Ni Jehova ti Kamangko

KAS INSALAYSAY NI PENELOPE MAKRIS

Impakpakaasi kaniak ni nanang: “Panawam ni lakaymo; ibirokannakanto dagiti kakabsatmo iti nasaysayaat.” Apay a tarigagayan ti naayat nga inak a waswasek ti panagasawak? Aniat’ namagluksaw kenkuana?

NAYANAKAK idi 1897 iti bassit a purok ti Ambelos, iti isla ti Samos iti Grecia. Ti pamiliami ket napeklan idi a kameng ti Greek Orthodox Church. Natay ni tatang di nagbayag kalpasan ti pannakayanakko, ket kasapulan nga igubesmi ti agtrabaho kada Nanang ken dagiti tallo a kakabsatko tapno laeng malasatanmi ti nakaro a kinapanglaw kadagidi a tiempo.

Bimtak ti Gubat Sangalubongan I idi 1914, ket di nagbayag kalpasanna naibilin kadagiti dua a manongko nga agpasalistada iti armada. Ngem tapno maliklikanda ti panangaramid iti kasta, immakarda idiay America, a pinanawandakami ken ti sabali pay a kabsatko iti pagtaengan iti sidong ni Nanang. Sumagmamano a tawen kalpasanna, idi 1920, nakiasawaak ken Dimitris, agkabannuag a mannursuro iti purokmi.

Napateg nga Isasarungkar

Di nagbayag kalpasan ti pannakiasawak, sinarungkarannakami ti manong ni nanang a naggapu idiay America. Naitugotna ti maysa kadagiti tomo ti Studies in the Scriptures, nga insurat ni Charles Taze Russell. Maysa dayta a publikasion dagiti Estudiante ti Biblia, a pagaammo itan kas dagiti Saksi ni Jehova.

Idi linuktan ni Dimitris ti libro, nadlawna ti maysa a tema a pinampanunotna sipud pay idi ubing, “Aniat’ mapasamak iti tao no matay?” Idi adda iti sekundaria pinagsaludsodanna ti maysa a teologo iti Greek Orthodox maipapan a mismo iti daytoy a tema ngem di nakagun-od iti makapnek a sungbat. Naragsakan unay ni Dimitris iti nabatad ken lohikal a panangilawlawag iti publikasion ta napan a direkta iti coffeehouse ti purok, a kadawyan a pagtataripnongan dagiti lallaki idiay Grecia. Sadiay nga impakaammona dagiti banag a naadalna iti Biblia.

Ti Idadasigmi iti Kinapudno iti Biblia

Agarup iti daydi a tiempo​—idi kattapog ti dekada ti 1920​—a kangitingitan idi ti sabali pay a gubat idiay Grecia. Pinilitda ni Dimitris nga agsoldado ken naibaon iti mainland ti Turkey, idiay Asia Minor. Nasugatan ken napagawid. Idi naimbaganen, kinuyogko a napan idiay Smirna, Asia Minor (Izmir, Turkey itan). Kasapulan nga aglibaskami idi kellaat a nagpatingga ti gubat idi 1922. Kinapudnona, gistay dikam nakalibas nga agturong iti Samos a naglugan iti barangay a nakaro ti dadaelna. Idi nakaawidkamin, nagparintumeng ken nagyamankami iti Dios​—maysa a Dios a saanmi pay unay idi nga am-ammo.

Di nagbayag naibaon ni Dimitris a mangisuro iti maysa nga eskuelaan idiay Vathy, ti kabesera ti isla. Intultuloyna a binasa ti literatura dagiti Estudiante ti Biblia, ket iti maysa a natutudo a rabii sinarungkarandakami ti dua kadakuada manipud iti isla ti Chios. Nagsublida manipud America tapno agserbi kas colporteur, kas pangawag idi kadagiti amin-tiempo nga ebanghelisador. Pinadagusmi ida iti nagpatnag, ket adu ti nadakamatda kadakami maipapan kadagiti panggep ti Dios.

Kalpasanna kinuna kaniak ni Dimitris: “Penelope, nautobko a daytoy ti kinapudno, ket masapul a surotek. Kayatna a sawen a masapul nga isardengkon ti agkanta iti Greek Orthodox Church ken diak mabalin ti makimisa a kaduak dagiti ages-eskuela nga ubbing.” Nupay bassit ti ammomi maipapan ken Jehova, nabileg ti tarigagaymi nga agserbi kenkuana. Isu nga insungbatko: “Saanka a pawilan. Sige laeng.”

Intuloyna a medio nagsarimadeng: “Wen, ngem no maibatad ti ar-aramidenta, maawananak iti trabaho.”

“Dika agdanag,” kinunak, “ti laeng kadi panangisuro ti pagbiagan amin a tattao? Agkabannuag ken napigsata, ket iti tulong ti Dios makabirokta iti sabali a panggedan.”

Iti daydi a tiempo a naammuanmi a dimteng ditoy Samos ti sabali pay nga Estudiante ti Biblia​—a maysa met a colporteur. Idi naammuanmi a di pinalubosan dagiti polis a mangipaay iti palawag publiko a naibatay iti Biblia, sinapsapulmi. Nabirokanmi iti maysa a pagtagilakuan a makisarsarita iti dua a teologo ti Greek Orthodox. Gapu ta napabainanda iti dida pannakairupir kadagiti pammatida babaen iti Biblia, di nagbayag pimmanawen dagiti teologo. Tangay nasdaaw ni lakayko iti pannakaammo ti colporteur, insaludsodna: “Apay a kastat’ kinasiglatmo nga agaramat iti Biblia?”

“Ad-adalenmi ti Biblia iti sistematiko a pamay-an,” insungbatna. Idi linuktanna ti bagna, inruarna ti pagadalan a libro a The Harp of God ket impakitana kadakami no kasano ti mangaramat iti daytoy a libro iti kasta a panagadal. Magagarankami unay a mangadal ta dagus a kinuyogmi ti makinkukua iti pagtagilakuan a mapan idiay pagtaenganna a kaduak ni lakayko, ti colporteur, ken dua a sabsabali pay a lallaki. Inikkannakami ti colporteur iti saggaysakami a kopia ti The Harp of God, ket dagus a rinugianmi ti nagadal. Intuloymi ti nagadal agingga iti katengngaan ti rabii, sa idi pumarbangonen, rinugianmi nga adalen dagiti kanta dagiti Estudiante ti Biblia.

Sipud idin, rinugiakon nga adalen ti Biblia sumagmamano nga oras kada aldaw. Intultuloydakami nga impatulodan dagiti Estudiante ti Biblia manipud iti sabali a pagilian kadagiti katulongan iti panagadal iti Biblia. Idi Enero 1926, nagdedikarak iti Dios babaen iti kararag, nga inkarik a naan-anay nga aramidek ti pagayatanna. Di nagbayag iti dayta a kalgaw insimbolomi ken lakayko ti dedikasionmi babaen ti panagpabautisar iti danum. Tinarigagayanmi unay nga ibaga kadagiti dadduma ti maipapan kadagiti maad-adalmi, gapuna nangrugikami iti ministerio a panagbalaybalay babaen ti tract a Message of Hope.

Panangibtur iti Nakaro nga Ibubusor

Maysa nga aldaw inawisnak ti maysa nga agkabannuag a babai a mapan makimisa iti bassit a kapilia ti Greek Orthodox. “Insardengkon ti kasta a panagdayaw iti Dios,” inlawlawagko. “Agdaydayawakon kenkuana iti espiritu ken kinapudno, kas isursuro ti Biblia.” (Juan 4:23, 24) Nasdaaw ket impadpadamagna ti napasamak, nga inramanna pay ni lakayko.

Gistay isuda amin ti nangrugi a bumusor. Didakamin pagtalnaen​—iti man pagtaenganmi wenno kadagiti gimong nga idadaulomi kadagiti sumagmamano nga interesado a tattao iti isla. Iti panangsugsog dagiti papadi nga Orthodox, nagtataripnong dagiti tattao iti ruar ti paggigimonganmi, a nagub-ubor ken nanglalaisda.

Idi imbunongmi ti tract a Message of Hope, linikmutdakami dagiti ubbing a mangipukpukkaw iti “Milenialista” ken dadduma pay a manglais a sasao. Rinugian met dagiti katrabahuan ni lakayko ti mangriribuk kenkuana. Naidarum idi arinunos ti 1926, a naakusar a saanen a maikari a mangisuro iti eskuelaan-publiko, ken nasentensiaan a maibalud iti 15 nga aldaw.

Idi naammuan daytoy ni Nanang, binalakadannak a panawak ni lakayko. “Nanangko, denggennak,” insungbatko, “ammom unay a talaga nga ay-ayaten ken raraemenka. Ngem talaga a diak ipalubos a lapdannakami iti panagdayawmi iti pudno a Dios, ni Jehova.” Nagawid a napalalo ti luksawna.

Idi 1927 naangay idiay Atenas ti maysa nga asamblea dagiti Estudiante ti Biblia, ket impamuspusan ni Jehova ti itatabunomi. Naragsakan ken napabilegkami iti naespirituan iti pannakitaripnong kadagiti adu a kapammatian. Idi nakasublikami idiay Samos, inwarasmi ti 5,000 a kopia ti tract a napauluan A Testimony to the Rulers of the World kadagiti ili ken purok iti islami.

Iti daydi a tiempo naikkat ni Dimitris kas mannursuro, ket gapu iti panagil-ilemda kadakami, gistay imposible ti mangbirok iti pagtrabahuan. Ngem gapu ta ammok ti agdait ken nalaing nga agpinta ni Dimitris, nakateggedkami iti umdas a pagbiagmi. Idi 1928 nasentensiaan ni lakayko, agraman dagiti uppat a sabsabali pay a Kristiano a kakabsat idiay Samos, iti dua a bulan a pannakaibalud gapu iti panangikasabada iti naimbag a damag. Gapu ta siak laeng ti Estudiante ti Biblia a di naibalud, naipaayak ida iti taraon iti pagbaludan.

Panangdaer Kadagiti Nakaro a Sakit

Nagsakitak idi iti tubercular spondylitis, maysa a nakaro a sakit a saan pay idi a pagaammo. Awan ganasko a mangan ken kanayon a nangato ti gurigorko. Karaman iti panangagas ti panangpatapatda iti intero a bagik manipud iti tengngedko agingga kadagiti luppok. Tapno adda magastosmi, nangilako ni lakayko iti lote tapno maituloyko ti agpaagas. Gapu ta mariribukanak, inaldaw nga inkararagko a pabilgennak ti Dios.

No sarungkarandak, itultuloy dagiti kabagianmi a rubroban ti ibubusor. Kinuna ni nanang a mapaspasaranmi amin dagitoy a rigat gapu ta binaliwanmi ti relihionmi. Gapu ta diak makagunay, naslep ti punganko iti lulua bayat nga agpakpakaasiak iti nailangitan nga Amatayo nga ikkannak iti anus ken tured nga agibtur.

Iti lamisaan nga adda iti abay ti katrek, iparabawko ti Bibliak ken adu a bokleta ken tracts para kadagiti bisita. Maysa idi a bendision ti pannakaangay dagiti gimong ti bassit a kongregasionmi iti pagtaenganmi; kanayon a maparparegtaak iti naespirituan. Kasapulan a mangilakokami iti sabali pay a lote tapno adda pagbayadmi iti panagpaagas iti doktor idiay Atenas.

Di nagbayag kalpasanna, sinarungkarannakami ti agdaldaliasat a manangaywan. Maladingitan unay a makakita iti kastoy a kasasaadko ken ti kinaawan panggedan ni Dimitris. Siaasi a tinulongannakami a mangyurnos iti panagnaedmi idiay Mytilene nga isla ti Lesbos. Immakarkami sadiay idi 1934, ket nakagun-od ni Dimitris iti pagtrabahuan. Nasarakanmi met sadiay dagiti nakaay-ayat a kakabsat a Kristiano a nangaywan kaniak kabayatan ti panagsakitko. In-inut, kalpasan ti lima a tawen a panagpaagas, nakaungarak a naan-anay.

Nupay kasta, idi 1946, di nagbayag kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, nagsakitak manen iti nakaro, nga iti daytoy naaddaanak iti tubercular peritonitis. Lima a bulan a naidalitak nga addaan nangato a gurigor ken nakaro nga ut-ot. Ngem kas iti sigud, diak pulos namingga a nangibagbaga kadagiti bisitak ti maipapan ken Jehova. Idi agangay, simmalun-atakon.

Panagpayunir iti Laksid ti Ibubusor

Di agsarday nga ibubusor ti mapaspasaran dagiti Saksi ni Jehova idiay Grecia kadagidi tawen kalpasan ti gubat. Namin-adu a naarestokami bayat a makiramramankami iti binalaybalay a ministerio. Iti pakagupgopan gistay makatawen a naibalud ni lakayko. No irugimi ti mangasaba, masansan nga iplanomi ti panagyanmi nga agpatnag iti presinto gapu iti pannakaaresto. Ngem dinakam pulos binaybay-an ni Jehova. Kanayon nga impaayna ti kasapulan a tured ken bileg tapno makapagibtur.

Idi dekada ti 1940, nabasak iti Informant (itan Ti Ministeriotayo iti Pagarian) maipapan iti probision a panagbalin a vacation pioneer. Inkeddengko a padasek ti makiraman iti daytoy a kita ti serbisio a kasapulan ti panangbusbos iti 75 nga oras iti ministerio iti makabulan. Kas resultana, immadu dagiti panagsarungkar ken panangyadalko iti Biblia​—nga iti dayta a tiempo 17 ti iyad-adalak iti linawas. Naaddaanak met iti ruta ti magasin iti lugar ti negosio idiay Mytilene, a regular a pangitulodak iti agarup 300 a kopia Ti Pagwanawanan ken Agriingkayo! kadagiti pagtagilakuan, opisina, ken banko.

Idi nagserbi iti kongregasionmi ti maysa nga agdaldaliasat a manangaywan idi 1964, kinunana: “Kabsat Penelope, nakitak iti Publisher’s Record Card-mo a nakasaysayaat ti maar-aramidam iti ministerio. Apay a dika agpasalista a regular pioneer?” Kankanayonto a pagyamanak ti pammaregtana; ti amin-tiempo a ministerio isut’ rag-ok iti nasuroken a tallo a dekada.

Makagunggona a Kapadasan

Idiay Mytilene adda kabangibang a lugar nga adu ti agnanaed a maawagan iti Langada, a nagnaedan dagiti nagbakuit a Griego. Saankami a nagbalaybalay sadiay gapu iti nakaro nga ibubusor a napasaranmi. Nupay kasta, idi sibabalud ni lakayko, kasapulan a lumasatak iti daytoy a lugar tapno masarungkarak. Iti maysa a matutudo nga aldaw inawisnak ti maysa a babai iti pagtaenganna tapno agsaludsod no apay a naibalud ni lakayko. Inlawlawagko a maigapu iti panangikasabana iti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios ket agsagsagaba a kas iti panagsagaba ni Kristo.

Idi agangay, inyurnos ti sabali pay a babai a dumagasak iti pagtaenganna. Idi nakasangpetak naammuak nga inawisna ti agdagup iti 12 a babbai. Ninamnamak ti posible nga ibubusor, isu nga inkararagko iti Dios nga ikkannak iti sirib ken tured a mangsango iti aniaman a mapasamak. Adu ti saludsod dagiti babbai, ket dadduma ti simmupiat, ngem nakaipaayak kadagiti Nainkasuratan a sungbat. Idi tumakderakon nga agpakada, kiniddaw ti babai a makimbalay nga agsubliak iti sumaganad nga aldaw. Siraragsak nga inawatko ti awis. Idi nakasangpetkamin iti kaduak iti sumaganad nga aldaw, naammuanmi nga agur-urayen dagiti babbai.

Kalpasan dayta nagtultuloyen a regular ti Nainkasuratan a panagsasaritami, ket adu ti nairugi a panangyadal iti Biblia. Adu kadagidiay a babbai ti rimmang-ay iti umiso a pannakaammo, ken kasta met kadagiti pamiliada. Idi agangay daytoy a grupo ti nakairugian ti maysa a baro a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova idiay Mytilene.

Nakaim-imbag ni Jehova Kaniak

Kadagiti napalabas a tawen ginunggonaan ni Jehova ti reggetmi ken lakayko nga agserbi Kenkuana. Ti sumagmamano a Saksi idiay Samos idi dekada ti 1920 ket nagbalinen a dua a kongregasion ken maysa a grupo nga addaan agarup 130 nga agibumbunannag. Ket iti isla ti Lesbos, adda uppat a kongregasion ken lima a grupo a pakairamanan ti agarup 430 a manangiwaragawag ti Pagarian. Aktibo nga inwaragawag ni lakayko ti Pagarian ti Dios agingga iti ipapatayna idi 1977. Anian a pribilehio ti pannakakita kadagidiay natulonganmi a naregta pay laeng iti ministerio! Anian, kaduada dagiti annak, appoko, ken appokoda iti tumeng, buklenda ti dakkel a bunggoy a nagkaykaysa nga agdaydayaw ken Jehova!

Narigat ti panagserbik kas Kristiano, nga agpauten iti nasurok a 70 a tawen. Ngem ni Jehova ti naan-anay a pagkamangan. Gapu iti kinabaket ken kumapkapuy a salun-at, naidalitakon ken bassit unayen ti maaramidak iti panangasaba. Ngem, kas iti salmista, maikunak ken Jehova: “Sika ti kamang ken salindegko, Diosko, a pagkammatalkak.”​—Salmo 91:2, NW.

(Natay ni Kabsat Makris bayat a maisagsagana daytoy nga artikulo. Nailangitan ti namnamana.)

[Ladawan iti panid 26]

Kaduana ni lakayna idi 1955

[Ladawan iti panid 26]

Agtawento koman ni Kabsat Makris iti 100 inton Enero 1997