipen iti basol ken ipapatay? Awan uray maysa. Awan agturay ti gobierno, sientista, wenno doktor iti sadinoman ti makawayawaya kadatayo manipud kadagiti lunod ti sakit, panaglakay, ken ipapatay, wenno uray aniaman a makaikkat iti di kinatalged, di kinahustisia, krimen, bisin, ken kinapanglaw. (Salmo 89:48) Kasanoman kasayaat-panggepda a tattao, imposible para kadakuada ti panagbalin a gubuayan dagiti pudno a wayawaya a kayat ken kasapulantayo.—Salmo 146:3.
Di Umiso a Panangusar iti Wayawaya nga Agpili
8, 9. Aniat’ nangikabil iti sangatauan iti agdama a naladingit a kasasaadna?
8 Ti natauan a pamilia ket adda iti daytoy naliday a kasasaad gapu ta ni Adan ken ni Eva di umisot’ panangusarda iti wayawayada nga agpili. Kunaen ti 1 Pedro 2:16, sigun iti The Jerusalem Bible: “Agtignay kas nawaya a tattao, ket pulos a dikay usaren ti wayawayayo kas pambar iti kinadakes.” Ngarud, nabatad a di pinanggep ti Dios a di nakedngan ti wayawaya ti tao. Daytat’ mawatwat iti uneg dagiti pagbeddengan dagiti linteg ti Dios, a dagitat’ nalinteg ken mangipaaydat’ pakagunggonaan ti tunggal maysa. Ken dagidiay a pagbeddengan ket umdas ti kalawada tapno ipalubosda dagiti adu a personal a wayawaya ti panagpili, tapno saan nga agbalin a mangparigat ti panagturay ti Dios.—Deuteronomio 32:4.
9 Nupay kasta, pinili dagiti immuna a nagannaktayo ti mangeddeng para kadagiti bagbagida no ania ti umiso ken no ania ti dakes. Yantangay sipapakinakem a rimmuarda manipud turay ti Dios, imbabawina ti pannaranayna kadakuada. (Genesis 3:17-19) Nagbalinda ngarud nga imperpekto, buyogen ti resultana a sakit ken ipapatay. Imbes a wayawaya, dimteng ti sangatauan iti pannakaadipen iti basol ken ipapatay. Nagbalinda met nga iturayan dagiti ar-arapaap ti imperpekto ken, masansan, naulpit a natauan nga agtuturay.—Deuteronomio 32:5.
10. Kasanot’ siaayat a panangtaming ni Jehova kadagiti bambanag?
10 Impalubos ti Dios kadagiti tattao daytoy a panangpadpadas iti maipagarup a naan-anay a wayawaya iti nakedngan laeng a panawen. Ammona a dagiti resultana awan duadua nga ipakitada a ti natauan a turay a naisina manipud iti Dios ket saan nga agballigi. Yantangay ti wayawaya nga agpili, no umisot’ pannakawatwatna, ket maysa a gameng, ti Dios gapu iti ayatna apagkanito nga impalubosna ti napasamaken imbes a babawienna ti sagut a wayawaya nga agpili.
‘Ti Tao Dina Maiturong ti Addangna’
11. Kasano a sinuportaran ti historia ti kinaumiso ti Biblia?
11 Impakitan ti rekord ti historia ti kinaumiso ti Jeremias kapitulo 10, bersikulo 23 ken 24, nga agkunkuna: “Saan nga agtaud iti tao a magmagna ti panangiturong iti addangna. Babalawennak, O Jehova.” Impakita metten ti historia ti kinaumiso ti Eclesiastes 8:9, a mangibagbaga: “Ti tao addaan pannakabalin iti sabali maipaay iti pagdaksanna.” Anian ti kinapudnona! Limmasaten ti natauan a pamilia iti nagsasaganad a kalamidad, a ti tungpal ti amin isu ti tanem. Apagpag-isu ti panangdeskribir ni apostol Pablo iti kasasaad idi a kunana, kas nairekord idiay Roma 8:22: “Ammotayo a ti sangaparsuaan agsasaibbek ken agrigrigat iti ut-ot a sangsangkamaysa agingga ita.” Wen, ti panagwaywayas manipud linlinteg ti Dios ket nakadidigran.
12. Aniat’ kunaen dagiti dadduma a sekular a gubuayan maipapan iti naan-anay a wayawaya?
12 Nagkumento ti libro nga Inquisition and Liberty maipapan iti wayawaya a kastoy: “Ti panagwaywayas ket saan, a mismo, a napateg a birtud: daytat’ saan a banag a maipagpannakkel no awan dagiti kanayonan a kualipikasion. Mabalin dayta, kinapudnona, a basta laeng maysa kadagiti mangipababa a porma ti kinamanagimbubukodan . . . Ti tao ket saan, ken awan kinamauyongna a dina mabalin ti uray agtarigagay nga agbalin, a naan-anay nga agwaywayas a parsua.” Ken naminsan kuna ni Prinsipe Philip ti Inglatera: “Ti wayawaya a makigamer iti aniaman nga arapaap ken kasisigud ket mabalin a makaawis, ngem maulit-ulit nga isuro ti kapadasan, a ti wayawaya nga awan panangigawid iti bagi . . . ken dagiti panagtignay nga awanan konsiderasion kadagiti sabsabali ket isut’ kasisiguraduan a pamay-an a mangdadael iti kalidad ti biag ti maysa a komunidad, uray pay kasanot’ kinabaknangna.”
Asinot’ Makaammo Unay?
13, 14. Asino laeng ti makaipaay iti pudno a wayawaya para iti natauan a pamilia?
13 Asinot’ makaammo unay no kasanot’ rebbeng a pannakaurnos ti maysa a pagtaengan—dagiti naayat, makabael, aduan kapadasan a nagannak wenno dagiti ubbing nga annak? Nalatak ti sungbat. Umasping unay, ti Namarsua kadagiti tattao, ti nailangitan nga Amatayo, ammona no aniat’ kasayaatan para kadatayo. Ammona no kasanot’ rebbeng a pannakaorganisar ken pannakaituray ti natauan a kagimongan. Ammona no kasanot’ rebbeng a pannakaalagad ti wayawaya nga agpili tapno mangiyeg kadagiti gunggona ti pudno a wayawaya iti tunggal maysa. Ti laeng mannakabalin-amin a Dios, ni Jehova ti makaammo no kasano a maaon ti natauan a pamilia manipud iti pannakaadipenna ken mangipaay iti pudno a wayawaya para iti amin.—Isaias 48:17-19.
14 Iti Saona, idiay Roma 8:21, inaramid ni Jehova daytoy makaparagsak a kari: “Ti sangaparsuaan met laeng mawayawayaanto manipud pannakaadipen iti panagrupsa ken maaddaan iti nadayag a wayawaya dagiti annak ti Dios.” Wen, ikari ti Dios a wayawayaanna a naan-anay ti natauan a pamilia manipud iti agdama a naliday a kasasaadna. Salaysayen ti sumaganad nga artikulo no kasanonto a mapasamak daytoy.
Kasanot’ Panangsungbatmo?
(Panangrepaso iti pinanid 3 aginggat’ 8)
◻ Apay a nakaregregget unay dagiti tattao maipapan iti wayawaya?
◻ Kadagiti ania a pamay-an a dagiti tattao naadipenda iti intero a historia?
◻ Apay a pinalubosan ni Jehova ti di umiso a pannakausar ti wayawaya nga agpili iti nakabaybayag unay?
◻ Asino laeng ti makaipaay iti pudno a wayawaya iti amin a tao, ken apay?
[Ladawan iti panid 7]
Ti kaatiddug ti biag ti tao ket awan dumana iti daydiay naibaga 3,500 a tawen ti napalabasen idiay Salmo 90:10
[Credit Line]
Impaay ti The British Museum