Ti Pangrabii ti Apo​—Kasano Kasansan a Marambakan?

KRISMAS, Easter, aldaw “dagiti santo.” Adu a nasantuan nga aldaw ken piesta ti ramrambakan dagiti iglesia ti Kakristianuan. Ngem ammoyo kadi no mano a selebrasion ti imbilin ni Jesu-Kristo kadagiti pasurotna a rambakanda? Ti sungbat ket, Maymaysa laeng! Awan kadagiti dadduma pay a piesta ti imbilin ti Nangbangon iti Kinakristiano.

Nalawag, no maymaysa laeng a selebrasion ti impasdek ni Jesus, nagpateg ngarud dayta. Rumbeng a rambakan dagiti Kristiano dayta iti wagas nga imbilin ni Jesus. Ania kadi daytoy naisangsangayan a selebrasion?

Ti Maymaysa a Selebrasion

Inyussuat ni Jesus daytoy a selebrasion iti aldaw a pannakatayna. Rinambakanna ti piesta dagiti Judio a Paskua a kaduana dagiti apostolna. Kalpasanna impasana kadakuada ti dadduma kadagiti awan lebadurana a tinapay ti Paskua, a kunana: “Daytoy kaipapananna ti bagik a maited maigapu kadakayo.” Sa impasa ni Jesus ti kopa ti arak, a kunana: “Daytoy a kopa kaipapananna ti baro a tulag babaen iti bileg ti darak, a maiparukpok maigapu kadakayo.” Kinunana pay: “Itultuloyyo nga aramiden daytoy kas panglaglagip kaniak.” (Lucas 22:19, 20; 1 Corinto 11:24-26) Maaw-awagan daytoy a selebrasion iti Pangrabii ti Apo, wenno ti Panglaglagip. Isu laeng daytoy ti selebrasion nga imbilin ni Jesus kadagiti pasurotna a rambakanda.

Adu nga iglesia ti agkuna a ramrambakanda daytoy nga okasion a maigiddan kadagiti dadduma pay a piesta, ngem naiduma ti panangngilin ti kaaduan iti dayta iti wagas nga imbilin ni Jesus. Nalabit a ti kangrunaan a pakaidumaan isu ti kasansan ti panangrambak. Binulan, linawas, inaldaw pay ketdi, ti panangrambak dagiti dadduma nga iglesia iti dayta. Daytoy aya ti kayat a sawen ni Jesus idi kinunana kadagiti pasurotna: “Itultuloyyo nga aramiden daytoy kas panglaglagip kaniak”? Kuna ti The New English Bible: “Aramidenyo daytoy a panglaglagip kaniak.” (1 Corinto 11:24, 25) Kasano kasansan a marambakan ti maysa a panglaglagip wenno ti maysa nga anibersario? Kadawyanna, maminsan laeng iti makatawen.

Laglagipenyo met nga inyussuat ni Jesus daytoy a selebrasion ket kalpasanna natay iti petsa iti kalendario dagiti Judio a Nisan 14.a Isu dayta ti aldaw ti Paskua, maysa a piesta a mangipalagip kadagiti Judio iti naindaklan a pannakaispalda idiay Egipto idi maika-16 a siglo K.K.P. Iti daydi a tiempo, ti pannakaidaton ti kordero nagbanag iti pannakaisalakan dagiti inauna nga annak dagiti Judio, idinto ta pinapatay ti anghel ni Jehova dagiti amin nga inauna nga annak iti Egipto.​—Exodo 12:21, 24-27.

Kasano a makatulong daytoy iti pannakaawattayo? Bueno, insurat ni Kristiano nga apostol Pablo: “Ni Kristo a paskuatayo naisakripision.” (1 Corinto 5:7) Ti ipapatay ni Jesus ket maysa a dakdakkel a sakripisio iti Paskua, ta inikkanna ti sangatauan iti gundaway a makagun-od iti dakdakkel a pannakaisalakan. Gapuna, kadagiti Kristiano, ti Panglaglagip iti ipapatay ni Kristo ti simmukat iti Paskua dagiti Judio.​—Juan 3:16.

Tinawen a marambakan idi ti Paskua. Kasta met ngarud ti Panglaglagip. Ti Paskua​—ti aldaw a pannakatay ni Jesus​—ket kanayon a maangay iti maika-14 nga aldaw ti bulan dagiti Judio a Nisan. Ngarud, rumbeng a marambakan ti ipapatay ni Jesus maminsan iti makatawen iti aldaw ti kalendario a kaibatogan ti Nisan 14. Iti 1994, Sabado, Marso 26, kalpasan ti ilelennek ti init, ti kaibatogan dayta nga aldaw. Nupay kasta, apay a saan nga inaramid dagiti iglesia ti Kakristianuan daytoy kas maysa nga aldaw a maipaay iti naisangsangayan a selebrasion? Ti ababa a panangusig iti historia sungbatanna dayta a saludsod.

Agpegpeggad ti Kannawidan Dagiti Apostol

Awan duadua nga idi umuna a siglo K.P., rinambakan dagidiay inadalan dagiti apostol ni Jesus ti Pangrabii ti Apo iti apag-isu a wagas nga imbilinna. Nupay kasta, idi maikadua a siglo, rinugian dagiti dadduma a baliwan ti aldaw a pannakarambakna. Inangayda ti Panglaglagip iti umuna nga aldaw ti lawas (maawagan itan iti Domingo), saan nga iti aldaw a kaibatogan ti Nisan 14. Apay nga inaramidda dayta?

Kadagiti Judio, mangrugi ti aldaw iti agarup alas sais ti rabii ken agngudo iti isu met laeng nga oras iti sumuno nga aldaw. Natay ni Jesus idi Nisan 14, 33 K.P., a nangrugi iti rabii ti Huebes ken nagngudo iti rabii ti Biernes. Napagungar iti maikatlo nga aldaw, iti nariwet nga agsapa ti Domingo. Kayat dagiti dadduma a rambakan ti ipapatay ni Jesus iti naikeddeng nga aldaw ti lawas kada tawen, imbes nga iti aldaw a katupag ti Nisan 14. Imbilangda met ti aldaw a panagungar ni Jesus a napatpateg ngem ti aldaw ti ipapatayna. Gapuna, pinilida ti Domingo.

Imbilin ni Jesus ti pannakarambak ti ipapatayna, saan a ti panagungarna. Ket tangay agsabasabali ti aldaw a pannakaangay ti Paskua dagiti Judio kada tawen sigun iti Gregorian calendar nga us-usarentay ita, pudno met ngarud dayta iti Panglaglagip. Isut’ gapuna nga adu ti nangsurot iti orihinal nga urnos ken nangrambak iti Pangrabii ti Apo iti Nisan 14 kada tawen. Idi agangay, naawaganda iti Quartodecimans, kayatna a sawen, “Fourteenthers.”

Bigbigen dagiti dadduma nga eskolar a sursuroten dagitoy a “Fourteenthers” ti orihinal a padron dagiti apostol. Kinuna ti maysa a historiador: “No maipapan iti aldaw a pannakarambak ti Pascha [ti Pangrabii ti Apo], nagtultuloy ti kannawidan dagiti Quartodeciman nga iglesia iti Asia a kas iti iglesia idiay Jerusalem. Idi maikadua a siglo, rinambakan dagitoy nga iglesia ti pannakasubbot nga imbanag ti ipapatay ni Kristo kabayatan ti Pascha-da iti maika-14 ti Nisan.”​—Studia Patristica, Tomo V, 1962, panid 8.

Kumaro ti Supiat

Nupay adu idiay Asia Menor ti nangsurot iti kannawidan dagiti apostol, naituding ti Domingo kas aldaw ti panangrambak idiay Roma. Idi agarup tawen 155 K.P., simmarungkar ni Polycarp a taga-Smyrna, pannakabagi dagiti kongregasion iti Asia, idiay Roma tapno pagsasaritaanda daytoy ken dagiti dadduma pay a parikut. Nakalkaldaang ta awan ti napagnunumuanda iti daytoy a banag.

Iti suratna, kinuna ni Irenaeus a taga-Lyons: “Saan a naguyugoy ni Anicetus [ti Roma] ni Polycarp a di rambakan daydi kankanayon a rinambakanda kada Juan nga adalan ti Apotayo ken dagiti dadduma pay nga apostol a nakikadkaduaanna; saan met a naguyugoy ni Polycarp ni Anicetus a mangrambak iti dayta, ta kinunana [ni Anicetus] a rumbeng a surotenna ti kannawidan dagiti panglakayen nga immun-una ngem isuna.” (Eusebius, Libro 5, kapitulo 24) Paliiwenyo ta naipadamag nga imbatay ni Polycarp ti takderna iti autoridad dagiti apostol, idinto ta nagpannuray ni Anicetus iti kannawidan dagiti immun-una a panglakayen idiay Roma.

Kimmaro daytoy a supiat iti ngudo ti maikadua a siglo K.P. Idi agarup 190 K.P., naisaad ti maysa a lalaki nga agnagan Victor kas obispo ti Roma. Patienna a rumbeng a marambakan ti Pangrabii ti Apo iti Domingo, ket inkagumaanna a gun-oden ti suporta dagiti dadduma pay a panguluen. Pinilit ni Victor dagiti kongregasion iti Asia a rambakanda dayta iti Domingo.

Iti isusungbatna a maipuon kadagiti adda idiay Asia Menor, saan a timmulok ni Polycrates ti Efeso iti daytoy a panangpilit. Kinunana: “Ngilinenmi dayta nga aldaw a dikam balbaliwan, wenno nayonan, wenno kissayan.” Sa nangdakamat iti adu nga autoridad, a pakairamanan ni apostol Juan. “Amin dagitoy,” inyunay-unayna, “rinambakanda ti Pascha iti maikasangapulo ket uppat nga aldaw sigun iti Ebanghelio, a pulos a saanda a simmiasi iti dayta.” Innayon ni Polycrates: “No kaniak a maysa, kakabsat, . . . diak kabuteng dagiti pangta. Ta kinuna dagidiay nasaysayaat ngem siak, Masapul nga agtulnogkami iti Dios imbes a kadagiti tattao.”​—Eusebius, Libro 5, kapitulo 24.

Saan a naragsakan ni Victor iti daytoy a sungbat. Kuna ti maysa a historikal a libro nga “inlaksidna dagiti amin nga Iglesia iti Asia, ket sinuratanna dagiti amin nga Iglesia a kimmanunong kenkuana, a saanda a makipulpulapol kadakuada.” Nupay kasta, “saan nga inabuloyan dagiti amin a masirib ken napasnek a kameng ti partidona daytoy nagarasugas ken naulpit a tignay. Adu kadakuada ti nagsurat a siiinget kenkuana, a binalakadanda . . . a salimetmetanna ti ayat, panagkaykaysa, ken talna.”​—Bingham’s Antiquities of the Christian Church, Libro 20, kapitulo 5.

Nayussuat ti Apostasia

Iti laksid dagiti kasta nga isusupiat, kimmaro ti pannakaisina dagiti Kristiano iti Asia Menor mainaig iti isyu no kaano a marambakan ti Pangrabii ti Apo. Nagin-inut a naaramid dagiti panagbalbaliw iti dadduma a disso. Rinambakan dagiti dadduma ti intero a periodo manipud Nisan 14 agingga iti sumuno a Domingo. Nasansansan ti panangangay dagiti dadduma iti dayta nga okasion​—Dinomingo.

Idi 314 K.P. pinadas ti Konsilio ti Arles (Francia) nga ipilit ti urnos idiay Roma ken waswasen ti aniaman a sabali nga urnos. Saan a timmulok dagiti natda a Quartodeciman. Tapno marisut daytoy ken dagiti dadduma pay a banag a namagbingaybingay kadagiti agkunkuna a Kristiano iti imperiona, idi 325 K.P. nangangay ti pagano nga emperador a ni Constantino iti ekumenikal a taripnong, ti Konsilio ti Nicaea. Nangipaulog dayta iti bilin a rumbeng a makitunos dagiti amin nga adda idiay Asia Menor iti kannawidan idiay Roma.

Makapainteres nga imutektekan ti maysa kadagiti kangrunaan nga argumento iti di panangrambak ti Panglaglagip iti ipapatay ni Kristo sigun ti petsa iti kalendario dagiti Judio. Kuna ti A History of the Christian Councils, ni K. J. Hefele: “Naideklara a di maiparbeng iti daytoy, ti kasasantuan kadagiti amin a piesta, a suroten ti kannawidan (ti panangkuenta) dagiti Judio, a nangtulaw kadagiti imada babaen kadagiti nakaal-alingget a krimen, ken nakullaapan ti pampanunotda.” (Tomo 1, panid 322) Ti panangsalimetmet iti kasta a takder ket namatmatan kas “‘nakababain a panagpasakop’ iti Sinagoga a nangparurod iti Iglesia,” kuna ni J. Juster, a naadaw iti Studia Patristica, Tomo IV, 1961, panid 412.

Maysa daydi nga anti-Semitismo! Naibilang a paspasurot ti Judaismo dagidiay nangrambak iti Panglaglagip ti ipapatay ni Jesus iti isu met laeng nga aldaw a pannakatayna. Nalipatanda a ni Jesus a mismo ket maysa a Judio ken inikkanna dayta nga aldaw iti kaipapanan babaen ti panangidatonna iti biagna a maipaay iti sangatauan. Sipud idin, nakondenar dagiti Quartodeciman kas erehes ken mamagbingaybingay, ket naidadanesda. Imbilin ti Konsilio ti Antioquia idi 341 K.P. a masapul a mailaksidda. Nupay kasta, adu pay laeng ti natda kadakuada idi 400 K.P., ket adda sumagmamano pay iti nabayag kalpasanna.

Sipud kadagidi a tiempo, saanen a nagsubli ti Kakristianuan iti orihinal nga urnos ni Jesus. Inannugot ni propesor William Bright: “Idi naituding ti maysa a naisangsangayan nga aldaw, ti Biernes Santo, a maipaay iti pannakarambak ti Pasion, naladaw unayen tapno ilimitar dayta kadagiti kannawidan iti ‘pascha’ nga innaig ni San Pablo iti daton nga ipapatay: naisinggalut dagitoyen iti piesta ti Panagungar a mismo, ket naipasdek dagiti makariro a kapanunotan iti ritual a pagsasao ti Griego ken Latin a Kakristianuan.”​—The Age of the Fathers, Tomo 1, panid 102.

Itatta Ngay?

‘Kalpasan amin dagitoy a tawtawen,’ mabalin nga isaludsodyo, ‘talaga aya a nasken no kaano a marambakan ti Panglaglagip?’ Wen. Adu a panagbalbaliw ti inaramid dagiti natangsit-panagpampanunotna a tattao nga agtarigagay iti pannakabalin. Sinurot dagiti tattao dagiti bukodda a kapanunotan imbes nga agtulnogda ken Jesu-Kristo. Nalawag a natungpal ti ballaag ni apostol Pablo: “Ammok a kalpasan ti ipapanawko sumrekto iti nagtetengngaanyo [dagiti Kristiano] dagiti manangirurumen a lobo ket didanto tratuen a sidudungngo ti arban, ket manipud kadakayo a mismo tumakderto dagiti tattao ket agsaodanto kadagiti natiritir a bambanag tapno uyotanda dagiti adalan a sumurotda kadakuada.”​—Aramid 20:29, 30.

Ti isyu ditoy ket panagtulnog. Maymaysa laeng a selebrasion ti impasdek ni Jesus a rambakan dagiti Kristiano. Silalawag nga ipakita ti Biblia no kaano ken kasano a marambakan dayta. Siasino ngarud ti addaan kalintegan a mangbalbaliw iti dayta? Sinagaba dagiti Quartodeciman ti pannakaidadanes ken pannakailaksid imbes a makikompromisoda iti daytoy a banag.

Mabalin nga interesadokayo a makaammo nga adda pay laeng dagiti Kristiano ditoy daga a mangraraem kadagiti kalikagum ni Jesus ken mangramrambak ti Panglaglagip iti ipapatayna iti petsa nga impasdekna. Iti daytoy a tawen, agtataripnongto dagiti Saksi ni Jehova kadagiti Kingdom Hall-da iti intero a daga kalpasan ti alas 6:00 t.r. inton Sabado, Marso 26​—ti panangrugi ti maika-14 nga aldaw ti Nisan. Aramidendanto nga eksakto ti kinuna ni Jesus a rumbeng a maaramid iti daytoy kapatgan a kanito. Apay a dikay makipagrambak kadakuada iti Pangrabii ti Apo? No tumabunokayo, maipakitayo met ti panagraemyo kadagiti kalikagum ni Jesu-Kristo.

[Footnote]

[Kahon iti panid 6]

“DAYTA NAPATEG A SUBBOT”

Ti daton a subbot ni Jesu-Kristo ket saan laeng a basta doktrina. Kinuna ni Jesus maipapan iti bagina: “Ti Anak ti tao immay, saan a tapno pagserbian, no di ket tapno agserbi ken tapno itedna ti kararuana a subbot a kasukat dagiti adu.” (Marcos 10:45) Inlawlawagna pay: “Ti Dios inayatna ti lubong [ti sangatauan] iti kasta unay isu nga intedna ti bugbugtong nga Anakna, tapno tunggal maysa a mangalagad iti pammati kenkuana saan koma a madadael no di ket maaddaan iti agnanayon a biag.” (Juan 3:16) Linuktan ti subbot ti namnama para kadagiti natay a mapagungar ken maaddaan iti biag nga agnanayon.​—Juan 5:28, 29.

Isu dayta nakapatpateg nga ipapatay ni Jesu-Kristo ti malaglagip kadagiti pannakaselebrar ti Pangrabii ti Apo. Dakkel unay ti magapuanan ti datonna! Inyebkas ti maysa a naasawaan a babai a sinanay dagiti managbuteng-Dios a nagannak ken nagna iti kinapudno ti Dios iti pinulpullo a tawen ti panagyamanna kadagitoy a sasao:

“Paspasungadenmi ti Memorial. Pumatpateg a tinawen. Malagipko a nakatakderak idi a mangbuybuya iti nakamassayag a patpatgek nga ama, 20 a tawenen ti napalabas, idi simnek kaniak ti naimpusuan a panangapresiar iti subbot. Dati, basta ammok laeng ti kaipapananna. Ay wen, ammok amin dagiti kasuratan ken no kasano nga ilawlawag dagitoy! Ngem idi laeng a nariknak ti nasaem a kinapudno ni patay a ti pusok maikuna a limmagto iti rag-o gapu iti maaramidan dayta napateg a subbot para kadatayo iti masanguanan.”