Amin Idaydayawda Koma ni Jehova!

“Iti rehion ti lawag masapul nga idaydayawda ni Jehova.”​—ISAIAS 24:15, NW.

1. Kasano ti panangmatmat dagiti mammadto ni Jehova iti naganna, a maigidiat iti ania a kababalin iti Kakristianuan ita?

JEHOVA​—ti agdindinamag a nagan ti Dios! Anian a ragsak dagiti matalek a mammadto idi un-unana nga agsao iti dayta a nagan! Siraragsak nga indaydayawda ti Soberano nga Apoda, ni Jehova, a ti naganna isut’ mangipabigbig kenkuana kas ti Naindaklan a Managpanggep. (Isaias 40:5; Jeremias 10:6, 10; Ezequiel 36:23) Uray dagiti masasao a segundario a mammadto nakagangganetgetda iti panangidayaw ken Jehova. Maysa kadagitoy ni Haggeo. Iti libro ti Haggeo, a buklen laeng ti 38 a bersikulo, 35 a daras a nausar ti nagan ti Dios. Kasla awan biagna ti kasta a padto no masukatan ti napateg a nagan a Jehova iti titulo nga “Apo,” kas ti panangipaulog dagiti nalabes ti sayaatda nga apostol ti Kakristianuan kadagiti patarusda iti Biblia.​—Idiligyo ti 2 Corinto 11:5.

2, 3. (a) Kasano a natungpal ti maysa a nakaskasdaaw a padto maipanggep iti pannakaisubli ti Israel? (b) Ania a panagrag-o ti tinagiragsak dagiti natda a Judio ken dagiti kakaduada?

² Iti Isaias 12:2 (NW), nausar ti doble a porma ti nagan.a Kuna ti mammadto: “Adtoy! Ti Dios isu ti pakaisalakanak. Agtalekakto ket saanakto nga agbuteng; ta ni Jah Jehova isu ti pigsa ken bilegko, ket isu nagbalin a pakaisalakanak.” (Kitaenyo met ti Isaias 26:4, NW.) Gapuna, agarup 200 a tawen sakbay ti pannakaluk-at ti Israel iti panangkautibo ti Babilonia, impatalged ni Jah Jehova babaen ken Isaias a mammadtona nga isu ti nabileg a Manangisalakan kadakuada. Nagpaut dayta a pannakakautibo manipud 607 agingga idi 537 K.K.P. Insurat met ni Isaias: “Siak ni Jehova a mangaramid kadagiti amin a bambanag, . . . Nga agkuna maipapan ken Ciro, Pagpastorek, ken aramidennanto amin a pagayatak, maipapan met laeng iti Jerusalem, Isu mapatakderto; ken iti templo, Ti pamuonmo maisaadto.” Asino daytoy a Ciro? Nakaskasdaaw, isu ni Ari Ciro ti Persia, a nangparmek iti Babilonia idi 539 K.K.P.​—Isaias 44:24, 28.

³ Kas kaitungpalan ti sasao ni Jehova nga insurat ni Isaias, imbilin ni Ciro iti nakautibo nga Israel: “Uray siasinoman nga adda kadakayo amin nga ilina, ti Diosna adda koma kenkuana, ket sumang-at koma idiay Jerusalem, nga adda sadi Juda, ket bangonenna ti balay ni Jehova, ti Dios ti Israel (isu Dios), nga adda idiay Jerusalem.” Dagiti maragragsakan unay a natda a Judio agraman di-Israelita a Netineo ken ti annak dagiti adipen ni Solomon nagsublida idiay Jerusalem. Apagisu a nakagtengda tapno rambakanda ti Piesta dagiti Abong-abong idi 537 K.K.P. ken agidatonda ken Jehova iti altarna. Iti sumaganad a tawen, iti maikadua a bulan, insaadda ti pundasion ti maikadua a templo, kabayatan ti panagdir-ida iti rag-o ken panangidaydayawda ken Jehova.​—Esdras 1:1-4; 2:1, 2, 43, 55; 3:1-6, 8, 10-13.

4. Kasano a pimmudno ti Isaias kapitulo 35 ken 55?

⁴ Iti daydi ti nadayag a pannakatungpalna iti Israel ti padto ni Jehova maipapan iti pannakaisubli: “Ti let-ang ken ti namaga a daga naragsakdanto; ket ti tay-ak a langalang agragrag-onto, ken agsabongto a kas iti rosa. . . . Makitadanto ti dayag ni Jehova, ti kinadaeg ti Diostayo.” “Rummuarkayto nga addaan iti rag-o, ken maiturong a sitatalna. Dagiti bambantay ken turturod pumgaakdanto iti sanguananyo nga agkankantada . . . Ket isunto ti maysa a nagan a maipaay ken Jehova, maysa a pagilasinan iti agnanayon a saanto a makeltay.”​—Isaias 35:1, 2; 55:12, 13.

5. Apay a saan a nagpaut ti panagrag-o ti Israel?

⁵ Nupay kasta, saan a nagpaut daydi a rag-o. Dagiti kabangibang nga ili kayatda ti makialiansa iti pannakaibangon ti templo. Idi damo saan a timmulok dagiti Judio, a kunkunada: “Awan ti bibiangyo kadakami iti panangbangonmi iti maysa a balay nga agpaay iti Diosmi; no di ket dakami met laeng bangonenmi nga agpaay ken Jehova, a Dios ti Israel, a kas ni Ari Ciro nga ari ti Persia imbilinna kadakami.” Nagbalin itan a naranggas a kabkabusor dagidiay a kaarruba. “Pinakapuyda dagiti im-ima dagiti tao ti Juda, ket riniribukda ida iti panangbangon.” Ti la adda nga impadpadamagda iti kasuno ni Ciro, a ni Artaxerxes, a nangipawil iti pannakaibangon ti templo. (Esdras 4:1-24) Naisardeng ti trabaho iti 17 a tawen. Nakalkaldaang, nagbalin a materialistiko dagiti Judio bayat dayta a tiempo.

Agsao ni “Jehova Dagiti Buybuyot”

6. (a) Kasanot’ panagtignay ni Jehova gapu iti kasasaad idiay Israel? (b) Apay a maikanatad ti nakadidillaw a kaipapanan ti nagan ni Haggeo?

⁶ Nupay kasta, impakita ni Jehova ti ‘pigsa ken bilegna’ maigapu iti Israel babaen ti panagibaonna kadagiti mammadto, kangrunaanna kada Haggeo ken Zacarias, a mangriing kadagiti Judio iti rebbengenda. Adda pakainaigan ti nagan ni Haggeo iti piesta, ta agparang a kaipapananna “Nayanak iti Piesta.” Maikanatad, nangrugi a nagipadto iti umuna nga aldaw ti bulan ti Piesta dagiti Abong-abong, nga iti dayta a tiempo naibilin kadagiti Judio nga ‘agragsakda iti isu-amin.’ (Deuteronomio 16:15) Babaen ken Haggeo, nangipaay ni Jehova iti uppat a mensahe iti las-ud ti 112 nga aldaw.​—Haggeo 1:1; 2:1, 10, 20.

7. Kasano a rumbeng a pabilgennatayo ti panglukat a sasao ni Haggeo?

⁷ Iti panangirugi iti padtona, kinuna ni Haggeo: “Kastoy ti kinuna ni Jehova dagiti buybuyot.” (Haggeo 1:2a, NW) Siasino ngata dagidiay a “buybuyot”? Isuda dagiti anghel a buyot ni Jehova, a no dadduma madakdakamat iti Biblia kas dagiti buyot ti militar. (Job 1:6; 2:1; Salmo 103:20, 21; Mateo 26:53) Saan kadi a dayta ti mangpabileg kadatayo ita yantangay ar-aramaten a mismo ni Soberano nga Apo Jehova dagitoy di maparmek a nailangitan a buyot a mangiwanwan iti trabahotayo a panangisubli iti pudno a panagdayaw ditoy daga?​—Idiligyo ti 2 Ar-ari 6:15-17.

8. Ania a panangmatmat ti nangapektar iti Israel, ken buyogen ti ania a resulta?

⁸ Aniat’ linaon ti umuna a mensahe ni Haggeo? Kinuna dagiti tattao: “Saan pay a panawen a mapantayo, ti panawen a maipaay iti panagbangon iti balay ni Jehova.” Saanen a ti pannakaipatakder ti templo, a mangiladladawan iti pannakaisubli ti nadibinuan a panagdayaw, ti kangrunaan a pakaseknanda. Nagibangonda ketdi kadagiti naranga a pagtaenganda. Ti materialistiko a panangmatmat pinakapuyna ti regtada maipaay iti panagdayaw ken Jehova. Kas banagna, naikkat ti pamendisionna. Saanen a nabunga dagiti talonda, ken nagkurang ti kawesda iti nakaro a kalam-ekna. Bimmassit ti nateggedanda, ken kayariganna agipispisokda idi iti kuarta iti supot a lussolussok.​—Haggeo 1:2b-6.

9. Ania a nabileg, makaparegta a pammagbaga ti impaay ni Jehova?

⁹ Namindua nga impaay ni Jehova ti nainget a pammagbaga: “Utobenyo dagiti daldalanyo.” Nabatad, nangipangag ni Zorobabel, ti gobernador ti Jerusalem, ken ti nangato a padi a ni Josueb ket simamaingel a pinaregtada amin nga umili nga ‘agtulnogda iti timek ni Jehova a Diosda, ken kadagiti sasao ni Haggeo a mammadto, agsipud ta ni Jehova a Diosda isu imbaonna; ket ti umili nagbuteng iti sango ni Jehova.’ Maysa pay, “Ni Haggeo a babaonen ni Jehova insaona ti pinaibaga ni Jehova iti umili, a kunana, Siak addaak kadakayo, kuna ni Jehova.”​—Haggeo 1:5, 7-14.

10. Kasano ti panangaramat ni Jehova iti bilegna maigapu iti Israel?

¹⁰ Nalabit napanunot ti sumagmamano a natataengan unayen idiay Jerusalem nga “awan mamaayna” ti dayag ti maibangbangon manen a templo no maidilig iti dati a templo. Nupay kasta, agarup 51 nga aldaw kalpasanna, tinignay ni Jehova ni Haggeo a mangipakaammo iti maikadua a mensahe. Inwaragawagna: “Pumigsaka, O Zorobabel, kuna ni Jehova; ket pumigsaka, O Josue, nga anak ni Josadac, a kangatuan a padi; ket pumigsakayo, dakayo amin nga umili ti daga, kuna ni Jehova, ket agtrabahokayo; ta addaak kadakayo, kuna ni Jehova dagiti buybuyot. . . . Dikayo koma agbuteng.” Ni Jehova, nga inton agangay aramatenna ti mannakabalin-amin a bilegna a ‘mamagkintayeg iti langit ken daga,’ siniguradona a napagballigian amin nga ibubusor, uray ti panangipawil ti emperador. Iti las-ud ti lima a tawen naballigi unay ti pannakaibangon ti templo.​—Haggeo 2:3-6.

11. Kasano a pinusek ti Dios ti maikadua a templo iti ‘dakdakkel a dayag’?

¹¹ Natungpal idi ti nakaskasdaaw a kari: “Dagiti napateg a gameng dagiti amin a nasnasion umaydanto; ket pusekekto daytoy a balay iti kinadayag, kuna ni Jehova dagiti buybuyot.” (Haggeo 2:7) Dagidiay “napateg a gameng” isuda dagiti di-Israelita nga immay nagdayaw iti dayta a templo, yantangay inyanninaw [ti templo] ti dayag ti nadaeg a kaaddana. Aniat’ nagdumaan daytoy napabaro a templo no idilig iti daydi naibangon idi kaaldawan ni Solomon? Impakaammo ti mammadto ti Dios: “Ti maud-udi a dayag daytoy a balay dakdakkelto ngem iti immun-una, kuna ni Jehova dagiti buybuyot.” (Haggeo 2:9) Iti umuna a kaitungpalan ti padto, napapaut ti panagtalinaed ti napabaro a templo ngem iti immuna a balay. Sitatakder pay laeng idi nagparang ti Mesias idi 29 K.P. Maysa pay, sakbay ti panangpapatay kenkuana dagiti apostata a kabusorna idi 33 K.P., ti mismo a Mesias ti nangpadayag iti dayta idi inkasabana ti kinapudno sadiay.

12. Ania a panggep ti nakaaramatan dagiti dua nga immuna a templo?

¹² Adda nakapatpateg a panggep a nakaaramatan ti umuna ken maikadua a templo idiay Jerusalem iti panangiladawan kadagiti napapateg a parupa ti panagserbi ti Mesias kas padi ken iti panangtaginayon a nabiag ti nasin-aw a panagdayaw ken Jehova ditoy daga agingga iti aktual a panagparang ti Mesias.​—Hebreo 10:1.

Ti Nadayag a Naespirituan a Templo

13. (a) Ania dagiti napasamak manipud 29 agingga idi 33 K.P. nga adda nakainaiganna iti naespirituan a templo? (b) Aniat’ napateg a naaramidan ti daton a subbot ni Jesus kadagitoy a pasamak?

¹³ Adda kadi naisangsangayan a kaipapananna iti masanguanan ti padto ni Haggeo maipapan iti pannakaisubli? Talaga nga adda! Ti naibangon manen a templo idiay Jerusalem isut’ nagbalin a sentro ti amin a pudno a panagdayaw ditoy daga. Ngem inyanniniwanna ti nadaydayag nga amang a naespirituan a templo. Nangrugi ti panagandar daytoy idi 29 K.P. idi nga, iti pannakabautisar ni Jesus idiay Karayan Jordan, pinulotan ni Jehova ni Jesus kas Nangato a Padi, a bimmaba ket nagdisso kenkuana ti nasantuan nga espiritu a kasla kalapati. (Mateo 3:16) Kalpasan a naturpos ni Jesus ti naindagaan a ministeriona iti ipapatayna kas daton, napagungar a mapan idiay langit, nga inladawan ti Kasasantuan iti templo, ket sadiay nga indatagna ken Jehova ti pateg ti datonna. Daytoy ti nagserbi kas subbot, a nangabbong iti basbasol dagiti adalanna, ken nanglukat iti dana iti panangpulotna kadakuada, idi kaaldawan ti Pentecostes 33 K.P., kas nababbaba a papadi iti naespirituan a templo ni Jehova. Ti matalek a ministerioda agingga ken patay iti paraangan ti templo ditoy daga isut’ nangituggod iti masanguanan a pannakapagungar idiay langit, tapno agtultuloyda nga agserbi kas papadi.

14. (a) Napakuyogan iti ania a panagrag-o ti naregta a trabaho ti nagkauna a kongregasion Kristiano? (b) Apay a saan a nagpaut daytoy a panagrag-o?

¹⁴ Rinibu nga agbabbabawi a Judio​—ken kalpasanna dagiti Gentil​—ti timmipon iti dayta a kongregasion Kristiano ken nakiraman iti panangiwaragawag iti naimbag a damag iti umad-adanin a turay ti Pagarian ti Dios ditoy daga. Kalpasan ti agarup 30 a tawen, maikuna ni apostol Pablo a naikaskasaban ti naimbag a damag “kadagiti isuamin a parsua nga adda iti baba ti langit.” (Colosas 1:23) Ngem kalpasan ti ipapatay dagiti apostol, nagari ti dakkel nga apostasia, ket nangrugi nga agkuridemdem ti lawag ti kinapudno. Ti pudno a Kinakristiano rinimbawan ti sektarianismo ti Kakristianuan, a naibatay kadagiti pagano a sursuro ken pilosopia.​—Aramid 20:29, 30.

15, 16. (a) Kasano a natungpal ti padto idi 1914? (b) Ania a panagurnong ti naaramid iti arinunos ti maika-19 ken rugrugi ti maika-20 a siglo?

¹⁵ Naglabas ti adu a siglo. Kalpasanna idi dekada ti 1870, rinugian ti maysa a bunggoy dagiti napasnek a Kristiano ti naganetget a panangadalda iti Biblia. Manipud iti Kasuratan, naitudoda ti tawen 1914 kas mangtanda iti panagngudo ti “naituding a pampanawen dagiti nasion.” Iti daydi a nagpatingga ti pito a simboliko a “pampanawen” (2,520 a tawen nga arig-ayup a panagturay ti tao) a kagiddan ti nailangitan a pannakaitrono ni Kristo Jesus​—Daydiay addaan iti ‘karbengan’ kas Mesianiko nga Ari ditoy daga. (Lucas 21:24; Daniel 4:25; Ezequiel 21:26, 27) Nangnangruna manipud 1919 nga agpatpatuloy, dagitoy nga Estudiante ti Biblia, a pagaammo ita kas dagiti Saksi ni Jehova, naganetgetda a mangirakrakurak iti naimbag a damag maipapan iti um-umayen a Pagarian iti intero a daga. Idi 1919 nga impangag ti sumagmamano a ribu kadagitoy ti awis a panagtignay a nairuar iti kombension idiay Cedar Point, Ohio, E.U.A. Immaduda agingga idi tawen 1935 idi nagreport ti 56,153 iti tay-ak ti serbisio. Iti dayta a tawen, 52,465 ti nakiraman kadagiti emblema a tinapay ken arak iti tinawen a Memorial ti ipapatay ni Jesus, iti kasta insimboloda ti namnamada a panagbalin a papadi a kadua ni Kristo Jesus iti nailangitan a paset ti naindaklan a naespirituan a templo ni Jehova. Makipagserbida met kenkuana kas kakaduana nga ar-ari iti Mesianiko a Pagarianna.​—Lucas 22:29, 30; Roma 8:15-17.

¹⁶ Nupay kasta, ipakita ti Apocalipsis 7:4-8 ken Apo 14:1-4 a 144,000 laeng ti pakagupgopan a bilang dagitoy a napulotan a Kristiano, nga adu kadagitoy ti naurnongen idi umuna a siglo sakbay a nagari ti dakkel nga apostasia. Manipud idi arinunos ti maika-19 a siglo ken nagtultuloy iti maika-20 a siglo, lineppas ni Jehova ti pannakaurnong daytoy a grupo a nadalusan babaen ti danum ti Saona, a naideklara a nalinteg babaen ti pammati iti mangabbong a daton ni Jesus, ken kamaudiananna naselioan kas napulotan a Kristiano a mangbukel iti naan-anay a bilang a 144,000.

17. (a) Ania a panagurnong ti simmaruno sipud pay idi dekada ti 1930? (b) Apay a makapainteres ditoy ti Juan 3:30? (Kitaenyo met ti Lucas 7:28.)

¹⁷ Aniat’ simmaganad idi napili aminen dagiti napulotan? Idi 1935, iti maysa a nakallalagip a kombension idiay Washington, D.C., E.U.A., naipakaammo a ti “dakkel a bunggoy” iti Apocalipsis 7:9-17 ket maysa a grupo a mailasin “kalpasan” ti 144,000 ken biag nga agnanayon iti paraiso a daga ti namnamada. Kalpasan ti nabatad a panangipabigbigna ken ni napulotan a Jesus, ni Juan a Mammautisar, a mapagungarto ditoy daga kas maysa kadagiti “sabsabali a karnero,” kinunana maipapan iti Mesias: “Dayta a maysa masapul nga agtultuloy a dumakkel, ngem masapul nga agtultuloyak a bumassit.” (Juan 1:29; 3:30; 10:16; Mateo 11:11) Dandani idin agpatingga ti trabaho ni Juan a Mammautisar a panangisagana kadagiti adalan maipaay iti Mesias bayat nga ar-aramidenen ni Jesus ti pannakapili ti umad-adu nga agbalin a paset ti 144,000. Nabaliktad ti pasamak idi dekada ti 1930. Bimmassiten ti “naayaban ken napili” a kameng ti 144,000 idinto ta nangrugi ti nakaskasdaaw nga iyaadu ti “dakkel a bunggoy” dagiti “sabsabali a karnero.” Agtultuloy ti iyaadu daytoy dakkel a bunggoy bayat nga umad-adani ti panungpalan ti dakes a sistema ti lubong inton Armagedon.​—Apocalipsis 17:14b.

18. (a) Apay a mainanamatayo a “minilion dagiti agbibiag ita a saanto a pulos a matay”? (b) Apay a rumbeng a sireregta nga ipangagtayo ti Haggeo 2:4?

¹⁸ Idi rugrugi ti dekada ti 1920, intampok dagiti Saksi ni Jehova ti maysa a palawag publiko a napauluan iti “Minilion Dagiti Agbibiag Ita a Saanto a Pulos a Matay.” Iti dayta a panawen mabalin nga inyanninaw daytoy a sasao ti nalabes a panangnamnama. Ngem ita mayebkasen dayta a sasao buyogen ti naan-anay nga inanama. Ti rumanraniag a lawag iti padto ti Biblia ken ti kinariribuk daytoy matmatayen a lubong ipasimudaagda unay a nakaas-asidegen ti panungpalan ti sistema ni Satanas! Ti report iti Memorial iti 1996 ipakitana a 12,921,933 ti timmabuno, a kadagitoy 8,757 (.068 a porsiento) laeng ti nangipasimudaag a nailangitan ti namnamada babaen ti pannakiramanda kadagiti emblema. Dandanin ti naan-anay a pannakaipasubli ti pudno a panagdayaw. Ngem saantay koma a kumapuy iti dayta a trabaho. Wen, kuna ti Haggeo 2:4: “Pumigsakayo, dakayo amin nga umili ti daga, kuna ni Jehova, ket agtrabahokayo: ta addaak kadakayo, kuna ni Jehova dagiti buybuyot.” Sapay koma ta determinadotayo a ti regtatayo iti trabaho ni Jehova ket di pulos pakapuyen dagiti pakaringgoran iti materialismo wenno kinanainlubongan!​—1 Juan 2:15-17.

19. Kasano a mabalin a makiramantayo iti kaitungpalan ti Haggeo 2:6, 7?

¹⁹ Makaparagsak ti pribilehiotayo a makiraman iti moderno-aldaw a kaitungpalan ti Haggeo 2:6, 7: “Kastoy ti kuna ni Jehova dagiti buybuyot: Maminsan pay, iti mabiit a kanito, ket pagkintayegekto dagiti langlangit, ken ti daga ken ti taaw, ken ti namaga a daga. Ket pagkintayegekto dagiti amin a nasnasion, ken dagiti napateg a gameng dagiti amin a nasnasion umaydanto; ket pusekekto daytoy a balay iti kinadayag, kuna ni Jehova dagiti buybuyot.” Nasaknap ti kinaagum, kinadakes, ken guranggura iti daytoy intero a maika-20 a siglo a lubong. Pudno nga addan kadagiti maudi nga al-aldawna, ket nangrugin a ‘pinagkintayeg’ ni Jehova babaen ti panangtignayna kadagiti Saksina a ‘mangiwaragawag iti aldaw ti ibabalesna.’ (Isaias 61:2) Daytoy a pakauna a panamagkintayeg dumtengto ti kangitingitanna iti pannakadadael ti lubong inton Armagedon, ngem sakbay dayta a tiempo, ur-urnongen ni Jehova para iti serbisiona “dagiti napateg a gameng dagiti amin a nasnasion”​—dagiti naemma, arig karnero a tattao ditoy daga. (Juan 6:44) Daytoy “dakkel a bunggoy” ‘mangipapaayda [itan] iti sagrado a panagserbi’ iti naindagaan a paraangan ti balayna a pagdayawan.​—Apocalipsis 7:9, 15.

20. Sadino ti pakasarakan iti kapapatgan a gameng?

²⁰ Ti panagserbi iti naespirituan a templo ni Jehova mangyeg iti gunggona a napatpateg nga amang ngem iti aniaman a material a gameng. (Proverbio 2:1-6; 3:13, 14; Mateo 6:19-21) Maysa pay, kuna ti Haggeo 2:9: “Ti maud-udi a dayag daytoy a balay dakdakkelto ngem iti immun-una, kuna ni Jehova dagiti buybuyot: ket iti daytoy a disso mangtedakto iti talna, kuna ni Jehova dagiti buybuyot.” Aniat’ kaipapanan dagitoy a sasao kadatayo ita? Sumungbat ti sumaganad nga artikulotayo.

[Dagiti Footnote]

Dagiti Mairepaso a Saludsod

◻ Ania nga ehemplo dagiti mammadto ti rumbeng a surotentayo mainaig iti nagan ni Jehova?

◻ Ania a pammaregta ti magun-odtayo manipud iti nabileg a mensahe ni Jehova iti naisubli nga Israel?

◻ Ania a nadayag a naespirituan a templo ti agan-andar ita?

◻ Ania a panagurnong ti nagsaruno kabayatan ti maika-19 ken maika-20 a siglo, buyogen ti ania a nadayag a namnama?

[Dagiti Ladawan iti panid 7]

Dagiti nailangitan a buyot ni Jehova idalan ken tulonganda dagiti Saksina ditoy daga