Panangaywan Kadagiti Natataengan Dagiti Karit ken Gunggona

TAGTAGIRAGSAKEN unay ni Shinetsu, maysa a Kristiano a ministro, ti trabahona. Kaduada ken baketna nga agbibiag ti katuganganna a babai. Siraragsak a makipagtartrabahoda iti bassit a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova, a mangisursuro ti Biblia kadagiti tao, agingga nga iti maysa nga aldaw dinamagda kenkuana no mayat nga agdaliasat a kaduana ni baketna a mangbisita kadagiti dadduma a kongregasion. Kaipapanan dayta ti panagbaliwbaliw ti pagdagusan kada lawas. Naragsakan iti dayta a gundaway, ngem siasino ngay ti mangaywan iti katuganganna a babai?

Adu a pamilia ti maipasango kamaudiananna iti kasta a karit​—no kasano ti kasayaatan a pannakaaywan dagiti natataengan a nagannak. Kadawyanna a saanda unay maringgoran no napigsa ken makapagtrabaho pay laeng dagiti nagannakda. Nupay kasta, adda dagiti babassit a banag a mabalin a mangipadlaw a lumakay wenno bumaketdan, kas ti panagtigerger dagiti ima bayat ti panangiyubonda iti dagum wenno ti panagkapuy ti memoriada bayat ti panangikarigatanda a manglagip iti naudi a pannakakitada iti sapsapulenda. Ngem masansan a ti di napakadaan nga aksidente wenno sakit ipariknana iti maysa dagiti kasapulanda. Masapul nga adda maaramid.

Iti dadduma a pagilian kaykayat dagiti nagannak a nasalun-at pay met laeng ti naisina kadagiti annakda bayat ti kinalakay wenno kinabaketda. Iti dadduma a pagilian, kas kadagiti pagilian iti Oriente ken Africa, kadawyan a makipagnaed dagiti natataengan kadagiti annakda, nangruna ti inauna nga anak a lalaki. Pudno daytoy aglalo no naidalit ti maysa kadagiti nagannak. Idiay Japan, kas pangarigan, kadagidiay agtawen iti 65 wenno nasursurok pay ken naidalit, agarup 240,000 ti ay-aywanan dagiti pamiliada iti pagtaengan.

Moral ken Nainkasuratan nga Obligasion

Nupay agbibiagtayo iti panawen nga adu ti nagbalin a “managayat iti bagida,” nga awanan iti “ayat a nakayanakan,” nalawag nga adda moral ken Nainkasuratan nga obligasiontayo kadagiti natataengan. (2 Timoteo 3:1-5) Ay-aywanan ni Tomiko ti baketen nga inana a nakaptan iti Parkinson’s disease. Kinunana maipapan iti moral nga obligasionna kenkuana: “Tinaripatonak iti 20 a tawen. Ita kayatko a subadan.” Imbalakad ni masirib nga Ari Salomon: “Ipangagmo ni amam a nangputot kenka, ken dika laisen ni inam intono bumaket.”​—Proverbio 23:22.

Saan a ti panangidumduma gapu iti relihion wenno gura iti biang ti saan a mamati a naganak ti panggapuan a di tungpalen ti Nainkasuratan a bilin. Napaltiingan ni Kristiano nga apostol Pablo a nangisurat: “No adda saan a mangtaraon kadagiti adda iti aywanna, ket nangruna dagiti kabbalayna met laeng, naglikudanna ti pammati ket dakdakes ngem iti saan a mamati.” (1 Timoteo 5:8) Nangipakita ni Jesus iti ulidan kadatayo idi a, kas maysa kadagiti naudi nga inaramidna sakbay a natay, inyurnosna ti pannakaaywan ti inana.​—Juan 19:26, 27.

Panangtaming Kadagiti Pakarigatan

Adu a panagbalbaliw ti aramiden ti tunggal maysa no agtitipon manen dagiti pamilia kalpasan ti pannakaisinada iti adu a tawen. Sapulen dagitoy a panagbalbaliw ti adu nga ayat, anus, ken panagkikinnaawatan. No umakar ti pamilia ti inauna nga anak a lalaki, wenno ti sabali nga anak, iti pagtaengan dagiti nagannak, adu a baro a kasasaad ti tumaud. Mabalin a mabaliwan ti trabahoda, ti pagadalan dagiti annak, ken dagiti kaarruba a pakairuamanda. Masansan a manayonan ti pagrebbengan ti asawa a babai.

Narigat met kadagiti nagannak ti makibagay. Nalabit naruamdan iti kinapribado, kinaulimek, ken wayawaya; ita didan maliklikan ti ariwawa dagiti nagaratigit nga appokoda ken dagiti gagayyemda. Naruamdan a mangaramid iti bukodda a desision ket mabalin nga agsintirda no adda mangisuro kadakuada. Yantangay mabalin a makipagtaengto kadakuada ti pamilia dagiti annakda a lallaki inton dumteng ti aldaw, adu a nagannak ti nangipatakder kadagiti balay iti asideg wenno naisilpo iti balayda babaen ti pasilio, iti kasta maaddaan ti amin iti kinapribado.

No bassit ti balay, mabalin a kasapulan ti dakdakkel a panagbalbaliw tapno adda paggianan dagiti umakar. Nakakatawa ti maysa nga ina a nanglagip a kasta unay ti rurod dagiti uppat a babbalasangna idi nga iti kuartoda ti nakaiserkan dagiti gargaret ken dadduma pay a banag tapno adda paggianan ti 80-años nga apongda a baket. Kaskasdi, masansan a masolbar ti kaaduan kadagitoy a problema no makibagay ti tunggal maysa ken laglagipenda ti pammagbaga ti Biblia a ti ayat “saan nga agimbubukodan.”​—1 Corinto 13:5.

Pannakapukaw ti Wayawaya

Mabalin a rumsua ti nadagsen a parikut iti biang ti Kristiano a babai no saanna a kapammatian ti asawana ken no makipagnaed ti pamiliada kadagiti dadakkel ni lakayna. Mabalin a marigatan a mangasikaso iti Nakristianuan nga annongenna ken iti dadduma pay a pagrebbenganna iti natimbeng a pamay-an bayat ti panangaywanna iti pamilia. Kinuna ni Setsuko: “Maamak ni lakayko a panawan nga agmaymaysa ti medio agkabawen nga inana idiay balay, ket kayatna nga addaak a kanayon sadiay. No mapanak makigimong, madi ti riknana ken agreklamo. Idi damo, gapu iti kaugalianmi a Hapones, nariknak met saan a nasayaat a panawan a bukbukodna. Ngem idi agangay, naamirisko a mairemedio dagiti bambanag.”

Umarngi ti problema ni Hisako. “Idi nakipagnaedkami iti pamilia ni lakayko,” kinunana, “kayatna a baliwak ti relihionko ken isardengko dagiti narelihiusuan nga aktibidadko ta amangan no anianto pay ketdi ti ipagarup dagiti kabagianna. Dinomingo pay met ngarud nga umaydakami pasiaren dagiti kabagianna, isu a narigat kaniak ti makigimong. Santo maysa pay, kaykayat dagiti annakko ti makiay-ayam kadagiti kasinsinda ngem ti makigimong. Makitak nga apektado ti espiritualidadmi. Masapul a natibkerak ket inlawlawagko ken lakayko a ti relihionko ket saan a kas iti kawes a masukatan no di ket napateg kaniak. Idi agangay, nairuam met laeng ti pamiliak.”

Narisut dagiti dadduma ti problema ti pannakaadda iti ad-adu a waya babaen ti panangalada iti katulong iti maysa wenno dua nga aldaw iti makalawas. Naaddaan dagiti dadduma iti waya a mangaramid kadagiti personal a banag ken makiraman iti Nakristianuan nga aktibidad babaen ti panagpatulongda kadagiti annak, kakabagian nga adda iti asideg, ken uray gagayyem iti kongregasion. Makatulong met dagiti assawa a lallaki iti rabii wenno iti ngudo ti lawasna no addada iti pagtaengan.​—Eclesiastes 4:9.

Ikkanyo Ida iti Aramiden

Maysa met a karit ti panangtaginayon kadagiti natataengan nga aktibo. Pagragsakan dagiti dadduma a natataengan ti tumulong nga agluto ken iti dadduma pay a trabaho iti pagtaengan. Mariknada a maipatpategda no kiddawen ida a mangbantay kadagiti annak ken maay-ayoda met a mangasikaso iti bassit a minulaan ti nateng, mangtaripato kadagiti sabong, wenno makipaset iti pasa-tiempo.

Nupay kasta, matmaturog la ti ar-aramiden dagiti dadduma ken kayatda ti paaw-awir. Ngem napateg iti salun-atda, iti panagpaut ti biagda, ken iti mental a kinaalibtakda no kanayon nga adda ar-aramidenda. Nupay naka-wheelchair ti ina ni Hideko, inkuyogna kadagiti gimong. Nabara ti panangabrasa kenkuana dagiti amin nga adda sadiay ken kinapatpatangda. Gapu iti atension a naited kenkuana, immanamong a makipagadal ti Biblia iti maysa a natataengan a babai. Maysa a pagassawaan ti mangay-aywan iti maysa a naganak nga agsagsagaba iti Alzheimer’s disease ken ikuykuyogda kadagiti Nakristianuan a gimongda. “Awan ti kayatna nga aramiden,” kinunada, “ngem maragsakan a makigimong. Nabara ti panangabrasada kenkuana, isu a sidadaan a kumuyog. Mariknami a makagunggona unay dayta kenkuana.”

Ni Shinetsu, a nadakamat iti pangrugian daytoy nga artikulo, nasolbarna ti problemana babaen ti panangalana iti maysa nga apartment a paggianan ti katuganganna a babai. Adda ti apartment iti sentro ti lugar a nagserbianna kas agdaldaliasat a manangaywan. Isu nga ibaetbaetda ken baketna ti makipaggian kenkuana no kasta a bumisita kadagiti kongregasion iti linawas. Kinuna ti asawana a ni Kyoko: “Marikna ni nanang nga isut’ napateg a paset iti trabahomi ken mariknana a kasapulanmi. Maragsakan no dawaten kenkuana ni lakayko nga agluto iti espesial a putahe.”

Panangtaming iti Panagkabaw

Bayat a lumakay wenno bumaket dagiti nagannak, mabalin a kumabawdan, isu a kasapulanda ti ad-adu nga atension. Malipatanda dagiti aldaw, oras, panawen, ken dagiti kari. Mabalin a mabaybay-anda ti buokda ken labaan dagiti pagan-anayda. Mabalin a malipatanda pay ketdi no kasano ti mangiyusong iti bado wenno no kasano ti agdigos. Adu dagiti saanda a mapagsusurot ti sasawenda, idinto a dagiti dadduma narigatda a makaturog iti rabii. Ulitenda no kua dagiti tignayda ket marurodda no adda mangdillaw iti dayta. Allilawen ken riruen ida ti panunotda. Mabalin nga ipapilitda a natakawanda wenno adda naggandat a mangserrek iti balayda. Maysa a pamilia nga addaan iti uppat a babbalasang ti nangibtur iti naynay nga awan nakaibatayanna nga akusasion a nagaramidda kano iti seksual nga imoralidad. “Makapasuron,” kinunada, “ngem inib-ibturanmi laengen dagiti pammabasolna ket ikagumaanmi no kua a baliwan ti topiko. Awanto met laeng mamaayna no makisuppiatkami ken Lola.”​—Proverbio 17:27.

Panangpennek Kadagiti Emosional a Kasapulan

Ti edad mangyeg pakasuotan kadagiti natataengan. Sumangbay dagiti nakaro a sakit, saanda a makaaliwaksay unayen, ken kanayonda a madandanagan. Marikna ti adu nga awan direksion wenno panggep ti biagda. Nalabit mariknada a makapadagsenda ken ibagada a kayatdan ti matay. Masapul a maiparikna kadakuada a maipatpategda, mararaemda, ken maawatda. (Levitico 19:32) Kinuna ni Hisako: “Kanayon nga iramanmi ti katugangak a babai iti panagpapatangmi no adda isuna, nga isut’ pagsasaritaanmi no ipalubos ti kasasaad.” Pinagreggetan met ti sabali pay a pamilia a pasamtaken ti panagraem ti apongda a lakay iti bagina babaen ti panangdawatda kenkuana a mangidaulo iti inaldaw a panangsalaysay iti teksto ti Biblia.

Masapul a kanayon nga ikagumaan ti maysa a salimetmetan ti umiso a panangmatmat kadagiti natataengan. Agsintir dagiti naidalit a pasiente no mariknada a maipabpababada wenno awan daydayawna ti pannakatratoda. “Nalaka a makasirsirok ni Mama,” inlawlawag ni Kimiko, a nakipagtaeng iti baldado a katuganganna a babai, “ket ammona no mapilpilitanak a mangas-asikaso kenkuana wenno no tagtagibassitek.” Kinasapulan met ni Hidelko a pasayaaten ti kababalinna. “Idi damo madi ti riknak a siak ti mangaywan iti katugangak a babai. Maysaak ngamin idi a payunir [amin-tiempo a ministro dagiti Saksi ni Jehova], ket il-iliwek ti ministerio. Ngem nabigbigko a masapul a baliwak ti panagpampanunotko. Nupay napateg ti ministerio a panagbalaybalay, napateg met daytoy a paset ti panangipangag kadagiti bilin ti Dios. (1 Timoteo 5:8) Naamirisko a masapul a parayrayek ti ayat ken pannakipagrikna tapno magun-odak ti rag-o. Sidirennak ti konsiensiak no tungpal-bilin laeng ti panangaramidko kadagiti bambanag. Idi naaksidenteak ken naglak-am iti ut-ot, nalagipko ti katugangak a babai ken ti ut-ot a sagsagabaenna. Kalpasan dayta nalaglag-an ti riknak a mangipakita iti kinabara ken pannakipagrikna.”

Kasapulan met Dagiti Agay-aywan ti Panangapresiar

Saantay met koma a liplipatan nga iyebkas ti panangapresiar iti daydiay agay-aywan iti nakapsuten a nataengan. (Idiligyo ti Proverbio 31:28.) Tungtungpalen latta ti kaaduan a babbai dagiti pagrebbenganda adda man wenno awan mangngegda nga ebkas ti panangapresiar. Nupay kasta, no panunotentayo ti nairaman iti trabahoda, maikanatad la ketdi ti kakasta nga ebkas. Mabalin nga adu ti dalusanda, labaanda, ken lutuenda. Panunotenyo met ti panagsublisublida iti ospital wenno iti doktor, kasta met ti panangpakan wenno panangpadigos iti nataenganen a pasiente. Kinuna ti maysa a babai, a nabayag a nangay-aywan iti katuganganna a babai: “Ammok a di maiyebkas ni lakayko ti panangapresiarna, ngem ipakitana kaniak iti dadduma a wagas nga apresiarenna ti ar-aramidek.” Dagiti simple nga ebkas ti panagyaman ipariknada a nasayaat ti ar-aramidenda.​—Proverbio 25:11.

Adda met Dagiti Gunggona

Adu a pamilia a nabayag a nangtaripato kadagiti nakapsuten a dadakkelda ti agkuna a nakatulong daytoy kadakuada a mangsukay kadagiti napateg a Nakristianuan a galad: panagibtur, panagsakripisio, awan-imutna nga ayat, kinaanep, kinapakumbaba, ken kinadungngo. Adu a pamilia ti simminged iti maysa ken maysa. Santo maikkanda met iti gundaway a makapatang a naimbag dagiti nagannakda ken maam-ammoda a nasaysayaat. Kinuna ni Hisako maipapan iti katuganganna a babai: “Makapainteres ti panagbiagna. Adu a pakarigatan ti naglasatanna. Naam-ammok a nasaysayaat ket nasursurok nga agpresiaren dagiti kualidadna a diak pay ammo idi.”

“Sakbay a nagadalak ti Biblia adda idi panawen a kayatko ti makidiborsio tapno maitarayak ti situasion,” inlawlawag ni Kimiko, a nangaywan kadagiti katuganganna ken iti naidalit nga apong a baket ni lakayna. “Kalpasanna nabasak a rumbeng nga ‘aywanan[tayo] . . . dagiti balo iti pakarigatanda.’ (Santiago 1:27) Maragsakanak a nangaramid iti amin a kabaelak, ta ita awan ti panggapuan ti pamiliak a mangbabalaw iti pammatik. Nadalus ti konsiensiak.” Kinuna met ti maysa a lalaki: “Nakita dagiti mismo a matak dagiti nakaro nga epekto ti basol ni Adan ket rimmayray ti panangapresiarko iti pannakasapultayo iti subbot.”

Awatenyonto met laeng kadi ti sabali a kameng ti pamiliayo iti sangakabbalayanyo? Wenno mabalin a makipagnaedkayonto kadi kadagiti nataenganen a nagannakyo? Madanagankayo kadi? Gagangay laeng dayta. Addanto dagiti panagbalbaliw nga aramidenyo. Ngem sibabaknang a magunggonaankayto met iti panangsango a sibaballigi iti dayta a karit.

[Ladawan iti panid 24]

Masapul a maiparikna kadagiti natataengan a maipatpateg ken mararaemda