Napasobraan Kadi ti Kinabaknang ni Ari Solomon?

“Ti timbeng ti balitok a dimteng ken Solomon iti makatawen innem a gasut innem a pulo ket innem a talento.”​—1 Ar-ari 10:14.

SIGUN iti dayta a bersikulo ti Biblia, nasurok a 25 a tonelada a balitok ti maaw-awat idi ni Ari Solomon iti makatawen! Agpateg ita daytoy iti $240,000,000. Gistay mamindua nga ad-adu ngem iti balitok a naminas iti intero a lubong idi tawen 1800. Posible kadi daytoy? Ania ti ipakita ti arkeolohikal a pammaneknek? Ipasimudaagna a nakappapati ti rekord ti Biblia maipapan iti kinabaknang ni Solomon. Kuna ti Biblical Archaeology Review:

◻ Nangidaton ni Ari Thutmose III ti Egipto (maikadua a milenio K.K.P.) iti agarup 13.5 a tonelada a bambanag a naaramid iti balitok iti templo ni Amon-Ra sadi Karnak​—ket paset laeng daytoy ti sagut.

◻ Nailanad kadagiti inskripsion dagiti Egipcio nga agdagup iti agarup 383 a tonelada a balitok ken pirak dagiti sagut nga indaton ni Ari Osorkon I (iti rugrugi ti umuna a milenio K.K.P.) kadagiti didiosen.

Mainayon pay, ipadamag ti tomo a Classical Greece ti serie a Great Ages of Man:

◻ Iti tunggal tawen, nasurok a 37 a tonelada a balitok ti maal-ala idi iti pagminasan ti Pangaeum sadi Thrace a maipaay ken Ari Felipe II (359-336 K.K.P.).

◻ Idi sinakup ti anak ni Felipe a ni Alejandro a Dakkel (336-323 K.K.P.) ti Susa a kabesera ti imperio ti Persia, agdagup iti nasurok a 1,000 a tonelada a balitok ti gameng a nasarakan.​—The New Encyclopædia Britannica.

Isu a saan a parparawpaw ti panangiladawan ti Biblia iti kinabaknang ni Ari Solomon. Laglagipenyo met nga ‘inatiw [ni Solomon] amin dagiti ar-ari ti daga iti kinabaknang ken iti kinasirib’ kadaydi a tiempo.​—1 Ar-ari 10:23.

Kasano nga inusar ni Solomon ti kinabaknangna? Nakalupkopan ti tronona iti “kasusudian a balitok,” “balitok” dagiti alikamen a paginumanna, ken addaan idi iti 200 a dadakkel a sarapa ken 300 a kalasag a “pinitpit a balitok.” (1 Ar-ari 10:16-21) Kangrunaan iti amin, nausar ti balitok ni Solomon mainaig iti templo ni Jehova sadi Jerusalem. Naaramid iti balitok ken pirak dagiti kandelero ti templo ken dagiti sagrado nga aruaten, kas kadagiti pagadaw, malukong, tagayan, ken palanggana. Nakalupkopan iti balitok dagiti 15 kadapan ti katayagna a kerubin iti Kasasantuan, ti altar ti insenso, ken uray ti amin nga adda iti balay.​—1 Ar-ari 6:20-22; 7:48-50; 1 Cronicas 28:17.

Ti ngay templo a nakalupkopan iti balitok? Makapainteres, saan a karkarna iti nagkauna a lubong ti kasta a pannakausar ti balitok. Kuna ti Biblical Archaeology Review a ni Amenophis III ti Egipto “pinadayawanna ti naindaklan a dios a ni Amun babaen ti maysa a templo sadi Thebes nga ‘interamente a nakalupkopan iti balitok, a naarkosan ti suelona iti pirak, [ken] amin a ruanganna iti elektrum’”​—naglaok a balitok ken pirak. Mainayon pay, kinalupkopan ni Esar-haddon ti Asiria (maikapito a siglo K.K.P.) dagiti ruangan ken diding ti templo ni Ashur iti balitok. Maipapan iti templo ni Sin sadi Harran, insurat ni Nabonidus ti Babilonia (maikanem a siglo K.K.P.): “Kinalupkopak dagiti didingna iti balitok ken pirak, ket kasla init ti karaniagda.”

No kasta, ipasimudaag dagiti historikal a rekord a saan a nasobraan ti salaysay ti Biblia maipapan iti kinabaknang ni Ari Solomon.